Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Зорная велічыня — адносная адзінка вымярэння бляску нябеснага свяціла (зоркі, планеты, Сонца ці іншага); мера асветленасці, створанай нябесным свяцілам на мяжы атмасферы Зямлі ў плоскасці, перпендыкулярнай да падаючага праменя. У залежнасці ад метаду назірання адрозніваюць зорныя велічыні: (па поўнай энергіі, выпрамененай свяцілам), фатаграфічную, , і іншыя.
Аднолькавай арыфметычнай розніцы зорных велічынь адпавядае аднолькавае прапорцыя велічынь бляску. Гістарычна было прынята лічыць, што розніца ў 5 зорных велічынь адпавядае суадносінам бляску, роўным 100.
Такім чынам, суадносіны бляску для розніцы ў 1 зорную велічыню , і формула пераліку зорных велічынь:
![{\displaystyle {\sqrt[{5}]{100}}\approx 2{,}512}](https://www.global-by3.nina.az/wikipedia/image/aHR0cHM6Ly93d3cuZ2xvYmFsLWJ5My5uaW5hLmF6L3dpa2lwZWRpYS9pbWFnZS9hSFIwY0hNNkx5OTNhV3RwYldWa2FXRXViM0puTDJGd2FTOXlaWE4wWDNZeEwyMWxaR2xoTDIxaGRHZ3ZjbVZ1WkdWeUwzTjJaeTlsWmpKa09ERm1NV1poTXpFd09ESTRNelkwTkRSbFptTmpZVFU0WlRobU5XSmlPV0V3WVRNNS5zdmc=.svg)
дзе E′ — бляск, m — зорная велічыня аб’екта, m0 — зорная велічыня, адпаведная 1 люксу. У гарвардскай сістэме зорных велічынь m0 = −13m,89; па-за атмасферай прынімаецца роўнай −14m.
Адрозніваюць зорныя велічыні, якія вымяраюцца ў розных .
Меншае значэнне зорнай велічыні азначае больш яркі аб’ект.
Звычайна значэнне зорнай велічыні зоркі азначаецца m [ад лац.: magnitudo велічыня], а Сонца — m☉; само значэнне зорнай велічыні звычайна запісваецца ў форме ±<цэлая частка>m,<дробная частка>. Напрыклад, зорная велічыня Сонца каля −27m, Сірыуса каля −1,5m, Вегі каля 0m.
Гісторыя
Практыка вызначэння зорнай велічыні сягае ў : Гіпарх (паводле іншых крыніц — Пталамей) вызначыў шэсць ступеней яркасці зорак, якую яны лічылі «велічынёй» (у літаральным сэнсе — памерам) зорак. Няўзброеным вокам такія зоркі, як Сірыус або Арктур, выглядаюць буйнейшымі за меней яркія зоркі кшталту Міцара, які выглядае буйнейшым за сапраўды цёмную зорку Алькор.
Усяго было вызначана 6 «узроўняў» зорнай велічыні: «першая велічыня» — першы «ўзровень», і гэтак далей.
Ціха Брагэ паспрабаваў вылічыць «велічыню» зорак — іх вуглавыя памеры, што, тэарэтычна, дазволіла б набыць параметр зорнай велічыні як нешта большае за суб’ектыўнае меркаванне. Ён вылічыў, што зоркі першай велічыні маюць 2 вуглавыя хвіліны (2′) у бачным дыяметры (гэта 1/30 градуса, або, для нагляднасці, 1/15 дыяметра Месяца), а наступныя велічыні да шостай складаюць 3/2′, 13/12′, 3/4′, 1/2′ і 1/3′ адпаведна. Удасканаленне тэлескопаў паказала, што бачныя раней памеры зорак — несапраўдныя, і па праўдзе былі значна меншыя за тое, што было бачна ў акуляры): ранейшыя тэлескопы паказвалі толькі дыскападобную выяву зоркі з кругамі вакол яе (эфект, цяпер вядомы як ), пагатоў, той дыск быў большым для яркіх зорак і меншым для цёмных. Астраномы ад Галілея да Касіні памылкова разглядалі тыя несапраўдныя кругі як фізічныя кампаненты зорак, таму ажно да XVIII стагоддзя працягвалі разглядаць зорную велічыню як меру фізічных памераў зоркі.Ян Гевелій склаў вельмі дакладную табліцу тэлескапічна вымераных велічынь зорак: памеры складалі ад 6″ для першай велічыні да ўсяго 2″ для шостай. У часы Уільяма Гершэля астраномы ўжо разумелі, што кругі, што разыходзяцца ад зоркі, насамрэч несапраўдныя, але гэта не змяніла адносін да зорнай велічыні як хутчэй фізічнага параметру, а не параметра яркасці. Нават у XIX стагоддзі зорная велічыня вымяралася шасцю ступенямі бачнага памеру:
Не існуе іншага закону для класіфікацыі зорак, як ацэнкі назіральніка; адсюль вынікае, што адны астраномы могуць адносіць пэўную зорку да першай зорнай велічыні, іншыя — да другой.
