Azərbaycanca
Türkçe
Кій (аг.-усх.-слав.: Кыи) — легендарны князь .
| Кій | |
|---|---|
 | |
| Пол | мужчынскі пол |
| Браты і сёстры | Лыбедзь, Харыў[d] і Шчэк[d] |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Адзін з чатырох родзічаў — братоў Кія, Шчэка, Харыва і сястры Лыбедзь, — паводле «Аповесці мінулых гадоў», яны жылі на дняпроўскіх гарах і на адной з іх пабудавалі горад, названы ад імя старэйшага брата — Кіевым. Таксама, паводле «Аповесці мінулых гадоў», Кій заснаваў горад Кіявец на Дунаі.
Паралельныя сведчанні
У армянскай (VIII ст.) згадваецца, што тры браты — Куар, Мелтэй (Міле) і Харэан — заснавалі тры гарады ў краіне Палуні, а праз некаторы час разам пабудавалі паселішча на гары Керкей, выгоднай для палявання, багатай на зёлкі і дрэвы. Гэтае апавяданне сваімі імёнамі і дэталямі вельмі нагадвае сведчанне кіеўскага летапісца. Тлумачэнне гэтаму можна знайсці як у агульнай крыніцы (імаверна, скіфскай) для «Гісторыі Тарона» і «Аповесці мінулых гадоў», так і ў агульным міфалагічным сюжэце, выкарыстаным для тлумачэння заснавання горада.
Пракоп Кесарыйскі ў сваёй «Вайне з готамі» (VI ст.), сведчыць, што Юстыніян прызначыў анта Хільбудыя кіраваць правінцыяй Фракія і даручыў яму абараняць імперскія рубяжы па Дунаі. Аднак, калі раскрылася, што анты на радзе знаці прымусілі аднаго са сваіх супляменнікаў, з ліку рабоў, з такім імем выдаваць сябе за сапраўднага Хільбудыя, яго атрад, які прасоўваўся да Канстанцінопаля быў разгромлены, а Хільбудый схоплены. Б. А. Рыбакоў прыводзіць візантыйскі надпіс VI ст/ на магіле нейкага Хільбудыя, сына Самватаса, супастаўляючы гэтае імя са старажытнай назвай Кіева.
Іншы прататып Кія бачыцца ў візантыйскім агіяграфічным творы «Цуды Дзімітрыя Салунскага». У ім апавядаецца аб тым, як правадыр прыкарпацка-дунайскіх балгар Кубер (Кувер) паўстаў супраць авараў і, пацярпеўшы паражэнне, разам з рэшткамі войска схаваўся ў Візантыі. Як і Кій, ён наведаў імператара ў Канстанцінопалі, захапіў некаторыя візантыйскія ўладанні і замацаваўся ў Македоніі і нават захапіў вялікі і багаты горад Фесалонікі. Але хутка пасля гэтага ён загінуў.
Паводле іншых сведчанняў візантыйцаў, Кій быў сучаснікам імператара Іраклія. Як падрабязна піша яго сучаснік , «сілай прынятага ім святога і жыватворнага Хрышчэння, ён перамагаў усіх варвараў і язычнікаў». Пра сяброўскія сувязі старажытнарускага князя з візантыйскім імператарскім дваром сведчыць і «Аповесць мінулых гадоў» .
Археалагічныя звесткі
На зямлі (Кіеўшчыне) у VI -VII стст. сыходзіліся межы трох археалагічных культур — пражскай, пянькоўскай і калочынскай, а ў VIII-X стст. — лука-райкавецкай і культур. Кіеў ад самага пачатку быў цэнтрам не адной, а некалькіх племянных груп.
Тэкст «Аповесці мінулых гадоў»
«І было тры браты, аднаму імя Кій, а другому Шчэк, а трэцяму Харыў, і сястра іх Лыбедзь. І асеў Кій на гары, дзе сёння узвоз Борычаў, а Шчэк асеў на гары, што завецца сёння Шчакавіца, а Харыў — на трэцяй гары, якая празвалася Харывіцай; стварылі гарадок у імя брата старэйшага і назвалі яго Кіеў. І былі каля горад лес і бор вялікі, і былі звяры для палявання. Былі ж мудрымі і кемлівымі, і назваліся палянамі, ад іх жа паляне-кіяне і дагэтуль».Арыгінальны тэкст (стар.-слав.)«И быша 3 брата, единому имя Кий, а другому Щекъ, а третьему Хоривъ, и сестра их Лыбѣдь. И сѣдяше Кий на горѣ, кдѣ нынѣ увозъ Боричевъ, а Щекъ сѣдяше на горѣ, кдѣ нынѣ зовется Щековица, а Хоривъ на третьей горѣ, отнюдуже прозвася Хоривіца; створиша городокъ, во имя брата ихъ старѣйшаго, и нарекоша его Киевъ. И бяше около города лѣсъ и боръ великъ, и бяху ловяще звѣрье. Бяхуть бо мудрѣ и смыслени, и нарицахуся Поляне, отъ нихъ же суть Поляне Кияне и до сего дни».
