Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Артыкул вымагае вікіфікацыі. |
Слых — здольнасць праз органы слыху ўспрымаць гукі.
Слыхавая сэнсорная сістэма служыць для ўспрымання і аналізу гукавых ваганняў знешняга асяроддзя. Яна набывае ў чалавека асабліва важнае значэнне ў сувязі з развіццём маўленчых зносін. Дзейнасць слыхавой сэнсорнай сістэмы мае таксама значэнне і для ацэнкі часавых інтэрвалаў — тэмпу і рытму рухаў. Слыхавая сэнсорная сістэма складаецца з наступных аддзелаў:
- перыферычны — спецыялізаваны орган, які складаецца з вонкавага, сярэдняга і ўнутранага вуха;
- правадніковы аддзел — першы нейрон змешчаны ў спіральным вузле ўліткі, атрымоўвае ўзрушанасць ад рэцэптараў унутранага вуха, адгэтуль інфармацыя паступае па ягоных валокнах, т. б. па слыхавым нерве (уваходзіць у VIII пару чэрапна-мазгавых нерваў), да другога нейрона ў прадаўгаватым мозгу і пасля перакрыжавання частка валокнаў ідзе да трэцяга нейрона ў заднім двохузгор'і сярэдняга мозга, а частка — да ядзер прамежкавага мозга (унутранага каленчатага цела);
- коркавы аддзел — з'яўляецца чацвёртым нейронам, які находзіцца ў першасным (праекцыйным) слыхавым полі ў скроневай вобласці кары вялікіх паўшар'яў і забяспечвае ўзнікненне адчування, а больш складаная апрацоўка гукавой інфармацыі адбываецца ў размешчаным побач другасным слыхавым полі, якое адказвае за фарміраванне ўспрымання і пазнаванне інфармацыі.
Атрыманыя звесткі паступаюць у патроенае поле ніжнецемянной зоны, дзе інтэгруюцца з іншымі формамі інфармацыі.
Вонкавае вуха
Вонкавае вуха з'яўляецца апаратам, які ўлоўлівае гук. Гукавыя ваганні ўлоўліваюцца вушнымі ракавінамі і перадаюцца па вонкавым слыхавым праходзе да барабаннай перапонкі, якая адлучае вонкавае вуха ад сярэдняга.
Улоўліванне гуку і ўвесь працэс слухання двума вушамі — бінаўральны слых — мае значэнне для вызначэння напрамку гуку.
Гукавыя ваганні, якія ідуць узбоч, даходзяць да бліжэйшага вуха некалькі раней, чым да іншага. Гэтай маленькай розніцы ў часе прыходу гуку дастаткова, каб вызначыць яго напрамак.
Сярэдняе вуха
Сярэдняе вуха з'яўляецца апаратам, які праводзіць гук. Яно ўяўляе сабою паветраную поласць, якая праз слыхавую (Яўстахаву) трубу злучаецца з поласцю насаглоткі. Ваганні ад барабаннай перапонкі праз сярэдняе вуха перадаюць злучаныя адно з адным 3 слыхавыя костачкі — малаточак, кавадла і стрэмечка, а апошняе праз перапонку авальнага акна перадае гэтыя ваганні вадкасці, размешчанай ва ўнутраным вуху, — перылімфе. Дзякуючы слыхавым костачкам, амплітуда ваганняў памяншаецца, а моц павялічваецца, што дазваляе прыводзіць у рух слуп вадкасці ва ўнутраным вуху. Пры моцных гуках адмысловыя цягліцы памяншаюць рухомасць барабаннай перапонкі і слыхавых костачак, адаптуючы слыхавы апарат да такіх змен раздражняльніка і засцерагаючы ўнутранае.
Дзякуючы злучэнню праз слыхавую трубу паветранай поласці сярэдняга вуха з поласцю насаглоткі ўзнікае магчымасць выраўноўвання ціску па абодвух баках барабаннай перапонкі, што прадухіляе яе разрыў пры значных зменах ціску ў знешнім асяроддзі — пры апусканні пад ваду, пад'ёме на вышыню, стрэлах і інш. Гэта называецца барафункцыяй вуха.
