Azərbaycanca
Türkçe
Бэз звычайны (Syrínga vulgáris) — папулярная садовая расліна, від роду Бэз сямейства Маслінавыя.
| Бэз звычайны | |||||||||||||||||||
 Лісце і кветкі бэзу звычайнага | |||||||||||||||||||
| Навуковая класіфікацыя | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| прамежныя рангі
| |||||||||||||||||||
| Міжнародная навуковая назва | |||||||||||||||||||
| Syringa vulgaris L. | |||||||||||||||||||
| Сінонімы | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Назва
Бэз звычайны, буз, бузок, бэз, сірэнь.
Батанічнае апісанне
 |
Бэз звычайны — шматствольны лістападны куст вышынёй 2-8 м. Дыяметр кожнага ствала можа дасягаць 20 см. Кара шэрая або шэра-карычневая, у маладых раслін — гладкая.
Парасткі сканчаюцца дзвюма пупышкамі, радзей адной. Канчатковыя пупышкі тоўстыя, чатырохгранныя, востравяршынныя, зелянява-аліўкавыя або чырванаватыя, да бура-чырвоных, 6-12 мм даўжыні. Бакавыя пупышкі адлеглыя, крыху меншыя за канчатковыя, але такой жа формы і афарбоўкі. на пупышках размяшчаюцца крыжападобна. Вонкавых лускавінак 8, унутраных — 4. Усе вонкавыя лускавінкі кілеватыя, акругленыя, сканчаюцца вастрыём, некаторыя каёмкавыя. У пачатку парасткаў пупышкі дробныя. Ліставы рубец вельмі вузкі, з 6-7 слядамі, якія ўтвараюць адну прамую лінію, або ў выглядзе паўмесяца. Кветкавыя пупышкі закладваюцца на пабегах з мінулага года.
Парасткі зелянява-шэрыя або жаўтлява-шэрыя, голыя, круглявыя, з прыкметнымі чачавічкамі са шматлікімі вузкімі шчылінамі.
Лісце супраціўнае, простае, 4-12 см даўжынёй і 3-8 см шырынёй, у пачатку сэрцападобнае або прама зрэзанае, да вяршыні завостранае, зялёнае, голае, з хвосцікамі да 3 см даўжынёй. Ападае зялёным. У паўднёвых раёнах і нават сярэдніх шыротах усю зіму застаецца пад снегам зялёным.
Суквецці і кветкі
Кветкі 6-10 × 5-8 мм, ад ліловых і фіялетавых да белых, духмяныя, доўга непадаючыя, сабраны ў пірамідальныя парныя, прамастаячыя або паніклыя мяцёлкі даўжынёй 10-20 см. Дзікарослая форма мае немахровыя, ліловыя кветкі розных адценняў. Квітнее штогод у маі — пачатку чэрвеня на працягу 20 дзён, пачынаючы з чатырохгадовага ўзросту. Кветкі ўтрымліваюць эфірны алей, які пры частым удыханні можа выклікаць галаўны боль.
Плод — сухая двухгнёздавая каробачка да 1,5 см даўжынёй, з некалькімі адзінкамі даўгаватага і скурыста-крылатага насення. Пры ўскрыцці каробачкі насенне падае на зямлю і часта, дзякуючы наяўнасці крыла, адлятае на вялікую адлегласць ад мацярынскай расліны. Спее восенню. Маса 1000 адзінак насення 5-9 г. Размнажаецца як насеннем, так і каранёвымі атожылкамі і зараснікам ад пня. Насенне пры спрыяльных умовах здольна прарастаць адразу ж пасля збору.
Працягласць жыцця
Асобныя расліны бэзу звычайнага могуць дажываць да 100-гадовага ўзросту. 60-гадовыя расліны маюцца ў парку Асканія-Нова. Маецца зарэгістраваны асобнік бэзу звычайнага, які дасягнуў 130-гадовага ўзросту. Куст быў пасаджаны ў 1801 годзе, да 1931 года ён меў дыяметр 11 м, а найбольшы ствол меў у абхопе на вышыні грудзей 80 см.
