Артыкул машынны пераклад іншамоўнага тэксту Можа змяшчаць пэўную колькасць граматычных лексічных і сэнсавых памылак Вы м

Патрон — боепрыпас для агнястрэльнай зброі ў якім куля, парахавы зарад і капсуль аб’яднаныя гільзай. Асноўная характарыстыка патрона — калібр.

Будова патрона: 1 — **куля**, 2 — **гільза**, 3 — парахавы зарад, 4 — флянец (закраіна) 5 — **капсуль**

Вінтовачныя і прамежкавыя патроны (з лева на права): , , **.308 Winchester**, **7.62x39 мм**, **5.56x45 мм**, **.22 Long Rifle**.

Прынцып стварэння сучасных патронаў

Асноўная мэта пры праектаванні і вытворчасці патрона — зрабіць яго зручным манаблокам (снарад, неабходная колькасць кідальнага рэчыва, капсуль) для стрэлу. У сучаснай аўтаматычнай зброі ён таксама забяспечвае энергію для перасоўвання частак вузлоў самой зброі, якія выкідваюць страляную гільзу і даслаюць новы патрон да патронніка (для новага стрэлу).

Прынцып дзеяння

Пададзены з магазіна патрон трапляе ў , які з дапамогай элементаў герметызуецца ў камеры стрэлу такім чынам каб куля была накіравана ў пачатак канала ствала. Пры стрэле, прымушае стукнуць па капсулю патрона. Гаручае рэчыва капсуля ад удару запальваецца, і падпальвае парахавы зарад патрона.

Пры дэтанацыі пораху, аб’ём вылучаных газаў (кідальных газаў) у разы больш за аб’ём пораху. Ствараецца ціск і кідальныя газы выштурхоўваюць кулю па каналу ствала. Пасля таго як куля пакідае ствол, ціск у камеры стрэлу памяншаецца да атмасфернага.

Гісторыя

Да XIV стагоддзя

**Пішчаль** ў разрэзе: 1 — запальная адтуліна, 2 — парахавы зарад, 3 — ушчыльняльны клак (пыж, пакулле), 4 — **куля**, 5 — фіксавальны клак.

Пасля таго як у пачатку XIV стагоддзя ў Еўропе з’явіліся першыя гарматы, зброевыя майстры спрабавалі зрабіць больш мініяцюрную версію такой зброі. Аднак першыя больш-менш удалыя распрацоўкі ручной агнястрэльнай зброі, з’явіліся ўжо каля 1350 года. Іх ужо маглі выкарыстоўваць асобныя ваяры або прымацоўваючы да апоры. Вялікі адліты з металу ствол і прымацаваны да яго кій.

Першыя аркебузы зараджаліся як гарматы, цераз дульны зрэз ствала, куды трэба было запхаць зарад пораху, клак (пыж), ушчыльніць усё гэта з дапамогай шомпала, закаціць паверх гэтага мініяцюрнае ядро (свінцовую шарападобную кулю), і запхаць шомпалам яшчэ адзін клак (які прадухіляў некантраляваны руху кулі ў ствале). А каб здзейсніць стрэл стралок, трымаючы кій пад пахай, выкарыстоўваў распаленую качаргу або факел для падпалу зараду.

Праз нейкі час кій сталі замяняць больш зручным драўляным прыкладам.

XIV—XVIII стагоддзе

Папяровыя гільзы (як аднаразовая ёмістасць пад порах, ці нават пад порах і кулю) выкарыстоўваліся на на працягу стагоддзяў. Шэраг крыніц у якіх фігуруюць правобразы сучасных патронаў датуецца канцом XIV стагоддзя. Аднак гэта было накшталт папяровага пакеціка з куляй і спецыяльна адмеранай порцыяй пораху. Стралок павінен быў разарваць папяровы пакецік, высыпаць порах у дула, паперу ад патрона ў якасці клака запхнуць у дула, а потым туды ж запхнуць кулю.

