Azərbaycanca
Türkçe
Сцябло́ — восевы вегетатыўны орган раслін, частка парастка.
1. сэрцавіна,
2. протаксілема,
3. ксілема,
4. флаэма,
5. ,
6. ,
7.
Сцябло нясе лісты, пупышкі, кветкі або суквецці, звязвае паміж сабой корань расліны і лісты. Яно выконвае апорную функцыю і праводзіць ваду і мінеральныя рэчывы ад каранёў да лістоў. Па сцябле ажыццяўляецца перамяшчэнне прадуктаў фотасінтэзу з лістоў да тых органаў, дзе яны назапашваюцца.
Складаецца з вузлоў і міжвузелляў. Маладое сцябло мае эпідэрму, першасную кару і цэнтральны цыліндр (стэлу); шматгадовае сцябло (напр. ствалы і галіны) мае другасную будову: кара, луб, камбій, драўніна з кольцамі гадавых прыростаў.
Сцёблы адрозніваюцца па папярочным сячэнні. Найбольш часта сустракаюцца расліны з круглаватым сцяблом. Напрыклад, сцябло злакаў з полымі міжвузеллямі называецца саломіна. Сцёблы могуць быць трохграннымі (асака), чатырохграннымі (мята, шалфей), пляскатымі (урэчнік), рабрыстымі (морква, кроп).
Сцёблы могуць па-рознаму размяшчацца ў прасторы. У большасці раслін сцёблы прамастаячыя. У іх добра развіта механічная тканка. Павойныя сцёблы здольны да кругавых вярчальных рухаў. Гэта дазваляе раслінам абвівацца вакол апоры (бярозка палявая). Лазячыя (або самазачэпныя) парасткі падтрымліваюць вертыкальнае становішча расліны пры дапамозе розных прыстасаванняў. Вінаград і чына чапляюцца за апору з дапамогай вусікаў. Плюшч чапляецца за дрэвы, сцены каранямі. Сцелістыя сцёблы размяшчаюцца гарызантальна на паверхні глебы. Яны характэрны для гарбуза, кавуна, агурка, дыні. Паўзучыя сцёблы ўтвараюць на вузлах прыдаткавыя карані і ўкараняюцца. Дзякуючы гэтаму расліны могуць хутка займаць вялікія тэрыторыі. Такія сцёблы характэрны для дуброўкі гусінай, суніц, блюшчыка плюшчападобнага.
Рост сцябла ў даўжыню (верхавінкавы рост) адбываецца за кошт утваральнай тканкі конуса нарастання сцябла. Яго клеткі дзеляцца і растуць. За кошт гэтага парастак павялічваецца ў памерах. Адначасова з утварэннем сцябла на конусе нарастання закладваюцца зачаткі лістоў. У злакаў сцябло расце за кошт утваральнай тканкі, якая знаходзіцца ў вузлах. Дзякуючы дзяленню і росту клетак гэтай тканкі адначасова адбываецца падаўжэнне многіх міжвузелляў. Такі рост называецца ўставачным. Пры ўставачным росце сцябло расце хутчэй, чым пры верхавінкавым. Так, у бамбука сцёблы за суткі могуць вырастаць на 1 м.
Сцёблы большасці відаў раслін галінуюцца. Галінаванне забяспечвае павелічэнне надземнай часткі расліны. У самым простым выпадку верхавіна галоўнай восі парастка здольна вільчаста раздвойвацца і ўтвараць два парасткі наступнага парадку. Такі тып галінавання называецца верхавінкавым. Гэта найбольш прымітыўны тып галінавання. У цяперашні час ён сустракаецца толькі ў невялікай колькасці раслін. Для большасці вышэйшых раслін характэрна бакавое галінаванне. Пры гэтым бакавыя парасткі развіваюцца з бакавых пупышак. Рост расліны ў вышыню адбываецца за кошт развіцця верхавінкавай пупышкі, а рост у шырыню — дзякуючы развіццю бакавых пупышак.