Распаўсюджанне
У натуральным выглядзе расце на Балканскім паўвостраве (Албанія, Балгарыя, Грэцыя, Румынія, Сербія). Па іншых звестках, мае рэліктавы арэал у паўднёвых Карпатах. Расце ў горных лясах, займаючы пустуючыя схілы. Культывуецца на тэрыторыі Усходняй Еўропы да шыраты Санкт-Пецярбург — Екацярынбург; у Заходняй Сібіры — у паўднёвай зоне тайгі, у лесастэпавай і стэпавай зонах, у Сярэдняй Азіі, на поўдні Усходняй Сібіры, у сярэдняй і паўднёвай частках Далёкага Усходу.
Прымяненне
Кветкі бэзу вылучаюць масу нектару, які, аднак, з-за вялікай даўжыні трубкі мала даступны пчолам. Драўніна бэзу мае тонкакрупчастую структуру, валокны прамыя. Шчыльнасць пры 15 % вільготнасці 0,98 г/см³, пры 12 % — 0,90 г/см³. Драўніна вельмі цвёрдая, цяжкая, з высокімі фізіка-механічнымі ўласцівасцямі, цяжка колецца, але добра паліруецца. Выкарыстоўваецца на тачоныя вырабы.
Кветкі валодаюць патагонным, супрацьмалярыйным і абязбольваючым дзеяннем. Лісце спрыяе паспяванню нарываў і ачышчэнню іх ад гною. Настой кветак ужываюць пры коклюшы і нырачных захворваннях, а ў сумесі з кветкамі ліпы — як патагонны і супрацьмалярыйны сродак. Лісце ўваходзіць у склад асноўнай сумесі травы, якая ўжываецца ў народнай медыцыне пры лячэнні сухотаў лёгкіх.
Шырока выкарыстоўваецца як дэкаратыўная, глебаахоўная расліна на схілах, якія падвяргаюцца размыву.
Зноскі
- Киселевский А. И. Латино-русско-белорусский ботанический словарь. — Мн.: «Наука и техника», 1967. — С. 128. — 160 с. — 2 350 экз.
- Назва згодна з , . Лекавыя расліны ў комплексным лячэнні. — Мн: Навука і тэхніка, 1989. — С. 388. — 399 с. — ISBN 5-343-00120-3.
- О врачебных растениях, дикорастущих в Витебской губернии и употребляемых населением ее в домашней народной медицине. Витебск, 1888.
- З. Верас. Беларуска-польска-расейска-лацінскі ботанічны слоўнік. — Вільня, 2: Выданне газеты «Голас беларуса», Друкарня С. Бэкэра, 1924.
- Васількоў І. Г. Матэрыялы да флоры Горацкага раёна. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. III. Горы-Горкі, 1927.
- Носович И. И. Словарь белорусского наречия. СПб., 1870.
- Чоловский К. Опыт описания Могилевской губернии. По программе и под редакцией А. С. Дембовецкого, кн. I. Могілев.
- Шатэрнік М. В. Краёвы слоўнік Чэрвеньшчыны. Мінск, 1929.
- Ганчарык М. М. Беларускія назвы раслін. Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі, т. II і IV. Горы-Горки, 1927.
