Іўе

У гэтага тапоніма ёсць і іншыя значэнні, гл. Іўе (значэнні).

І́ўе (трансліт.: Iŭje) — горад у Гродзенскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Іўеўскага раёна, на рацэ Іўянка. За 158 км ад Гродні, за 10 км ад чыгуначнай станцыі Гаўя на лініі Ліда — Маладзечна, вузел аўтамабільных дарог на Мінск, Ліду, Навагрудак.

Горад Іўе Вуліца да касцёла Герб Сцяг Краіна Беларусь Вобласць Гродзенская Раён Іўеўскі Каардынаты 53°55′51″ пн. ш. 25°46′13″ у. д.^HGЯO Заснаваны 1444 Першая згадка 1444 Горад з 2000 Вышыня цэнтра 145 м Насельніцтва ▼6 906 чал. (1 студзеня 2025) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1595 Паштовыя індэксы 231330 Аўтамабільны код 4 СААТА 4229501000 Іўе на карце Беларусі ±

Іўе на Вікісховішчы

Назва

Назва Іўя паходзіць ад назвы ракі, на якой паселішча паўстала (цяпер Іўянка). Пачатковая форма рачной назвы, засведчаная ў асяроддзі літоўскамоўных аўтахтонаў, — Vija, звязаная з літоўскім vyti «звіваць, скручваць» і значыць «Звілістая (рака)».

Гісторыя

У трэцім томе «Жывапіснай Расіі» П. Сямёнаў сцвярджае, што першапачаткова Іўе называлася Еўе і было заснавана жонкай вялікага князя літоўскага Гедзіміна Евай.

Вядома з пачатку XV ст. як велікакняжацкі двор. З 1444 г. належала земскаму маршалку літоўскаму Пятру Мантыгердавічу, у XVI—XIX ст. Забярэзінскім, Кішкам, Глябовічам, Агінскім, Сапегам, Тызенгаўзам і інш. З 1561 г. мястэчка Ашмянскага павета, тут існавала арыянская школа. У 1585—1593 гг. рэктарам яе быў мысляр-гуманіст і педагог Ян Ліцыній Намыслоўскі. У 1561 г. у Іўі існавала 2-дзённая паншчына, а ў 1598 г. сяляне адпрацоўвалі 3 дні ў тыдзень з валокі. У 1598 г. у мястэчку пасяліліся татары. Каля 1600 пабудаваны касцёл і манастыр бернардзінцаў. З 1795 у складзе Расійскай імперыі, цэнтр воласці Ашмянскага павета. У сярэдзіне XIX ст. належала графам Замойскім. З 1921 г. у складзе Польшчы, мястэчка Валожынскага павета. З 1939 у БССР, з 1940 г. гарадскі пасёлак, цэнтр раёна. З 2000 г. — горад.

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1897 год — 2828 чал.
• XX стагоддзе: 1971 год — 5000 чал.; 1995 год — 8,9 тыс. чал.
• XXI стагоддзе: 2006 год — 8,6 тыс. чал.; 2015 год — 7801 чал.; 2016 год — 7712 чал.; 2017 год — 7630 чал.; 2018 — 7702 чал.; 2023 — 7243 чал.

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай прамысловасці і сацыяльна-бытавога абслугоўвання. Гасцініца «Іўе».

Славутасці

• Іўеўскі Петра-Паўлаўскі касцёл і манастыр бернардзінцаў
• Іўеўскі мячэт
• Іўеўская крыніца — помнік прыроды рэспубліканскага значэння
• Храм у гонар мучаніка немаўляці Гаўрыіла Беластоцкага (1995)
• Памятны знак «У гонар дружбы і згоды канфесій Іўеўшчыны»

• Касцёл
• Мячэт
• Мячэт
• Млын
• Царква
• Памятны знак «У гонар дружбы і згоды канфесій Іўеўшчыны»

Вядомыя асобы

• Барыс Гендэлевіч Берман (1881 — пасля 1940) — адзін з пачынальнікаў фатаграфіі, грамадскі дзеяч.
• Хаім Ойзер Градзінскі (1863—1940) — яўрэйскі рэлігійна-грамадскі дзеяч.
• Валерый Іванавіч Гушча (нар. 1956) — беларускі хірург і палітык.
• Валерый Мікалаевіч Карашкоў (нар. 1953) — беларускі дзяржаўны дзеяч.
• Мікалай Іванавіч Пазняк (нар. 1945) — беларускі вучоны ў галіне афтальмалогіі. Доктар медыцынскіх навук (1990).
• Віталь Мікалаевіч Ракавец (нар. 1976) — беларускі ляснічы, дэпутат.
• Георгій Іванавіч Чарняўскі (1909—1985) — беларускі мастак.
• Шахно Эпштэйн (1881—1945) — яўрэйскі пісьменнік, грамадскі дзеяч, публіцыст і літаратуразнавец.
• Ядзвіга Браніславаўна Юферава (нар. 1949) — «Заслужаны работнік культуры», Ганаровы грамадзянін горада Іўе.

Гл. таксама

• Беларускае згуртаванне татараў-мусульман «Аль-Кітаб»

Заўвагі

1. Численность населения на 1 января 2025 г. и среднегодовая численность населения за 2024 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Белстат, 2025.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q133574508"></a>
2. Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).
3. K. Būga. Rinktiniai raštai. Vilnius, 1961. C. 544.
4. A. Vanagas. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius, 1981. — С. 380.
5. Лойка, П. А. Прыватнаўласніцкія сяляне Беларусі: Эвалюцыя феадальнай рэнты ў другой палове XVI—XVIII ст. / П. А. Лойка; АН БССР, Інстытут гісторыі; Пад рэд. В. І. Мялешкі. — Мн.: Навука і тэхніка, 1991. — 111 с. — С. 24. — ISBN 5-343-00563-2. Са спасылкай на: ЦГДА БССР. — Ф. КМФ-5. — Воп. 1. — Спр. 1468. — Арк. 15.
6. Беларусь 1995.
7. Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2015 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2014 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (31 сакавіка 2015). Праверана 3 красавіка 2017.
8. Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.
9. Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.

Памылка ў зносках: тэг <ref> з імем "Kreń", вызначаны ў <references>, не згадваецца ў папярэднім тэксце.
Памылка ў зносках: тэг <ref> з імем "Barščeŭskaja", вызначаны ў <references>, не згадваецца ў папярэднім тэксце.

Літаратура

• Ивье // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. — ISBN 978-985-11-0384-9.
• Іўе // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 350. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.

Спасылкі