— Ewing, A.; Gemmere, J. Practical Astronomy. — Burlington, N. J.: Allison & Co., 1812. — С. 41.
Тым не менш, у сярэдзіне XIX стагоддзя астраномы здолелі вылічыць адлегласць да зорак праз : гэта дало разуменне, што зоркі знаходзяцца настолькі далёка, што іх можна прымаць за святла. Далейшае вывучэнне дыфракцыі святла і сіінгу (бачнасць, яснасць) дало астраномам патлумачыць і несапраўднасць бачных памераў зорак, і залежнасць гэтых памераў ад інтэнсіўнасці святла, што зыходзіць ад зоркі (бачная яркасць зоркі, якая вымяраецца ў такіх адзінках, як ват/см²), з-за якой ярчэйшыя зоркі выглядаюць буйнейшымі. Фотаметрычныя вымярэнні паказалі, што зоркі першай зорнай велічыні прыкладна ў 100 разоў ярчэйшыя за зоркі шостай велічыні. У 1856 годзе Норман Р. Погсан з Оксфарда прапанаваў узяць падобныя суадносіны за стандарт, каб кожнае змяншэнне зорнай велічыні вынікала як змяшчэнне па яркасці, роўнае корню пятай ступені са 100, роўнае прыкладна 2,512. Гэтыя суадносіны сталі асновай цяперашняга прынцыпу вымярэння зорнай велічыні, калі за крыніцу бяруць не бачны памер, а бляск зорак. З выкарыстаннем лагарыфмічнай шкалы стала магчымым існаванне велічынь, меншых за першую. Так, Арктур мае зорную велічыню 0, а Сірыус мае −1,46.
Бачная зорная велічыня
Паводле сучаснай лагарыфмічнай шкалы зорных велічынь, два аб’екта з інтэнсіўнасцямі I1 і I2, вымеранымі з Зямлі ў адзінках магутнасці на адзінку плошчы, будуць мець зорныя велічыні m1 і m2 паводле наступнай роўнасці:
Дзякуючы гэтай формуле, зорная велічыня становіцца не проста шкалой класіфікацыі зорак, а дакладным інструментам для вымярэння яркасці. Дакладнасць вымярэнняў цяпер дасягае 1/100 зорнай велічыні. Папярэдняя шкала 1—6 была ссунутая такім чынам, што зоркі другой зорнай велічыні маюць значэнне ад 1,5 да 2,5, а прыкладна 20 зорак, больш яркіх як 1,5m, называюць зоркамі першай зорнай велічыні (глядзіце ). Так, Сірыус мае зорную велічыню −1,46, Арктур −0,04, Спіка — 1,04, а Працыён — 0,34. Паводле старой шкалы ўсе гэтыя зоркі мелі першую зорную велічыню.
