Azərbaycanca
Türkçe
Мікалай Васілевіч Бірыла (10 верасня 1923, в. Скварцы Дзяржынскага раёна Мінскай вобласці — 1 кастрычніка 1992) — беларускі мовазнавец. Акадэмік НАН Беларусі (1977; член-карэспандэнт з 1972), доктар філалагічных навук (1969), прафесар (1971). Заслужаны дзеяч навукі БССР (1978).
| Мікалай Васілевіч Бірыла | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Дата нараджэння | 10 верасня 1923 | ||
| Месца нараджэння |
| ||
| Дата смерці | 1 кастрычніка 1992 (69 гадоў) ці 30 верасня 1992(69 гадоў) | ||
| Месца смерці | |||
| Месца пахавання |
| ||
| Грамадзянства |
| ||
| Род дзейнасці | мовазнавец, дыялектолаг | ||
| Навуковая сфера | мовазнаўства | ||
| Месца працы |
| ||
| Навуковая ступень | доктар філалагічных навук | ||
| Навуковае званне | акадэмік НАНБ, прафесар | ||
| Альма-матар |
| ||
| Вядомы як | спецыяліст па беларускай антрапаніміі | ||
| Прэміі |  | ||
| Узнагароды |
| ||
Біяграфія
У час 2-ой сусветнай вайны ўдзельнічаў у партызанскім руху ў Беларусі. Скончыў Мінскі педагагічны інстытут (1947). У 1947—1953 малодшы навуковы супрацоўнік Інстытута мовы, літаратуры і мастацтва, у 1953—1955 — старэйшы навуковы супрацоўнік Інстытута мовазнаўства АН БССР. У 1956—1958 — прафесар кафедры беларускай філалогіі Варшаўскага ўніверсітэта. З 1959 — загадчык сектараў тэрміналогіі, сучаснай беларускай мовы і культуры мовы Інстытута мовазнаўства АН БССР. З 1977 адначасова выконваў абавязкі акадэміка-сакратара, у 1982—1992 — акадэмік-сакратар , з 1992 — саветнік пры Прэзідыуме АН Беларусі.
У 1982—92 быў галоўным рэдактарам часопіса «».
Навуковая дзейнасць
Асноўныя навуковыя працы па пытаннях беларускай дыялекталогіі, сучаснай беларускай літаратурнай мовы і культуры мовы. Ім створаны цыкл работ, прысвечаных праблемам беларускай і славянскай анамастыкі..
У галіне дыялекталогіі яго ўвагу прыцягвала лінгвагеаграфія. Удзельнічаў у падрыхтоўцы комплексу работ «Дыялекталагічны атлас беларускай мовы» (1963) і «Лінгвістычная геаграфія і групоўка беларускіх гаворак» (1968—69). Адзін з сааўтараў і рэдактараў шматтомнага «Лексічнага атласа беларускай мовы» (т. 1, 1992).
3 1958 адзін з выканаўцаў і кіраўнікоў лінгвагеаграфічнай працы «Агульнаславянскі лінгвістычны атлас» (АЛА), якая выконваецца міжнародным калектывам. Першыя выпускі АЛА апублікаваны ў 1988. Пры распрацоўцы дыялекталагічнай тэматыкі шмат увагі аддаў даследаванню фанетыкі беларускіх народных гаворак, у прыватнасці націскнога вакалізму, вынікаў пераходу е ў ё(о), рэфлексаў агульнаславянскіх о, ъ, е, ь, этымалагічна мяккіх губных, парных па цвёрдасці — мяккасці д — дэ(д'), т — ц(т') і інш. Удзельнічаў у падрыхтоўцы «Хрэстаматыі па беларускай дыялекталогіі» (1962), «Нарысаў па беларускай дыялекталогіі» (1964).
У «Курсе сучаснай беларускай літаратурнай мовы» (у сааўтарстве; 1961), манаграфіях «Націск назоўнікаў у сучаснай беларускай мове» (1986), «Беларуская граматыка» (у суаўтарстве; ч. 1—2, 1985—86), у радзе артыкулаў даследаваў пытанні фанетыкі, арфаэпіі, акцэнтуацыі.