З часам працэс зараджання стараліся паскорыць, і таму канструкцыя патрона змянялася. Павялічвалася і колькасць войск, якія выкарыстоўвалі агнястрэльную зброю. Увогуле гісторыкі адзначаюць сведчанні выкарыстання патронаў (і агнястрэльнай зброі под іх) салдатамі і яго сына пад канец XVI стагоддзя, тым часам як дрэздэнскія збройнікі маюць сведчанні, якія датуюць выкарыстанне патронаў на полі бою 1591 годам. Капа Б’янка пісаў у 1597 годзе, што папяровыя патроны даўно выкарыстоўваюцца неапалітанскімі салдатамі. Патрон у 1586 годзе складаўся з зарада пораху і кулі ў папяровай трубцы (тоўстая папера дагэтуль некаторымі заецца «патронная папера»). Іншая крыніца сцвярджае, што патрон з’явіўся ў 1590 годзе. Кароль Швецыі Адольф Гўстаў II загадаваў сваім войскам выкарыстоўваць патроны ў 1600-х гадах. Папера ўтварала цыліндр з закручанымі канцамі; шар знаходзіўся на адным канцы, і спецыяльна адмераная колькасць пораху запаўняла іншую частку.

Пазней для падпальвання пораху патрона з’яўляецца ўдарна-крамянёвы механізм, у якім камень высякаў іскру якая падпальвала порах. Гэта некалькі павысіла скарастрэльнасць.

XVIII стагоддзе

Шатландскі святар і хімік-аматар , ведаючы што некаторыя хімічныя злучэнні настолькі адчувальныя да ўдараў, што запальваюцца нават пры адносна нямоцных ударах, спрабаваў знайсці рашэнне. Форсайт здолеў прыстасаваць невялікую колькасць адмысловага хімічнага рэчыва для падпальвання парахавога зарада і атрымаў патэнт на сваё вынаходніцтва ў 1807 годзе. Фактычна быў вынайдзены ўнітарны патрон, у якім кідальны зарад, запальваючы элемент і снарад заключаны ў адзін кампактны корпус. Аднак унітарныя патроны сталі ўжывацца на практыцы не адразу. Надзейны капсульны замок з’явіўся толькі напачатку XIX стагоддзя, найперш у паляўнічай зброі. Ён выкарыстоўваў хімічнае выбуховае рэчыва на аснове грымлівай ртуці, складзенае ў металічны каўпачок — капсуль, ці «пістон». Курок біў па капсулі, надзетым на пусты запальны стрыжань — бранд-трубку, поласць якога была злучана з каналам ствала. Такі замок быў просты, танны і вельмі надзейны. Канструкцыя яго механізма шмат у чым паўтарала даўно асвоены ў вытворчасці ўдарна-крамянёвы механізм мушкетаў, што значна спрашчала пераход на новую тэхналогію. Да 1840-х гадоў ударна-крамянёвы механізм практычна знік у зброі армій усіх развітых краін.

Капсульны замок выкарыстоўваўся як і на большай частцы ранніх масавых казназарадных вінтовак, (такіх, як вінтоўка сістэмы Шарпса часоў Грамадзянскай вайны ў ЗША ці прынятая ў Расійскай імперыі вінтоўка Тэры-Нормана) гэтак і на першых рэвальверах. Але ў казназарадных капсульных сістэм таго часу была патрэба перад кожным стрэлам надзяваць на запальны стрыжань капсуль. У ЗША часам выкарыстоўвалася так званае прыстасаванне Майнарда, у якім замест штучных капсуляў выкарыстоўвалася папяровая стужка з «аладкамі» капсульнага складу, якую працягваў адмысловы механізм пры ўзвядзенні курка, так, што штораз новая «аладка» апыналася насупраць запальнай адтуліны. Аднак надзей ускладзеных на гэту прыладу вайскоўцамі яна не апраўдала, бо нават прасякнутая водатрывалымі сродкамі, папяровая стужка мела тэндэнцыю да адсырвання.

Падчас Напалеонаўскіх войнаў, у Парыжы , у супрацоўніцтве з французскім збройнікам Франсуа Прэла стварае фланцавы ўнітарны патрон. Дадзены патрон складаўся з кардонавага цыліндра, у якім быў ініцыятар узгарання (), дымны порах і круглая куля. Паўлі працягвае ўдасканальваць свой патрон і 26 верасня 1812 года патэнтуе яго канструкцыю. У палепшанай версіі патрона гільза была цалкам металічнай ці кардонава-металічнай, на дне гільзы ўсталёўвалася капсульная «аладка». Фактычна гэта быў правобраз унітарнага патрона цэнтральнага бою. Асабліва каштоўным было ўжыванне ўнітарнага патрона ў кавалерыі, бо традыцыйнае пачарговае зараджанне агнястрэльнай зброі вельмі цяжка зрабіць на скаку. Вынаходства Паўлі было рэвалюцыйным, ім зацікавіўся сам імператар Напалеон, але яго зрынанне перашкодзіла ўкараненню патрона і зброі да дадзенага патрона.