Зорную велічыню можна паводле той жа формулы вылічыць і для аб’ектаў, як ярчэйшых за ўсе зоркі (Сонца і Месяц), так і цямнейшых за тое, што можа ўбачыць чалавек няўзброеным вокам (Плутон. Прыведзеная ніжэй табліца дае бачныя зорныя велічыні для розных касмічных аб’ектаў: ад Сонца да найцямнейшых аб’ектаў, назіраных касмічным тэлескопам «».
| Бачная зорная велічыня | Яркасць адносна 0-й велічыні | Прыклад | Бачная зорная велічыня | Яркасць адносна 0-й велічыні | Прыклад | Бачная зорная велічыня | Яркасць адносна 0-й велічыні | Прыклад | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| −27 | 6.3×1010 | Сонца | −7 | 630 | 13 | 6.3×10−6 | ||||
| −26 | 2.5×1010 | −6 | 250 | МКС (макс.) | 14 | 2.5×10−6 | Плутон (макс.) | |||
| −25 | 1.0×1010 | −5 | 100 | Венера (макс.) | 15 | 1.0×10−6 | ||||
| −24 | 4.0×109 | −4 | 40 | 16 | 4.0×10−7 | Харон (спадарожнік) | ||||
| −23 | 1.6×109 | −3 | 16 | Юпітэр (макс.), Марс (макс.) | 17 | 1.6×10−7 | ||||
| −22 | 6.3×108 | −2 | 6.3 | Меркурый (макс.) | 18 | 6.3×10−8 | ||||
| −21 | 2.5×108 | −1 | 2.5 | Сірыус | 19 | 2.5×10−8 | ||||
| −20 | 1.0×108 | 0 | 1.0 | Вега, Сатурн (макс.) | 20 | 1.0×10−8 | ||||
| −19 | 4.0×107 | 1 | 0.40 | Антарэс | 21 | 4.0×10−9 | Калірое (спадарожнік Юпітэра) | |||
| −18 | 1.6×107 | 2 | 0.16 | 22 | 1.6×10−9 | |||||
| −17 | 6.3×106 | 3 | 0.063 | 23 | 6.3×10−10 | |||||
| −16 | 2.5×106 | 4 | 0.025 | 24 | 2.5×10−10 | |||||
| −15 | 1.0×106 | 5 | 0.010 | Веста (макс.), Уран (макс.) | 25 | 1.0×10−10 | Фенрыр (спадарожнік Сатурна) | |||
| −14 | 4.0×105 | 6 | 4.0×10−3 | звычайная мяжа для няўзброенага вока | 26 | 4.0×10−11 | ||||
| −13 | 1.6×105 | Поўны Месяц | 7 | 1.6×10−3 | Цэрэра (макс.) | 27 | 1.6×10−11 | мяжа для | ||
| −12 | 6.3×104 | 8 | 6.3×10−4 | Нептун (макс.) | 28 | 6.3×10−12 | ||||
| −11 | 2.5×104 | 9 | 2.5×10−4 | 29 | 2.5×10−12 | |||||
| −10 | 1.0×104 | 10 | 1.0×10−4 | мяжа для бінокляў 7x50 | 30 | 1.0×10−12 | ||||
| −9 | 4.0×10³ | Успышка «Ірыдыума» | 11 | 4.0×10−5 | 31 | 4.0×10−13 | ||||
| −8 | 1.6×10³ | 12 | 1.6×10−5 | 32 | 1.6×10−13 | мяжа для тэлескопа «Хабл» |
Абсалютная зорная велічыня
Бачная зорная велічыня хоць і з’яўляецца дакладнай характарыстыкай астранамічнага аб’екта, але ўсё роўна з’яўляецца суб’ектыўнай, бо вымярэнне яркасці праводзіцца з Зямлі. Каб пазбегнуць падобнай суб’ектыўнасці, за абсалютную зорную велічыню астраномы прынялі бачную зорную велічыню астранамічнага аб’екта на адлегласці 32.6 св. гадоў (10 пк) ад Зямлі.
Гл. таксама
- Гётынгенская актынаметрыя
- Абсалютная зорная велічыня
- Свяцільнасць
- Спіс самых яркіх зорак
Заўвагі
- Пры вельмі цёмным небе, як то ў аддаленых сельскіх мясцовасцях.
Крыніцы
- Heifetz, M.; Tirion, W. A walk through the heavens: a guide to stars and constellations and their legends. — Cambridge: Cambridge University Press, 2004. — С. 6.
- Thoren, V. E. The Lord of Uraniborg. — Cambridge: Cambridge University Press, 1990. — С. 306.