Сцёблы розных відаў раслін маюць шэраг агульных рыс арганізацыі. У дрэвавых раслін у сцябле выдзяляюць кару, драўніну і стрыжань. Утварэнне драўніны, лубу і рост сцябла ў таўшчыню адбываецца дзякуючы дзейнасці камбію. Камбій адкладвае к вонкаваму боку сцябла луб, а ўнутр — драўніну. У выніку нераўнамернай дзейнасці камбію ўзнікаюць гадавыя кольцы — прырост драўніны на працягу аднаго вегетацыйнага перыяду. Па колькасці гадавых кольцаў можна вызначыць узрост расліны, а па іх шырыні — кліматычныя ўмовы і напрамкі свету.
Крыніцы
Літаратура
- Сцябло́ // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 315. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
- Біялогія: вучэб. дапам. для 7-га кл. агульнаадукац. устаноў з беларус. мовай навучання / В. М. Ціхаміраў [і інш.]; пад рэд. В. М. Ціхамірава; пер. з рус. мовы Г. І. Кулеш. — Мн.: Нар. асвета, 2010. — 199 с. : іл. ISBN 978-985-03-1340-9.
- Сте́бель // Краткий словарь ботанических терминов / Сост. М. В. Буланая и др.; Под ред. А. Г. Еленевского. — Саратов: Изд-во Сарат. пед. ин-та, 1993. — С. 125—126. — 151 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-87077-064-5. (руск.)
- Сцяблі́на; Сцябло́ // Тлумачальны слоўнік беларускай мовы: У 5-ці т / АН БССР, Інстытут мовазнаўства імя Я. Коласа. — Мн.: Беларус. Сав. Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1983. — Т. 5 кн. 1: С — Улагодзіць / [рэдактар М. Р. Суднік]. — С. 423. — 663 с.
 | Сцябло на Вікісховішчы |
|---|
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Scyablo vosevy vegetatyyny organ raslin chastka parastka Scyobly plyushcha chaplyayucca za stvol adraynelae scyablo bukaPapyarochny zrez ilnyanoga scyabla 1 sercavina 2 protaksilema 3 ksilema 4 flaema 5 6 7 Scyablo nyase listy pupyshki kvetki abo sukvecci zvyazvae pamizh saboj koran rasliny i listy Yano vykonvae apornuyu funkcyyu i pravodzic vadu i mineralnyya rechyvy ad karanyoy da listoy Pa scyable azhyccyaylyaecca peramyashchenne praduktay fotasintezu z listoy da tyh organay dze yany nazapashvayucca Skladaecca z vuzloy i mizhvuzellyay Maladoe scyablo mae epidermu pershasnuyu karu i centralny cylindr stelu shmatgadovae scyablo napr stvaly i galiny mae drugasnuyu budovu kara lub kambij draynina z kolcami gadavyh pryrostay Scyobly adroznivayucca pa papyarochnym syachenni Najbolsh chasta sustrakayucca rasliny z kruglavatym scyablom Napryklad scyablo zlakay z polymi mizhvuzellyami nazyvaecca salomina Scyobly moguc byc trohgrannymi asaka chatyrohgrannymi myata shalfej plyaskatymi urechnik rabrystymi morkva krop Scyobly moguc pa roznamu razmyashchacca y prastory U bolshasci raslin scyobly pramastayachyya U ih dobra razvita mehanichnaya tkanka Pavojnyya scyobly zdolny da krugavyh vyarchalnyh ruhay Geta dazvalyae raslinam abvivacca vakol apory byarozka palyavaya Lazyachyya abo samazachepnyya parastki padtrymlivayuc vertykalnae stanovishcha rasliny pry dapamoze roznyh prystasavannyay Vinagrad i chyna chaplyayucca za aporu z dapamogaj vusikay Plyushch chaplyaecca za drevy sceny