Унутранае вуха
Унутранае вуха з'яўляецца гукаўспрымальным апаратам. Яно знаходзіцца ў пірамідцы скроневае косці і ўтрымлівае ўлітку, які ўтварае 2,5 спіральных віткі. Уліткавы канал падзелены дзвюма перагародкамі асноўнай і вестыбулярнай мембранамі на 3 вузкія хады: верхні (вестыбулярная лесвіца), сярэдні (перапоначны канал) і ніжні (барабанная лесвіца). На вяршыні ўліткі маецца адтуліна, якая злучае верхні і ніжні каналы ў адзін, праходзячы ад авальнага акна да вяршыні ўліткі і далей да круглага акна. Поласць яго запоўненая вадкасцю — перылімфай, а поласць сярэдняга перапоначнага канала запоўненая вадкасцю іншага складу — эндалімфай. У сярэднім канале размешчаны гукаўспрымальны апарат — Кортыеў орган, у якім знаходзяцца механарэцэптары гукавых ваганняў — .
Успрыманне гуку
Успрыманне гуку заснавана на двух працэсах, якія адбываюцца ва ўлітцы:
- падзел гукаў рознай частаты па месцы іхняга найбольшага ўплыву на асноўную мембрану ўліткі,
- ператварэнне рэцэпторнымі клеткамі механічных ваганняў у нервовую ўзрушанасць.
Гукавыя ваганні, якія паступаюць ва ўнутранае вуха праз авальнае акно, перадаюцца перылімфе, а ваганні гэтай вадкасці прыводзяць да зрушэння асноўнае мембраны. Ад вышыні гуку залежыць вышыня слупа вагальнай вадкасці і адпаведна месца найбольшага зрушэння асноўнай мембраны: гукі высокай частаты даюць найбольшы эфект на пачатку асноўнай мембраны, а нізкіх частот — даходзяць да вяршыні ўліткі. Такім чынам, пры розных па частаце гуках узбуджаюцца розныя валасковыя клеткі і розныя нервовыя валокны, т. б. здзяйсняецца прасторавы код. Павелічэнне моцы гуку прыводзіць да павелічэння ліку ўзбуджаных валасковых клетак і нервовых валокнаў, што дазваляе адрозніваць інтэнсіўнасць гукавых ваганняў. Валасінкі рэцэпторных клетак унураныя ў покрыўную мембрану. Пры ваганнях асноўнай мембраны пачынаюць ссоўвацца валасковыя клеткі, якія змешчаныя на ёй, і іхнія валасінкі механічна раздражняюцца покрыўнай мембранай. У выніку ў валасковых рэцэптарах узнікае працэс узрушанасці, які па аферэнтных валокнах накіроўваецца да нейронаў спіральнага вузла ўліткі і далей у ЦНС.
Адрозніваюць касцявую і паветраную праводнасць гуку. У звычайных умовах у чалавека пераважае паветраная праводнасць — правядзенне гукавых ваганняў праз вонкавае і сярэдняе вуха да рэцэптараў унутранага вуха. У выпадку касцявой праводнасці гукавыя ваганні перадаюцца праз косці чэрапа непасрэдна ўлітцы (напрыклад, пры ныранні, падводным плаванні).
Чалавек звычайна ўспрымае гукі з частатой ад 15 да 20000 Гц (у дыяпазоне 10—11 актаў). У дзяцей верхняя мяжа сягае да 22000 Гц. Найбольш высокая адчувальнасць выяўлена ў вобласці частот ад 1000 да 3000 Гц. Гэтая вобласць адпавядае частотам музыкі і чалавечай мовы, якія сустракаюцца больш часта.