- Graney & Grayson 2011, pp. 351–373.
- Hoskin, M. The Cambridge Concise History of Astronomy. — Cambridge: Cambridge University Press, 1999. — С. 258.
Літаратура
- Зорная велічыня // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 7: Застаўка — Кантата / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 7. — С. 113. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0130-3 (т. 7).
- Graney, C. M.; Grayson, T. P. On the Telescopic Disks of Stars: A Review and Analysis of Stellar Observations from the Early 17th through the Middle 19th Centuries // Annals of Science 68 (3). — 2011.
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Zornaya velichynya adnosnaya adzinka vymyarennya blyasku nyabesnaga svyacila zorki planety Sonca ci inshaga mera asvetlenasci stvoranaj nyabesnym svyacilam na myazhy atmasfery Zyamli y ploskasci perpendykulyarnaj da padayuchaga pramenya U zalezhnasci ad metadu nazirannya adroznivayuc zornyya velichyni pa poynaj energii vypramenenaj svyacilam fatagrafichnuyu i inshyya Adnolkavaj aryfmetychnaj roznicy zornyh velichyn adpavyadae adnolkavae praporcyya velichyn blyasku Gistarychna bylo prynyata lichyc shto roznica y 5 zornyh velichyn adpavyadae suadnosinam blyasku roynym 100 Takim chynam suadnosiny blyasku dlya roznicy y 1 zornuyu velichynyu 1005 2 512 displaystyle sqrt 5 100 approx 2 512 i formula peraliku zornyh velichyn m m0 2 512lg E displaystyle m m 0 2 512 lg E dze E blyask m zornaya velichynya ab ekta m0 zornaya velichynya adpavednaya 1 lyuksu U garvardskaj sisteme zornyh velichyn m0 13m 89 pa za atmasferaj prynimaecca roynaj 14m Adroznivayuc zornyya velichyni yakiya vymyarayucca y roznyh Menshae znachenne zornaj velichyni aznachae bolsh yarki ab ekt Zvychajna znachenne zornaj velichyni zorki aznachaecca m ad lac magnitudo velichynya a Sonca m samo znachenne zornaj velichyni zvychajna zapisvaecca y forme lt celaya chastka gt m lt drobnaya chastka gt Napryklad zornaya velichynya Sonca kalya 27m Siryusa kalya 1 5m Vegi kalya 0m GistoryyaPraktyka vyznachennya zornaj velichyni syagae y Giparh pavodle inshyh krynic Ptalamej vyznachyy shesc stupenej yarkasci zorak yakuyu yany lichyli velichynyoj u litaralnym sense pameram zorak Nyayzbroenym vokam takiya zorki yak Siryus abo Arktur vyglyadayuc bujnejshymi za menej yarkiya zorki kshtaltu Micara yaki vyglyadae bujnejshym za sapraydy cyomnuyu zorku Alkor Usyago bylo vyznachana 6 uzroynyay zornaj velichyni pershaya velichynya pershy yzroven i getak dalej Ciha Brage pasprabavay vylichyc velichynyu zorak ih vuglavyya pamery shto tearetychna dazvolila b nabyc parametr zornaj velichyni yak neshta bolshae za sub ektyynae merkavanne Yon vylichyy shto zorki pershaj velichyni mayuc 2 vuglavyya hviliny 2 u bachnym dyyametry geta 1 30 gradusa abo dlya naglyadnasci 1 15 dyyametra Mesyaca a nastupnyya velichyni da shostaj skladayuc 3 2 13 12 3 4 1 2 i 1 3 adpavedna Udaskanalenne teleskopay pakazala shto bachnyya ranej pamery zorak nesapraydnyya i pa praydze byli znachna menshyya za toe shto bylo bachna y akulyary ranejshyya teleskopy