Шмат увагі аддаў лексікаграфіі. Яго артыкул «Да пытання аб тыпе і прынцыпах укладання беларускіх абласных слоўнікаў» (Працы Інстытута мовазнаўства АН БССР. 1958. Вып. 5) значна паўплываў на развіццё рэгіянальнай лексікаграфіі ў рэспубліцы. Прымаў удзел у падрыхтоўцы і рэдагаванні «Падручнага польска-беларускага слоўніка» (разам з А. Абрэмбскай-Яблонскай; Варшава, 1962), «Руска-беларускага слоўніка грамадска-палітычнай тэрміналогіі» (Мн., 1970), слоўніка «Славянская анамастычная тэрміналогія» (Скоп’е, 1983), «Слоўніка беларускай мовы. Арфаграфія. Арфаэпія. Акцэнтуацыя. Словазмяненне» (Мн., 1987).
М. В. Бірыла быў заснавальнікам новага ў беларускім мовазнаўстве кірунку — анамастыкі. Ён аўтар трохтомнай манаграфіі «Беларуская антрапанімія»: т. 1 — «Уласныя імёны, імёны-мянушкі, імёны па бацьку, прозвішчы» (1966), т. 2 — «Прозвішчы, утвораныя ад апелятыўнай лексікі» (1969), т. 3 — «Структура ўласных мужчынскіх імён» (1982). У апошнія гады жыцця даследчык працаваў над чацвёртым томам «Беларускай антрапаніміі» (уласныя асабовыя жаночыя імёны), «Слоўнікам беларускіх прозвішчаў», «Анамастыконам Вялікага княства Літоўскага XVI ст.». У гэтых і шэрагу іншых работ даследаваў лексічны склад, структуру і ўтваральную базу сучасных беларускіх прозвішчаў, эмацыянальна-ацэначныя формы як сучасных уласных асабовых імён, так і імён 16—18 ст., сучасную беларускую антрапанімічную сістэму і працэс яе фарміравання, тыпалогію славянскіх прозвішчаў, узаемасувязі беларускай антрапаніміі з антрапаніміяй рускай, украінскай, польскай і літоўскай моў. 3 дакладамі па анамастычнай праблематыцы выступаў на V—VII і IX Міжнародных з’ездах славістаў.
Апублікаваў больш як 110 навуковых прац, у т. л. 8 манаграфій і слоўнікаў.
Узнагароды
Узнагароджаны ордэнам «Знак Пашаны» (1976), медалямі. Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі СССР (1971) за ўдзел у комплексе прац па беларускай лінгвагеаграфіі.
Выбраная бібліяграфія
- Бірыла М. В. Беларускія антрапанімічныя назвы ў іх адносінах да антрапанімічных назваў іншых славянскіх моў (рускай, украінскай, польскай). Мінск, 1963.
- Бірыла М. В. Беларуская антрапанімія. Уласныя імёны, імёны-мянушкі, імёны па бацьку, прозвішчы. Мінск, 1966.
- Бірыла М. В. Беларуская антрапанімія. 2. Прозвішчы, утвораные ад апелятыўнай лексікі. Мінск, 1969.
- Бірыла М. В. Беларуская антрапанімія. 3. Структура ўласных мужчынскіх імен. Мінск, 1982.
- Бірыла М. В. Націск назоўнікаў у сучаснай беларускай мове. Мінск, 1986.
- Бірыла М. В. Тыпалогія і геаграфія славянскіх прозвішчаў. Мінск, 1988.
- Бірыла М. В. Слоўнік націску ў беларускай мове. Мінск, 1992.
- Бірыла М. В., Ванагас А. П. Літоўскія элементы ў беларускай анамастыцы. Мінск, 1968.
- Бірыла М. В., Лемцюгова В. П. Анамастычныя словоўтваральныя элементы на ўсходне- і заходнеславянскіх мовах. (Адантрапанімічныя айконімы). Мінск, 1973.
- Бирилло Н. В., Булахов М. Г., Судник М. Р. Белорусский язык // , т. 1. М., 1966.
Зноскі
- Bibliothèque nationale de France Mikalaï Basilevitch Biryla // data.bnf.fr: платформа адкрытых даных — 2011.
- Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr: платформа адкрытых даных — 2011. Праверана 21 мая 2024.
- Бирилло Николай Васильевич // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 58. — 737 с.
Літаратура
- Падлужны А.I. Мікалай Васільевіч Бірыла (Да 80-годдзя з дня нараджэння) // Известия НАН Беларуси. Серия гуманит. наук. 2003. № 3.