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Bez zvychajny Syringa vulgaris papulyarnaya sadovaya raslina vid rodu Bez syamejstva Maslinavyya Bez zvychajnyLisce i kvetki bezu zvychajnagaNavukovaya klasifikacyyapramezhnyya rangi Damen EykaryyotyCarstva RaslinyAddzel KvetkavyyaKlas DvuhdolnyyaParadak YasnotkakvetnyyaSyamejstva MaslinavyyaTryba Rod Bez Vid Bez zvychajnyMizhnarodnaya navukovaya nazvaSyringa vulgaris L SinonimyLilac caerulea Lilac cordatifolia Gilib Lilac suaveolens Gilib Lilac vulgaris L Lam Lilac vulgaris var alba amp Lilac vulgaris var purpurea Weston Jacques amp Herincq Lilac vulgaris var violacea Sol Jacques amp Herincq Liliacum album Weston Renault Liliacum vulgare L Renault Syringa alba Weston ex Syringa albiflora Syringa amoena K Koch Syringa bicolor K Koch Syringa caerulea Syringa carlsruhensis K Koch Syringa cordifolia Syringa cordifolia var alba Stokes Syringa cordifolia var caerulescens Stokes Syringa cordifolia var purpurascens Stokes Syringa latifolia Salisb Syringa lilac Syringa marliensis K Koch Syringa nigricans K Koch Syringa notgeri K Koch Syringa philemon K Koch Syringa rhodopea Syringa versaliensis K Koch Syringa virginalis K Koch Syringa vulgaris var alba Sol Syringa vulgaris var alba Weston Syringa vulgaris f albipleniflora Syringa vulgaris var caerulea Weston Syringa vulgaris var lilacina Syringa vulgaris var macrantha Syringa vulgaris var pulchella Syringa vulgaris var purpurea Weston Syringa vulgaris var rubra Loudon Syringa vulgaris var transsilvanica Syringa vulgaris var violacea Sol Sistematyka na VikividahVyyavy na VikishovishchyITIS 32996NCBI 34270EOL 595648GRIN t 36122IPNI 611185TPL kew 356495NazvaBez zvychajny buz buzok bez siren Batanichnae apisanneBez zvychajny shmatstvolny listapadny kust vyshynyoj 2 8 m Dyyametr kozhnaga stvala mozha dasyagac 20 sm Kara sheraya abo shera karychnevaya u maladyh raslin gladkaya Parastki skanchayucca dzvyuma pupyshkami radzej adnoj Kanchatkovyya pupyshki toystyya chatyrohgrannyya vostravyarshynnyya zelyanyava aliykavyya abo chyrvanavatyya da bura chyrvonyh 6 12 mm dayzhyni Bakavyya pupyshki adleglyya kryhu menshyya za kanchatkovyya ale takoj zha formy i afarboyki na pupyshkah razmyashchayucca kryzhapadobna Vonkavyh luskavinak 8 unutranyh 4 Use vonkavyya luskavinki kilevatyya akruglenyya skanchayucca vastryyom nekatoryya kayomkavyya U pachatku parastkay pupyshki drobnyya Listavy rubec velmi vuzki z 6 7 slyadami yakiya ytvarayuc adnu pramuyu liniyu abo y vyglyadze paymesyaca Kvetkavyya pupyshki zakladvayucca na pabegah z minulaga goda Parastki zelyanyava sheryya abo zhaytlyava sheryya golyya kruglyavyya z prykmetnymi chachavichkami sa shmatlikimi vuzkimi shchylinami Lisce supraciynae prostae 4 12 sm dayzhynyoj i 3 8 sm shyrynyoj u pachatku sercapadobnae abo prama zrezanae da vyarshyni zavostranae zyalyonae golae z hvoscikami da 3 sm dayzhynyoj Apadae zyalyonym U paydnyovyh rayonah i navat syarednih shyrotah usyu zimu zastaecca pad snegam zyalyonym Sukvecci i kvetki Kvetki 6 10 5 8 mm ad lilovyh i fiyaletavyh da belyh duhmyanyya doyga nepadayuchyya sabrany y piramidalnyya parnyya pramastayachyya abo paniklyya myacyolki dayzhynyoj 10 20 sm Dzikaroslaya forma mae nemahrovyya lilovyya kvetki roznyh adcennyay Kvitnee shtogod u mai pachatku chervenya