Гл. таксама
- Унутранае вуха
- Парушэнне слыху
- Слыхавы апарат
- Вуха
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Artykul vymagae vikifikacyi Nyama abo zamala spasylak na inshyya artykuly tady yak gipertekstavasc peravaga Vikipedyi Slyh zdolnasc praz organy slyhu ysprymac guki Budova vuha chalaveka Slyhavaya sensornaya sistema sluzhyc dlya ysprymannya i analizu gukavyh vagannyay zneshnyaga asyaroddzya Yana nabyvae y chalaveka asabliva vazhnae znachenne y suvyazi z razviccyom maylenchyh znosin Dzejnasc slyhavoj sensornaj sistemy mae taksama znachenne i dlya acenki chasavyh intervalay tempu i rytmu ruhay Slyhavaya sensornaya sistema skladaecca z nastupnyh addzelay peryferychny specyyalizavany organ yaki skladaecca z vonkavaga syarednyaga i ynutranaga vuha pravadnikovy addzel pershy nejron zmeshchany y spiralnym vuzle ylitki atrymoyvae yzrushanasc ad receptaray unutranaga vuha adgetul infarmacyya pastupae pa yagonyh valoknah t b pa slyhavym nerve uvahodzic u VIII paru cherapna mazgavyh nervay da drugoga nejrona y pradaygavatym mozgu i paslya perakryzhavannya chastka valoknay idze da trecyaga nejrona y zadnim dvohuzgor i syarednyaga mozga a chastka da yadzer pramezhkavaga mozga unutranaga kalenchataga cela korkavy addzel z yaylyaecca chacvyortym nejronam yaki nahodzicca y pershasnym praekcyjnym slyhavym poli y skronevaj voblasci kary vyalikih payshar yay i zabyaspechvae yzniknenne adchuvannya a bolsh skladanaya apracoyka gukavoj infarmacyi adbyvaecca y razmeshchanym pobach drugasnym slyhavym poli yakoe adkazvae za farmiravanne ysprymannya i paznavanne infarmacyi Atrymanyya zvestki pastupayuc u patroenae pole nizhnecemyannoj zony dze integruyucca z inshymi formami infarmacyi Vonkavae vuhaVonkavae vuha z yaylyaecca aparatam yaki yloylivae guk Gukavyya vaganni yloylivayucca vushnymi rakavinami i peradayucca pa vonkavym slyhavym prahodze da barabannaj peraponki yakaya adluchae vonkavae vuha ad syarednyaga Uloylivanne guku i yves praces sluhannya dvuma vushami binayralny slyh mae znachenne dlya vyznachennya napramku guku Gukavyya vaganni yakiya iduc uzboch dahodzyac da blizhejshaga vuha nekalki ranej chym da inshaga Getaj malenkaj roznicy y chase pryhodu guku dastatkova kab vyznachyc yago napramak Syarednyae vuhaSyarednyae vuha z yaylyaecca aparatam yaki pravodzic guk Yano yyaylyae saboyu pavetranuyu polasc yakaya praz slyhavuyu Yaystahavu trubu zluchaecca z polascyu nasaglotki Vaganni ad barabannaj peraponki praz syarednyae vuha peradayuc zluchanyya adno z adnym 3 slyhavyya kostachki malatochak kavadla i stremechka a aposhnyae praz peraponku avalnaga akna peradae getyya vaganni vadkasci razmeshchanaj va ynutranym vuhu perylimfe Dzyakuyuchy slyhavym kostachkam amplituda vagannyay pamyanshaecca a moc pavyalichvaecca shto dazvalyae pryvodzic u ruh slup vadkasci va ynutranym vuhu Pry mocnyh gukah admyslovyya cyaglicy pamyanshayuc ruhomasc barabannaj peraponki i slyhavyh kostachak adaptuyuchy slyhavy aparat da takih zmen razdrazhnyalnika i zasceragayuchy ynutranae Dzyakuyuchy zluchennyu praz slyhavuyu trubu pavetranaj polasci syarednyaga vuha z polascyu