- Бірыла Мікалай Васілевіч // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 116. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
Спасылкі
- Мікалай Васілевіч Бірыла ў базе даных «История белорусской науки в лицах» Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
U Vikipedyi yosc artykuly pra inshyh lyudzej z prozvishcham Biryla Mikalaj Vasilevich Biryla 10 verasnya 1923 v Skvarcy Dzyarzhynskaga rayona Minskaj voblasci 1 kastrychnika 1992 belaruski movaznavec Akademik NAN Belarusi 1977 chlen karespandent z 1972 doktar filalagichnyh navuk 1969 prafesar 1971 Zasluzhany dzeyach navuki BSSR 1978 Mikalaj Vasilevich BirylaData naradzhennya 10 verasnya 1923 1923 09 10 Mesca naradzhennya Skvarcy Menski pavet BSSR SSSRData smerci 1 kastrychnika 1992 1992 10 01 69 gadoy ci 30 verasnya 1992 1992 09 30 69 gadoy Mesca smerci Minsk BelarusMesca pahavannya Ushodniya mogilkiGramadzyanstva SSSR BelarusRod dzejnasci movaznavec dyyalektolagNavukovaya sfera movaznaystvaMesca pracy Instytut litaraturaznaystva NANBInstytut movaznaystva NANBVarshayski yniversitetNavukovaya stupen doktar filalagichnyh navukNavukovae zvanne akademik NANB prafesarAlma matar Minski dzyarzhayny pedagagichny instytut imya Maksima Gorkaga 1947 Vyadomy yak specyyalist pa belaruskaj antrapanimiiPremiiUznagarody medaliBiyagrafiyaU chas 2 oj susvetnaj vajny ydzelnichay u partyzanskim ruhu y Belarusi Skonchyy Minski pedagagichny instytut 1947 U 1947 1953 malodshy navukovy supracoynik Instytuta movy litaratury i mastactva u 1953 1955 starejshy navukovy supracoynik Instytuta movaznaystva AN BSSR U 1956 1958 prafesar kafedry belaruskaj filalogii Varshayskaga yniversiteta Z 1959 zagadchyk sektaray terminalogii suchasnaj belaruskaj movy i kultury movy Instytuta movaznaystva AN BSSR Z 1977 adnachasova vykonvay abavyazki akademika sakratara u 1982 1992 akademik sakratar z 1992 savetnik pry Prezidyume AN Belarusi U 1982 92 byy galoynym redaktaram chasopisa Navukovaya dzejnascAsnoynyya navukovyya pracy pa pytannyah belaruskaj dyyalektalogii suchasnaj belaruskaj litaraturnaj movy i kultury movy Im stvorany cykl rabot prysvechanyh prablemam belaruskaj i slavyanskaj anamastyki U galine dyyalektalogii yago yvagu prycyagvala lingvageagrafiya Udzelnichay u padryhtoycy kompleksu rabot Dyyalektalagichny atlas belaruskaj movy 1963 i Lingvistychnaya geagrafiya i grupoyka belaruskih gavorak 1968 69 Adzin z saaytaray i redaktaray shmattomnaga Leksichnaga atlasa belaruskaj movy t 1 1992 3 1958 adzin z vykanaycay i kiraynikoy lingvageagrafichnaj pracy Agulnaslavyanski lingvistychny atlas ALA yakaya vykonvaecca mizhnarodnym kalektyvam Pershyya vypuski ALA apublikavany y 1988 Pry raspracoycy dyyalektalagichnaj tematyki shmat uvagi adday dasledavannyu fanetyki belaruskih narodnyh gavorak u pryvatnasci nacisknoga vakalizmu vynikay perahodu e y yo o refleksay agulnaslavyanskih o e etymalagichna myakkih gubnyh parnyh pa cvyordasci myakkasci d de d t c t i insh Udzelnichay u padryhtoycy Hrestamatyi pa belaruskaj dyyalektalogii 1962 Narysay pa belaruskaj dyyalektalogii 1964 U Kurse suchasnaj belaruskaj litaraturnaj movy u saaytarstve 1961 managrafiyah Nacisk nazoynikay u suchasnaj belaruskaj move 1986 Belaruskaya gramatyka u suaytarstve ch 1 2 1985 86 u radze artykulay dasledavay pytanni fanetyki arfaepii akcentuacyi Shmat uvagi adday leksikagrafii Yago artykul Da pytannya ab type i pryncypah ukladannya belaruskih ablasnyh sloynikay Pracy Instytuta movaznaystva AN BSSR 1958 Vyp 5 znachna payplyvay na razviccyo regiyanalnaj leksikagrafii y respublicy Prymay udzel u padryhtoycy i redagavanni Padruchnaga polska belaruskaga sloynika razam