Паліталогія

Паліталогія (грэч. πολιτικός — дзяржаўныя, грамадскія справы) — навука аб палітыцы, аб заканамернасцях развіцця палітычнага працэсу, палітычнай сістэмы і ўлады; аб сутнасці, формах і метадах дзейнасці ўсіх суб'ектаў палітыкі. Вывучае палітычнае жыццё грамадства, палітычныя працэсы, сістэмы і з'явы, дзейнасць людзей, якая накіравана на заваяванне, утрыманне і выкарыстанне ўлады. Як навука склалася да сярэдіны XX ст.

Паліталогія
Звязаная асоба	Maurice Duverger^[d] і Элінар Острам
Прадмет вывучэння	палітыка
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Аб'ект і прадмет

Аб'ект паліталогіі — палітычнае жыццё грамадства ў яго розных праяўленнях, усталяванне і функцыянаванне палітычнай улады.

Прадмет паліталогіі — заканамернасці палітычнага жыцця вялікіх сацыяльных супольнасцей і малых груп людзей, узнікнення, развіцця і функцыянавання механізмаў улады, палітычных поглядаў і інтарэсаў, палітычнай дзейнасці, развіцця палітычных працэсаў у цэлым.

Асновай паліталогіі як тэорыі і практыкі з'яўляюцца адносіны паміж палітычнымі суб'ектамі адносна ўлады з мэтай рэалізацыі сваіх карэнных інтарэсаў. Уводныя фактары — сілы, якія ў дэмакратыях складаюць важную частку ўдзелу людзей у палітычным працэсе; выводныя фактары — заканадаўчая сістэма, выканаўчая і судовая галіны ўлады.

Раздзелы

Паліталогія складаецца з раздзелаў:

• тэорыя і метадалогія палітыкі — раскрывае асновы палітыкі і палітычных адносін, сутнасць і змест палітыкі і ўлады, іх прыкметы, функцыі і заканамернасці развіцця;
• тэорыя палітычных сістэм — даследуе сутнасць, структуру і функцыі палітычных сістэм, дае іх параўнальны аналіз, характарыстыку палітычных інстытутаў (дзяржавы, партый, аб’яднанняў, рухаў і г.д.);
• тэорыя кіравання сацыяльна-палітычнымі працэсамі — вызначае мэты, задачы і формы палітычнага кіраўніцтва грамадствам, механізмы прыняцця і рэалізацыі рашэння;
• гісторыя палітычных вучэнняў і палітычная ідэалогія — раскрываюць змест дактрын сучаснасці, ролю і функцыі палітычнай ідэалогіі і свядомасці;
• тэорыя міжнародных адносін — разглядае праблемы знешняй і сусветнай палітыкі, глабальныя праблемы.

Гісторыя

Паліталогія як самастойная навуковая дысцыпліна ў сучасным яе разуменні склалася ў канцы ХІХ — пачатку ХХ ст. Гэта стала магчымым у выніку развіцця публічнай палітыкі, як адносна аўтаномнай сферы жыцця грамадства, умацавання дзяржаўных і палітычных інстытутаў, якія склалі сучасную палітычную сістэму (парламентарызм, падзел уладаў, , узнікненне партый) і развіцця метадалогіі даследаванняў (з’яўленне біхевіярысцкіх, эмпірычных метадаў).

У 1857 годзе ў Калумбійскім каледжы ЗША ствараецца кафедра «Гісторыя і палітычная навука», а ў 1880 — першая школа палітычнай навукі. У 1903 была ўтворана Амерыканская асацыяцыя палітычных навук. У 1871 у Францыі была створана свабодная школа палітычнай навукі — сёння . У 1895 заснавана .

У ХХ ст. працэс вылучэння паліталогіі ў самастойную навучальную і вучэбную дысцыпліну завяршыўся, вылучыліся яе галоўныя нацыянальныя школы і кірункі. Яшчэ ў 1948 годзе ЮНЭСКА рэкамендавала ўсім краінам курс паліталогіі для вывучэння ў ВНУ. Пад эгідай ЮНЭСКА у 1949 годзе была створана Міжнародная асацыяцыя палітычнай навукі (МАПН). У СССР паліталогія як навука вывучаецца толькі з 1989 года, да гэтага часу яна як самастойная навука не прызнавалася і трактавалася як антымарксісцкая, буржуазная ілжэнавука.

За апошнія дзесяцігоддзі ў Беларусі створаны Інстытут сацыялогіі (працуе аддзел паліталогіі), Незалежны інстытут сацыяльна-эканамічных і палітычных даследаванняў і іншыя паліталагічныя цэнтры. У 1993 годзе заснаваны Беларуская асацыяцыя палітычных навук (прэзідэнт У. Бабкоў) і Асацыяцыя палітолагаў Беларусі, пазней створана Беларуская акадэмія палітычных навук (прэзідэнт С. Рашэтнікаў). У 1992 годзе ў БДУ было адчынена аддзяленне паліталогіі, на якім вядзецца падрыхтоўка прафесійных палітолагаў, паліталогія выкладаецца ва ўсіх ВНУ Беларусі.

Сумежныя прадметы

Сумежныя прадметы паліталогіі — палітычная філасофія і публічная адміністрацыя. Палітфіласофія шукае ўнутраныя прычыны палітыкі і этыку публічных паводзінаў. З іншага боку, публічная адміністрацыя аналізуе практыку кіравання.

Зноскі

1. mgup.by Архівавана 10 ліпеня 2019.
2. А. П. Угроватов. Политология: словарь-справочник. — Новосибирск: ЮКЭА, 2006. — 486 с.

Літаратура

• Бубнаў Ю. М., Пушкін І. А. Паліталогія: Курс лекцый. — Магілёў: УА МДУХ, 2006. — 176 с.
• Катляроў І. Р. Паліталогія // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 12: Палікрат — Праметэй / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2001. — Т. 12. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0198-2 (т. 12).
• Ўінтэр Г. Р. Канфлікт і кампраміс: Уводзіны ў палітычную навуку / Г. Р. Ўінтэр, Т. Д. Бэлоўз; Навук. рэд. В. Маруцік; Пер. з анг. В. Маруціка. — Мн.: Тэхналогія, 2002. — 507 с. ISBN 985-458-074-1