nasaglotki yznikae magchymasc vyraynoyvannya cisku pa abodvuh bakah barabannaj peraponki shto praduhilyae yae razryy pry znachnyh zmenah cisku y zneshnim asyaroddzi pry apuskanni pad vadu pad yome na vyshynyu strelah i insh Geta nazyvaecca barafunkcyyaj vuha Unutranae vuhaUnutranae vuha z yaylyaecca gukaysprymalnym aparatam Yano znahodzicca y piramidcy skronevae kosci i ytrymlivae ylitku yaki ytvarae 2 5 spiralnyh vitki Ulitkavy kanal padzeleny dzvyuma peragarodkami asnoynaj i vestybulyarnaj membranami na 3 vuzkiya hady verhni vestybulyarnaya lesvica syaredni peraponachny kanal i nizhni barabannaya lesvica Na vyarshyni ylitki maecca adtulina yakaya zluchae verhni i nizhni kanaly y adzin prahodzyachy ad avalnaga akna da vyarshyni ylitki i dalej da kruglaga akna Polasc yago zapoynenaya vadkascyu perylimfaj a polasc syarednyaga peraponachnaga kanala zapoynenaya vadkascyu inshaga skladu endalimfaj U syarednim kanale razmeshchany gukaysprymalny aparat Kortyey organ u yakim znahodzyacca mehanareceptary gukavyh vagannyay Usprymanne gukuUsprymanne guku zasnavana na dvuh pracesah yakiya adbyvayucca va ylitcy padzel gukay roznaj chastaty pa mescy ihnyaga najbolshaga yplyvu na asnoynuyu membranu ylitki peratvarenne receptornymi kletkami mehanichnyh vagannyay u nervovuyu yzrushanasc Gukavyya vaganni yakiya pastupayuc va ynutranae vuha praz avalnae akno peradayucca perylimfe a vaganni getaj vadkasci pryvodzyac da zrushennya asnoynae membrany Ad vyshyni guku zalezhyc vyshynya slupa vagalnaj vadkasci i adpavedna mesca najbolshaga zrushennya asnoynaj membrany guki vysokaj chastaty dayuc najbolshy efekt na pachatku asnoynaj membrany a nizkih chastot dahodzyac da vyarshyni ylitki Takim chynam pry roznyh pa chastace gukah uzbudzhayucca roznyya valaskovyya kletki i roznyya nervovyya valokny t b zdzyajsnyaecca prastoravy kod Pavelichenne mocy guku pryvodzic da pavelichennya liku yzbudzhanyh valaskovyh kletak i nervovyh valoknay shto dazvalyae adroznivac intensiynasc gukavyh vagannyay Valasinki receptornyh kletak unuranyya y pokryynuyu membranu Pry vagannyah asnoynaj membrany pachynayuc ssoyvacca valaskovyya kletki yakiya zmeshchanyya na yoj i ihniya valasinki mehanichna razdrazhnyayucca pokryynaj membranaj U vyniku y valaskovyh receptarah uznikae praces uzrushanasci yaki pa aferentnyh valoknah nakiroyvaecca da nejronay spiralnaga vuzla ylitki i dalej u CNS Adroznivayuc kascyavuyu i pavetranuyu pravodnasc guku U zvychajnyh umovah u chalaveka peravazhae pavetranaya pravodnasc pravyadzenne gukavyh vagannyay praz vonkavae i syarednyae vuha da receptaray unutranaga vuha U vypadku kascyavoj pravodnasci gukavyya vaganni peradayucca praz kosci cherapa nepasredna ylitcy napryklad pry nyranni padvodnym plavanni Chalavek zvychajna ysprymae guki z chastatoj ad 15 da 20000 Gc u dyyapazone 10 11 aktay U dzyacej verhnyaya myazha syagae da 22000 Gc Najbolsh vysokaya adchuvalnasc vyyaylena y voblasci chastot ad 1000 da 3000 Gc Getaya voblasc adpavyadae chastotam muzyki i chalavechaj movy yakiya sustrakayucca bolsh chasta Gl taksamaUnutranae vuha Parushenne slyhu Slyhavy aparat Vuha