Пра яго зноў згадалі ў 1827 годзе, калі Мікалай Дрэйзе прапанаваў патрон, у якім у адной папяровай ядналася куля, порах і капсуль (дакладней гэта быў яго правобраз, пістон). Працэс вырабу прапанаванага Дрэйзе патрона быў наступным: у папяровую гільзу насыпалі порах, потым устаўлялі суцэльнай, папкавы^{[няпэўнае слова]} цыліндр (шпігель), у ніжнюю частку якога ўпрасоўвалася аладка ўдарнага складу, а ў верхнім рабілася адпаведнае форме кулі паглыбленне, і яйкападобную свінцовую кулю. У канструкцыю зброі ўнеслі некаторыя змены, дадалі іглу якая стукала аладку капсуля-пістона, дэтанацыя якога падпальвала парахавы зарад.

У 1836 годзе прапанаваў шпількавы патрон з гільзай з кардону і мядзяным донцам. Пазней ён стварае першую зброю пад сканструяваны ім патрон — так званы «бундэльрэвальвер». З’яўленне шпількавых патронаў прывяло да пачатку ўжывання ўнітарных патронаў.

Унітарныя вінтовачныя патроны 1860-х гг. з гільзамі з кардона (для і ) і медзі адпаведна

12 верасня 1848 года амерыканскі вынаходнік патэнтуе вінтоўку (больш вядомую як Вінтоўка Шарпса). У 1850 годзе пачынаецца яе масавы выраб. Фактычна гэта была першая масавая стралковая зброя пад унітарны папяровы патрон (а з 1866 года выйшла мадыфікацыя пад металічны патрон).

Апроч гэтага развіццё канструктарскай думкі ішло і па іншым кірункам. У 1845 годзе французскім збройнікам быў прапанаваны патрон «бакавога бою» які ўяўляў, па сутнасці, круглую кулю, устаўленую ў капсуль-запальнік. Капсульны склад быў запрасаваны непасрэдна ў закраіну донца гільзы, у адрозненне ад патронаў з капсулем цэнтральнага бою. Для стрэлу ігле ўдарнага механізма трэба было ўдарыць па закраіне гільзы. Пад канец 1850-х гадоў былі распрацаваны буйнакаліберныя патроны кальцавога ўзгарання — гэтыя патроны мелі ўжо цалкам металічную гільзу, а потым — унітарныя патроны цэнтральнага ўзгарання (паўторна прапанаваны ў 1861 годзе французам Патэ і ўдасканалены англічанінам Боксерам). Буйнакаліберныя (стрэльбавыя) патроны кальцавога ўзгарання сышлі са сцэны да пачатку 1880-х гадоў.

У 1857 годзе амерыканскія збройнікі Х. Сміт і Б. Весан запусцілі ў вытворчасць сваю версію мадэрнізаванага патрона кальцавога ўзгарання. Суцэльнаметалічны ўнітарны патрон, з выступаючай закраінай, а галоўнае воданепранікальны. Новы патрон канструкцыі «Сміт-Весан», мог выкарыстоўвацца ў любое надвор’е, без рызыкі адсырвання пораху, і ў адрозненне ад іншых варыянтаў патронаў той пары, гарантавана абараняў стрэлка ад аднамомантнай дэтанацыі ўсяго зараджанага боекамплекта (што было распаўсюджаным здарэннем пры ўжыванні шматзараднай зброяй сярэдзіны XIX стагоддзя) і звязаных з гэтым траўм.