karanyami Scelistyya scyobly razmyashchayucca garyzantalna na paverhni gleby Yany harakterny dlya garbuza kavuna agurka dyni Payzuchyya scyobly ytvarayuc na vuzlah prydatkavyya karani i ykaranyayucca Dzyakuyuchy getamu rasliny moguc hutka zajmac vyalikiya terytoryi Takiya scyobly harakterny dlya dubroyki gusinaj sunic blyushchyka plyushchapadobnaga Scyobly bambuka Rost scyabla y dayzhynyu verhavinkavy rost adbyvaecca za kosht utvaralnaj tkanki konusa narastannya scyabla Yago kletki dzelyacca i rastuc Za kosht getaga parastak pavyalichvaecca y pamerah Adnachasova z utvarennem scyabla na konuse narastannya zakladvayucca zachatki listoy U zlakay scyablo rasce za kosht utvaralnaj tkanki yakaya znahodzicca y vuzlah Dzyakuyuchy dzyalennyu i rostu kletak getaj tkanki adnachasova adbyvaecca padayzhenne mnogih mizhvuzellyay Taki rost nazyvaecca ystavachnym Pry ystavachnym rosce scyablo rasce hutchej chym pry verhavinkavym Tak u bambuka scyobly za sutki moguc vyrastac na 1 m Galinavanne scyabla Scyobly bolshasci viday raslin galinuyucca Galinavanne zabyaspechvae pavelichenne nadzemnaj chastki rasliny U samym prostym vypadku verhavina galoynaj vosi parastka zdolna vilchasta razdvojvacca i ytvarac dva parastki nastupnaga paradku Taki typ galinavannya nazyvaecca verhavinkavym Geta najbolsh prymityyny typ galinavannya U cyaperashni chas yon sustrakaecca tolki y nevyalikaj kolkasci raslin Dlya bolshasci vyshejshyh raslin harakterna bakavoe galinavanne Pry getym bakavyya parastki razvivayucca z bakavyh pupyshak Rost rasliny y vyshynyu adbyvaecca za kosht razviccya verhavinkavaj pupyshki a rost u shyrynyu dzyakuyuchy razviccyu bakavyh pupyshak Scyobly roznyh viday raslin mayuc sherag agulnyh rys arganizacyi U drevavyh raslin u scyable vydzyalyayuc karu drayninu i stryzhan Utvarenne drayniny lubu i rost scyabla y tayshchynyu adbyvaecca dzyakuyuchy dzejnasci kambiyu Kambij adkladvae k vonkavamu boku scyabla lub a ynutr drayninu U vyniku neraynamernaj dzejnasci kambiyu yznikayuc gadavyya kolcy pryrost drayniny na pracyagu adnago vegetacyjnaga peryyadu Pa kolkasci gadavyh kolcay mozhna vyznachyc uzrost rasliny a pa ih shyryni klimatychnyya ymovy i napramki svetu KrynicyBelEn 2002 LitaraturaScyablo Belaruskaya encyklapedyya U 18 t T 15 Sledaviki Tryo Redkal G P Pashkoy i insh Mn BelEn 2002 T 15 S 315 10 000 ekz ISBN 985 11 0035 8 ISBN 985 11 0251 2 t 15 Biyalogiya vucheb dapam dlya 7 ga kl agulnaadukac ustanoy z belarus movaj navuchannya V M Cihamiray i insh pad red V M Cihamirava per z rus movy G I Kulesh Mn Nar asveta 2010 199 s il ISBN 978 985 03 1340 9 Ste bel Kratkij slovar botanicheskih terminov Sost M V Bulanaya i dr Pod red A G Elenevskogo Saratov Izd vo Sarat ped in ta 1993 S 125 126 151 s 10 000 ekz ISBN 5 87077 064 5 rusk Scyabli na Scyablo Tlumachalny sloynik belaruskaj movy U 5 ci t AN BSSR Instytut movaznaystva imya Ya Kolasa Mn Belarus Sav Encyklapedyya imya Petrusya Broyki 1983 T 5 kn 1 S Ulagodzic redaktar M R Sudnik S 423 663 s Scyablo na Vikishovishchy