z A Abrembskaj Yablonskaj Varshava 1962 Ruska belaruskaga sloynika gramadska palitychnaj terminalogii Mn 1970 sloynika Slavyanskaya anamastychnaya terminalogiya Skop e 1983 Sloynika belaruskaj movy Arfagrafiya Arfaepiya Akcentuacyya Slovazmyanenne Mn 1987 M V Biryla byy zasnavalnikam novaga y belaruskim movaznaystve kirunku anamastyki Yon aytar trohtomnaj managrafii Belaruskaya antrapanimiya t 1 Ulasnyya imyony imyony myanushki imyony pa backu prozvishchy 1966 t 2 Prozvishchy utvoranyya ad apelyatyynaj leksiki 1969 t 3 Struktura ylasnyh muzhchynskih imyon 1982 U aposhniya gady zhyccya dasledchyk pracavay nad chacvyortym tomam Belaruskaj antrapanimii ulasnyya asabovyya zhanochyya imyony Sloynikam belaruskih prozvishchay Anamastykonam Vyalikaga knyastva Litoyskaga XVI st U getyh i sheragu inshyh rabot dasledavay leksichny sklad strukturu i ytvaralnuyu bazu suchasnyh belaruskih prozvishchay emacyyanalna acenachnyya formy yak suchasnyh ulasnyh asabovyh imyon tak i imyon 16 18 st suchasnuyu belaruskuyu antrapanimichnuyu sistemu i praces yae farmiravannya typalogiyu slavyanskih prozvishchay uzaemasuvyazi belaruskaj antrapanimii z antrapanimiyaj ruskaj ukrainskaj polskaj i litoyskaj moy 3 dakladami pa anamastychnaj prablematycy vystupay na V VII i IX Mizhnarodnyh z ezdah slavistay Apublikavay bolsh yak 110 navukovyh prac u t l 8 managrafij i sloynikay UznagarodyUznagarodzhany ordenam Znak Pashany 1976 medalyami Layreat Dzyarzhaynaj premii SSSR 1971 za ydzel u komplekse prac pa belaruskaj lingvageagrafii Vybranaya bibliyagrafiyaBiryla M V Belaruskiya antrapanimichnyya nazvy y ih adnosinah da antrapanimichnyh nazvay inshyh slavyanskih moy ruskaj ukrainskaj polskaj Minsk 1963 Biryla M V Belaruskaya antrapanimiya Ulasnyya imyony imyony myanushki imyony pa backu prozvishchy Minsk 1966 Biryla M V Belaruskaya antrapanimiya 2 Prozvishchy utvoranye ad apelyatyynaj leksiki Minsk 1969 Biryla M V Belaruskaya antrapanimiya 3 Struktura ylasnyh muzhchynskih imen Minsk 1982 Biryla M V Nacisk nazoynikay u suchasnaj belaruskaj move Minsk 1986 Biryla M V Typalogiya i geagrafiya slavyanskih prozvishchay Minsk 1988 Biryla M V Sloynik nacisku y belaruskaj move Minsk 1992 Biryla M V Vanagas A P Litoyskiya elementy y belaruskaj anamastycy Minsk 1968 Biryla M V Lemcyugova V P Anamastychnyya slovoytvaralnyya elementy na yshodne i zahodneslavyanskih movah Adantrapanimichnyya ajkonimy Minsk 1973 Birillo N V Bulahov M G Sudnik M R Belorusskij yazyk t 1 M 1966 ZnoskiBibliotheque nationale de France Mikalai Basilevitch Biryla data bnf fr platforma adkrytyh danyh 2011 lt a href https wikidata org wiki Track Q19938912 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q54837 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q193563 gt lt a gt Bibliotheque nationale de France data bnf fr platforma adkrytyh danyh 2011 Praverana 21 maya 2024 lt a href https wikidata org wiki Track Q19938912 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q54837 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q193563 gt lt a gt Birillo Nikolaj Vasilevich Biograficheskij spravochnik Mn Belorusskaya sovetskaya enciklopediya imeni Petrusya Brovki 1982 T 5 S 58 737 s LitaraturaPadluzhny A I Mikalaj Vasilevich Biryla Da 80 goddzya z dnya naradzhennya Izvestiya NAN Belarusi Seriya gumanit nauk 2003 3 Biryla Mikalaj Vasilevich Belarus encyklapedychny davednik Redkal B I Sachanka gal red i insh Mast M V Drako A M Hilkevich Mn BelEn 1995 S 116 800 s 5 000 ekz ISBN 985 11 0026 9 SpasylkiMikalaj Vasilevich Biryla y baze danyh Istoriya belorusskoj nauki v licah Centralnaj navukovaj bibliyateki imya Yakuba Kolasa NAN Belarusi