Патрон **.22 short**. Першы ўнітарны металічны патрон кольцавага ўзгарання масавага вырабу. Вынайдзены збройнікамі Смітам і Весанам у 1857 годзе. Найстарэйшы з вырабляемых у наш час патронаў

Новы металічны патрон таксама адкрыў новую эпоху ў вырабе патронаў. Металічны патрон мае больш трывалы корпус чым папяровы, таму стала магчыма выкарыстоўваць спецыяльна мадэрнізаваныя прэсавальныя станкі (адны робяць гільзы, другія — запрасоўваюць гатовыя патроны), што рэзка паскарала працэс зборкі патрона, адкрыў шлях да іх масавай вытворчасці. Да гэтага папяровыя патроны збіраліся ўручную, што было даволі працаёмкім працэсам; на амерыканскіх зброевых прадпрыемствах да ўкаранення там металічнага патрона работніцы-жанчыны (або нават дзеці) займаліся зборкай і запячатваннем боепрыпасаў. Кожны стрэл перыяду грамадзянскай вайны ў ЗША быў зроблены патронам, вырабленым уручную.

Вінтоўка Бердана прынята на ўзбраенне ў 1868 годзе была адной з першых вінтовак пад унітарны патрон цэнтральнага ўзгарання.

Класіфікацыя патронаў

Па прызначэнні:

Баявыя
Сігнальныя (шумавыя)
Халастыя
Навучальныя
Адмысловыя (будаўнічыя)

— самы распаўсюджаны патрон 12 калібру, прымяняецца для **стрэльбаў** або драбавікоў.

Па тыпе зброі:

Вінтовачна-кулямётныя (у тым ліку буйнакаліберныя)
Прамежкавыя (у тым ліку малаімпульсавыя)
Пісталетныя
Стрэльбавыя
Рэвальверныя

Абазначэння патронаў

У 2020-я гады, у краінах Еўропы, прытрымліваюцца наменклатуры абазначэння патронаў распрацаванай пастаяннай міжнароднай камісіяй па выпрабаванні ручной агнястрэльнай зброі (CIP).

Абазначэнне патрона па методыцы CIP ўключае ў сябе вымераныя ў мм калібр і даўжыню гільзы, а часам яшчэ тып закраіны. Запіс 7,62×54 мм R указвае на патрон калібру 7,62-мм з гільзай даўжынёй 54 мм з выступаючай закраінай (Rimmed). Запіс 6,35×15 мм SR указвае на патрон калібру 6,35-мм з гільзай даўжынёй 15 мм з кальцавой праточкай і часткова выступаючай закраінай (Semi Rimmed). Запіс 8×59 мм RB указвае на патрон калібру 8-мм з гільзай з паменшанай закраінай (Rebated Rimmed).

Таксама ў абазначэнні патрона можа выкарыстоўвацца яго камерцыйнае абазначэнне (напрыклад 9,3×57 Mauser або 9×19mm Parabellum).

Гл. таксама

Патрон .220 Russian

Крыніцы

Огнестрельное оружие – история развития, виды, характеристика (руск.). GunsClub. Праверана 5 лютага 2025.
Джон Метшль (1928). «The Rudolph J. Nunnemacher Collection of Projectile Arms»
Вайковае кіраўніцтва для арміі ЗША па выбуховых рэчывах (Верасень 1984 года)
Шарп, Филипп Б. (1938), «Распрацоўка патрона», «Вінтоўка ў Амерыцы», Нью-Ёрк
Overview of Rev. Alexander John Forsyth, The Gazetteer for Scotland (2008)
Chemical Analysis of Firearms, Ammunition, and Gunshot Residue — James Smyth Wallace
Charles Bruckerhoff. Handbook for Handguns: A Practical Guide to Ownership, Selection & Use. — Lulu.com, 2014-07-21. — 143 с. — ISBN 978-0-9905838-4-4.

Спасылкі

Мелкакаліберные патроны Архівавана 26 жніўня 2009.

[1] Огнестрельное оружие – история развития, виды, характеристика (руск.). GunsClub. Праверана 5 лютага 2025.

[2] Джон Метшль (1928). «The Rudolph J. Nunnemacher Collection of Projectile Arms»

[3] Вайковае кіраўніцтва для арміі ЗША па выбуховых рэчывах (Верасень 1984 года)

[4] Шарп, Филипп Б. (1938), «Распрацоўка патрона», «Вінтоўка ў Амерыцы», Нью-Ёрк

[5] Overview of Rev. Alexander John Forsyth, The Gazetteer for Scotland (2008)

[6] Chemical Analysis of Firearms, Ammunition, and Gunshot Residue — James Smyth Wallace

[7] Charles Bruckerhoff. Handbook for Handguns: A Practical Guide to Ownership, Selection & Use. — Lulu.com, 2014-07-21. — 143 с. — ISBN 978-0-9905838-4-4.