pakazvali tolki dyskapadobnuyu vyyavu zorki z krugami vakol yae efekt cyaper vyadomy yak pagatoy toj dysk byy bolshym dlya yarkih zorak i menshym dlya cyomnyh Astranomy ad Galileya da Kasini pamylkova razglyadali tyya nesapraydnyya krugi yak fizichnyya kampanenty zorak tamu azhno da XVIII stagoddzya pracyagvali razglyadac zornuyu velichynyu yak meru fizichnyh pameray zorki Yan Gevelij sklay velmi dakladnuyu tablicu teleskapichna vymeranyh velichyn zorak pamery skladali ad 6 dlya pershaj velichyni da ysyago 2 dlya shostaj U chasy Uilyama Gershelya astranomy yzho razumeli shto krugi shto razyhodzyacca ad zorki nasamrech nesapraydnyya ale geta ne zmyanila adnosin da zornaj velichyni yak hutchej fizichnaga parametru a ne parametra yarkasci Navat u XIX stagoddzi zornaya velichynya vymyaralasya shascyu stupenyami bachnaga pameru Ne isnue inshaga zakonu dlya klasifikacyi zorak yak acenki naziralnika adsyul vynikae shto adny astranomy moguc adnosic peynuyu zorku da pershaj zornaj velichyni inshyya da drugoj Ewing A Gemmere J Practical Astronomy Burlington N J Allison amp Co 1812 S 41 Tym ne mensh u syaredzine XIX stagoddzya astranomy zdoleli vylichyc adleglasc da zorak praz geta dalo razumenne shto zorki znahodzyacca nastolki dalyoka shto ih mozhna prymac za svyatla Dalejshae vyvuchenne dyfrakcyi svyatla i siingu angl bachnasc yasnasc dalo astranomam patlumachyc i nesapraydnasc bachnyh pameray zorak i zalezhnasc getyh pameray ad intensiynasci svyatla shto zyhodzic ad zorki bachnaya yarkasc zorki yakaya vymyaraecca y takih adzinkah yak vat sm z za yakoj yarchejshyya zorki vyglyadayuc bujnejshymi Fotametrychnyya vymyarenni pakazali shto zorki pershaj zornaj velichyni prykladna y 100 razoy yarchejshyya za zorki shostaj velichyni U 1856 godze Norman R Pogsan z Oksfarda prapanavay uzyac padobnyya suadnosiny za standart kab kozhnae zmyanshenne zornaj velichyni vynikala yak zmyashchenne pa yarkasci roynae kornyu pyataj stupeni sa 100 roynae prykladna 2 512 Getyya suadnosiny stali asnovaj cyaperashnyaga pryncypu vymyarennya zornaj velichyni kali za krynicu byaruc ne bachny pamer a blyask zorak Z vykarystannem lagaryfmichnaj shkaly stala magchymym isnavanne velichyn menshyh za pershuyu Tak Arktur mae zornuyu velichynyu 0 a Siryus mae 1 46 Bachnaya zornaya velichynyaAsnoyny artykul Bachnaya zornaya velichynya Pavodle suchasnaj lagaryfmichnaj shkaly zornyh velichyn dva ab ekta z intensiynascyami I1 i I2 vymeranymi z Zyamli y adzinkah magutnasci na adzinku ploshchy buduc mec zornyya velichyni m1 i m2 pavodle nastupnaj roynasci m1 m2 2 5log10 I1I2 displaystyle m 1 m 2 2 5 log 10 left frac I 1 I 2 right Dzyakuyuchy getaj formule zornaya velichynya stanovicca ne prosta shkaloj klasifikacyi zorak a dakladnym instrumentam dlya vymyarennya yarkasci Dakladnasc vymyarennyay cyaper dasyagae 1 100 zornaj velichyni Papyarednyaya shkala 1 6 byla ssunutaya takim chynam shto zorki drugoj zornaj velichyni mayuc znachenne ad 1 5 da 2 5 a prykladna 20 zorak bolsh yarkih yak 1 5 m nazyvayuc zorkami pershaj zornaj velichyni glyadzice Tak Siryus