na pracyagu 20 dzyon pachynayuchy z chatyrohgadovaga yzrostu Kvetki ytrymlivayuc efirny alej yaki pry chastym udyhanni mozha vyklikac galayny bol Plod suhaya dvuhgnyozdavaya karobachka da 1 5 sm dayzhynyoj z nekalkimi adzinkami daygavataga i skurysta krylataga nasennya Pry yskrycci karobachki nasenne padae na zyamlyu i chasta dzyakuyuchy nayaynasci kryla adlyatae na vyalikuyu adleglasc ad macyarynskaj rasliny Spee vosennyu Masa 1000 adzinak nasennya 5 9 g Razmnazhaecca yak nasennem tak i karanyovymi atozhylkami i zarasnikam ad pnya Nasenne pry spryyalnyh umovah zdolna prarastac adrazu zh paslya zboru Pracyaglasc zhyccyaAsobnyya rasliny bezu zvychajnaga moguc dazhyvac da 100 gadovaga yzrostu 60 gadovyya rasliny mayucca y parku Askaniya Nova Maecca zaregistravany asobnik bezu zvychajnaga yaki dasyagnuy 130 gadovaga yzrostu Kust byy pasadzhany y 1801 godze da 1931 goda yon mey dyyametr 11 m a najbolshy stvol mey u abhope na vyshyni grudzej 80 sm RaspaysyudzhanneU naturalnym vyglyadze rasce na Balkanskim payvostrave Albaniya Balgaryya Grecyya Rumyniya Serbiya Pa inshyh zvestkah mae reliktavy areal u paydnyovyh Karpatah Rasce y gornyh lyasah zajmayuchy pustuyuchyya shily Kultyvuecca na terytoryi Ushodnyaj Eyropy da shyraty Sankt Pecyarburg Ekacyarynburg u Zahodnyaj Sibiry u paydnyovaj zone tajgi u lesastepavaj i stepavaj zonah u Syarednyaj Azii na poydni Ushodnyaj Sibiry u syarednyaj i paydnyovaj chastkah Dalyokaga Ushodu PrymyanenneDraynina bezu zvychajnaga Kvetki bezu vyluchayuc masu nektaru yaki adnak z za vyalikaj dayzhyni trubki mala dastupny pcholam Draynina bezu mae tonkakrupchastuyu strukturu valokny pramyya Shchylnasc pry 15 vilgotnasci 0 98 g sm pry 12 0 90 g sm Draynina velmi cvyordaya cyazhkaya z vysokimi fizika mehanichnymi ylascivascyami cyazhka kolecca ale dobra paliruecca Vykarystoyvaecca na tachonyya vyraby Kvetki valodayuc patagonnym supracmalyaryjnym i abyazbolvayuchym dzeyannem Lisce spryyae paspyavannyu naryvay i achyshchennyu ih ad gnoyu Nastoj kvetak uzhyvayuc pry koklyushy i nyrachnyh zahvorvannyah a y sumesi z kvetkami lipy yak patagonny i supracmalyaryjny srodak Lisce yvahodzic u sklad asnoynaj sumesi travy yakaya yzhyvaecca y narodnaj medycyne pry lyachenni suhotay lyogkih Shyroka vykarystoyvaecca yak dekaratyynaya glebaahoynaya raslina na shilah yakiya padvyargayucca razmyvu ZnoskiKiselevskij A I Latino russko belorusskij botanicheskij slovar Mn Nauka i tehnika 1967 S 128 160 s 2 350 ekz Nazva zgodna z Lekavyya rasliny y kompleksnym lyachenni Mn Navuka i tehnika 1989 S 388 399 s ISBN 5 343 00120 3 O vrachebnyh rasteniyah dikorastushih v Vitebskoj gubernii i upotreblyaemyh naseleniem ee v domashnej narodnoj medicine Vitebsk 1888 Z Veras Belaruska polska rasejska lacinski botanichny sloynik Vilnya 2 Vydanne gazety Golas belarusa Drukarnya S Bekera 1924 Vasilkoy I G Materyyaly da flory Gorackaga rayona Praca navukovaga tavarystva pa vyvuchennyu Belarusi t III Gory Gorki 1927 Nosovich I I Slovar belorusskogo narechiya SPb 1870 Cholovskij K Opyt opisaniya Mogilevskoj gubernii Po programme i pod redakciej A S Demboveckogo kn I Mogilev Shaternik M V Krayovy sloynik Chervenshchyny Minsk 1929 Gancharyk M M Belaruskiya nazvy raslin Praca navukovaga tavarystva pa vyvuchennyu Belarusi t II i IV Gory Gorki 1927