Дыктатар

Дыкта́тар (ад лац.: dicto — дыктую, загадваю):

1. Чалавек, які стаіць на чале дыктатарскага рэжыму (гл. Дыктатура), аднаасобны кіраўнік дзяржавы, які валодае неабмежаванай уладай і вышэй закона.
2. надзвычайная службовая асоба (магістрат) у перыяд Рэспублікі (V — 2-я палова I стагоддзі да н.э.) у Старажытным Рыме, якая прызначалася консуламі па рашэнні сенату максімум на 6 месяцаў пры крайняй небяспецы (унутранай бязладзіцы, ваеннай небяспецы і г. д.), калі прызнавалася неабходным перадаць уладу ў рукі адной асобы.
3. (пераносны сэнс) — жорсткі, кіраўнік, асоба надзеленая неабмежаванай уладай у якой-небудзь вобласці кіравання або гаспадаркі.

Выканаўчая ўлада
Выканаўчая ўлада Кіраўнік дзяржавы Дыктатар Манарх Прэзідэнт Урад Кіраўнік урада Канцлер Кіраўнік выканаўчай улады Прэм’ер-міністр Кабінет міністраў Міністэрства Міністр Сістэма кіравання Парламенцкая дэмакратыя Парламенцкая манархія Парламенцкая рэспубліка Спісы Губернатар Мэр
· правіць

Рымскія дыктатары

Асноўны артыкул:

У Старажытным Рыме працэдура прызначэння дыктатара адбывалася наступным чынам: сенат выносіў так званы «надзвычайную (пастанову)», якая выяўлялася ў формуле: «Хай консулы прымуць меры, каб дзяржава ня зведала шкоды». Пасля гэтага консулы называлі імя дыктатара і адразу распускалі сваіх ліктараў, якія ўсе пераходзілі да дыктатара (дыктатару меў 24 ліктара, тады як консулам — па 12); такім чынам яны апыналіся перад дыктатарам радавымі грамадзянамі, і ён меў над імі права жыцця і смерці, як і над усімі грамадзянамі, акрамя . Па прызначэнні, дыктатар выбіраў сабе памагатага — «начальніка конніцы».

Дыктатар валодаў усёй паўнатой дзяржаўнай улады. Пры прызначэнні дыктатара да яго тытулу заўсёды дадавалася прычына яго абрання (напрыклад, дыктатар, які абраўся на выпадак ваеннай небяспекі, — Dictator rei gerundae causa, г. зн. дыктатар для вядзення вайны).

На прысуд дыктатара да IV стагоддзя да н.э. нельга было падаць апеляцыю народнаму сходу ().

Звычайна дыктатару падпарадкоўваліся ўсе службовыя асобы, уключаючы консулаў.

Першапачаткова на пасаду дыктатара маглі прызначацца толькі патрыцыі, але з 356 да н.э. — таксама плебеі.

Часам дыктатар абіраўся для выканання якога-небудзь аднаго даручэння, напрыклад, «дыктатар для забіцця цвіка» (рэлігійны рытуал падчас свята).

У перыяд позняй рэспублікі, пры Суле і Цэзару, прызначаных дыктатарамі без абмежавання тэрміну (dictator perpetuus), пасада дыктатара набыла манархічны характар.

Была адмененая ў 44 да н.э. Маркам Антоніем.

Новы і найноўшы час

У Новы час (асабліва з эпохі Французскай рэвалюцыі) тэрмін, пад уплывам класічных рэмінісцэнцый, адраджаецца, пазначаючы кіраўніка, які атрымаў неабмежаваную ўладу ў надзвычайнай сітуацыі. У слоўніку замежных слоў (1954) зафіксавана ўжыванне слова ў пераносным значэнні: «Асоба, надзеленая неабмежаванай уладай у якой-небудзь вобласці кіравання або гаспадаркі»).

Неабмежаваная ўлада не азначае, што дыктатар аднаасобна прымае ўсе прынцыповыя рашэнні, бо гэта фізічна немагчыма. Таксама варта адзначыць, што пры ім могуць быць (і часта бываюць) дарадчыя органы, фармальна надзеленыя вышэйшымі ўладнымі паўнамоцтвамі. Аднак ва ўмовах дыктатуры любыя такія органы выдаюць свае пастановы і ўказы паводле волі дыктатара.

Ленін быў дыктатарам падчас усталявання дыктатуры пралетарыяту, якая вылілася затым у Сталіна, наступныя кіраўнікі Савецкага Саюзу не з’яўляюцца дыктатарамі з прычыны таго, што іх асабістая ўлада была абмежаваная і ўсе важныя дзяржаўныя пытанні прымаліся калегіяльна на пасяджэннях .

У іншых краінах новага часу знакамітымі капіталістычнымі дыктатарамі былі А. Гітлер, Б. Мусаліні, Ф. Франка, А. Х. Піначэт і інш.; камуністычнымі дыктатарамі былі , Мао Цзэдун, Пол Пот і інш.

Крыніцы