mae zornuyu velichynyu 1 46 Arktur 0 04 Spika 1 04 a Pracyyon 0 34 Pavodle staroj shkaly yse getyya zorki meli pershuyu zornuyu velichynyu Zornuyu velichynyu mozhna pavodle toj zha formuly vylichyc i dlya ab ektay yak yarchejshyh za yse zorki Sonca i Mesyac tak i cyamnejshyh za toe shto mozha ybachyc chalavek nyayzbroenym vokam Pluton Pryvedzenaya nizhej tablica dae bachnyya zornyya velichyni dlya roznyh kasmichnyh ab ektay ad Sonca da najcyamnejshyh ab ektay naziranyh kasmichnym teleskopam Bachnaya zornaya velichynya Yarkasc adnosna 0 j velichyni Pryklad Bachnaya zornaya velichynya Yarkasc adnosna 0 j velichyni Pryklad Bachnaya zornaya velichynya Yarkasc adnosna 0 j velichyni Pryklad 27 6 3 1010 Sonca 7 630 13 6 3 10 6 26 2 5 1010 6 250 MKS maks 14 2 5 10 6 Pluton maks 25 1 0 1010 5 100 Venera maks 15 1 0 10 6 24 4 0 109 4 40 16 4 0 10 7 Haron spadarozhnik 23 1 6 109 3 16 Yupiter maks Mars maks 17 1 6 10 7 22 6 3 108 2 6 3 Merkuryj maks 18 6 3 10 8 21 2 5 108 1 2 5 Siryus 19 2 5 10 8 20 1 0 108 0 1 0 Vega Saturn maks 20 1 0 10 8 19 4 0 107 1 0 40 Antares 21 4 0 10 9 Kaliroe spadarozhnik Yupitera 18 1 6 107 2 0 16 22 1 6 10 9 17 6 3 106 3 0 063 23 6 3 10 10 16 2 5 106 4 0 025 24 2 5 10 10 15 1 0 106 5 0 010 Vesta maks Uran maks 25 1 0 10 10 Fenryr spadarozhnik Saturna 14 4 0 105 6 4 0 10 3 zvychajnaya myazha dlya nyayzbroenaga voka 26 4 0 10 11 13 1 6 105 Poyny Mesyac 7 1 6 10 3 Cerera maks 27 1 6 10 11 myazha dlya 12 6 3 104 8 6 3 10 4 Neptun maks 28 6 3 10 12 11 2 5 104 9 2 5 10 4 29 2 5 10 12 10 1 0 104 10 1 0 10 4 myazha dlya binoklyay 7x50 30 1 0 10 12 9 4 0 10 Uspyshka Irydyuma 11 4 0 10 5 31 4 0 10 13 8 1 6 10 12 1 6 10 5 32 1 6 10 13 myazha dlya teleskopa Habl Absalyutnaya zornaya velichynyaAsnoyny artykul Absalyutnaya zornaya velichynya Bachnaya zornaya velichynya hoc i z yaylyaecca dakladnaj haraktarystykaj astranamichnaga ab ekta ale ysyo royna z yaylyaecca sub ektyynaj bo vymyarenne yarkasci pravodzicca z Zyamli Kab pazbegnuc padobnaj sub ektyynasci za absalyutnuyu zornuyu velichynyu astranomy prynyali bachnuyu zornuyu velichynyu astranamichnaga ab ekta na adleglasci 32 6 sv gadoy 10 pk ad Zyamli Gl taksamaGyotyngenskaya aktynametryya Absalyutnaya zornaya velichynya Svyacilnasc Spis samyh yarkih zorakZayvagiPry velmi cyomnym nebe yak to y addalenyh selskih myascovascyah KrynicyHeifetz M Tirion W A walk through the heavens a guide to stars and constellations and their legends Cambridge Cambridge University Press 2004 S 6 Thoren V E The Lord of Uraniborg Cambridge Cambridge University Press 1990 S 306 Graney amp Grayson 2011 pp 351 373 Hoskin M The Cambridge Concise History of Astronomy Cambridge Cambridge University Press 1999 S 258 LitaraturaZornaya velichynya Belaruskaya encyklapedyya U 18 t T 7 Zastayka Kantata Redkal G P Pashkoy i insh Mn BelEn 1998 T 7 S 113 10 000 ekz ISBN 985 11 0035 8 ISBN 985 11 0130 3 t 7 Graney C M Grayson T P On the Telescopic Disks of Stars A Review and Analysis of Stellar Observations from the Early 17th through the Middle 19th Centuries Annals of Science 68 3 2011