«Іншыя ж, не дасведчаныя, кажуць, маўляў Кій быў перавозчыкам, а перавоз у Кія быў тады с гэтага боку Дняпра, ад чаго мовяць: „На перавоз на Кіеў“. Але каб быў той Кій перавозчыкам, то не хадзіў бы да Царграда; вось жа княжыў Кій гэты ў родзе сваім; не ведаем, навошта ён прыходзіў да цара, ды ведаем толькі пра тое, што кажуць, якую вялікую пашану прыняў ад цара, а ад каторага менавіта, да каго хадзіў, не ведаем. Ідучы да яго зноў, прыйшоў на Дунай, дзе ўпадабаў месца і зрубіў гарадок малы, і хацеў сесці з родам сваім, ды не дазволілі яму тыя, хто жыў паблізу; дык жа і дагэтуль назыаваюць дунайцы гарадзішча Кіявец. Кій жа, прыйшоўшы ў свой горад Кіеў, тут і скончыў жыццё сваё, і браты яго Шчэк і Харыў, і сястра іх Лыбедзь тут сканалі. І па гэтай браціі пачаў трымаць род іх княжэнне ў палянскай зямлі…».Арыгінальны тэкст (стар.-слав.)«Инии же, не вѣдуще, ркоша, яко Кий есть перевозникъ бысть; у Киева бо перевозъ бяше тогда съ оноя страны Днепра, тѣмь глаголаху: на перевозъ на Киевъ. Аще бо быль перевозникъ Кый, то не бы ходилъ къ Царюграду; но сий Кий княжаше в роду своем; и приходившю ему къ царю не свѣмы, но токмо о семъ вѣмы, якоже сказають, яко велику честь приялъ есть от царя, которого не вѣмъ и при которомъ приходи цари. Идущю же ему опять, приде къ Дунаеви, и възлюби мѣсто и сруби городокъ малъ, и хотяше сѣсти с родомъ своимъ, и не даша ему близъ живущии; еже и до нынѣ нарѣчють Дунайци городіще Киевѣць. Киеви же прішедшю въ свой городъ Киевъ, ту и сконча животъ свой, и брата его Щекъ и Хоривъ и сестра ихъ Лыбѣдь ту скончашася. И по сей братьи почаша дѣржати родъ ихъ княжение въ Поляхъ…».
(Падаецца паводле Іпацьеўскага спісу)
Фрагмент Яна Длугаша
«Пасля смерці Кія, Шчэка і Харыва, атрымліваючы спадчыну па прамой лініі, іх сыны і пляменнікі шмат гадоў кіравалі русінамі, пакуль спадчына не перайшла да двух родных братоў Аскольда і Дзіра»".Арыгінальны тэкст (лац.)«Absumptis deinde Kyg, Szczyek et Korew, filii eorum et nepotes linea directa succedentes principabantur apud Ruthenos annis multis, donec successio huiusmodi ad duos fratres germanos Oszkald videlicet et Dyr pervenit».
Двор Кія
Паводле «Аповесці мінулых гадоў», Кій прыйшоў з братамі і сястрой на Дняпроўскія горы і пасяліўся «на гары, дзе цяпер Борычаў узвоз». Ёсць розныя версіі месцазнаходжання Борычава ўзвоза, таму ёсць і розныя версіі размяшчэння двара і паселішча Кія. У XIX ст. гісторыкі звычайна размяшчалі Борычаў узвоз на трасе Міхайлаўскага фунікулёра. Адпаведна, двор Кія лакалізоўвалі дзесьці каля верхняй станцыі фунікулёра (раён будынка Міністэрства замежных спраў Украіны). Мікалай Пятроў атаясняў Борычаў узвоз з Андрэеўскім спускам, версію (з агаворкамі) пазней падтрымаў і акадэмік Барыс Рыбакоў. Паселішча Кія акадэмік Рабакоў лакалізоўваў на Замкавай гары. Дадатковымі аргументамі на карысць гэтай версіі сталі знаходкі на Замкавай гары старажытнаславянскай керамікі і рака Кіянка, якая калісьці працякала пад яе схілам. На думку Рыбакова, такую назву рака атрымала менавіта ад імя Кія (хоць у крыніцах яна фіксуецца даволі позна). Сяргей Клімоўскі, узяў за аснову месцазнаходжанне Борычава ўзвоза паводле і лакалізоўвае двор Кія на гары , яго слядамі ён лічыць рэшткі двух жылых будынкаў і стараславянскую кераміку IX ст., знойдзеную у 1969 годзе.
Ушанаванне памяці
- Паводле «Аповесці мінулых часоў», заснаваны Кіем і братамі горад названы ад імя старэйшага братам — Кіевым.
- Помнік заснавальнікам горада, сярод якіх і князь Кій, у цэнтры Кіева.
Гл. таксама
Заўвагі
- Арутюнова-Фиданян, В. А., Щавелев, А. С. Очерк истории изучения легенд об основаниях городов в древнерусской «Повести временных лет» и армянской «Истории Тарона»: Кий и Куар // Древнейшие государства Восточной Европы. 2011 год: Устная традиция в письменном тексте / Отв. ред. Г. В. Глазырина. М.: Русский Фонд Содействия Образованию и Науке, 2013. — С. 7-33.
- Прокопий Кесарийский. Война с готами / Акад. наук СССР. Ин-т истории. — Москва : изд. и 2-я тип. Изд-ва Акад. наук СССР, 1950. — С. 294—297.
- О междоусобной войне, задуманной тайно против города булгарами Мавром и Кувером // Свод древнейших письменных известий о славянах / Рос. АН, Ин-т славяноведения и балканистики]. Т. 2 : VII—IX вв. / [С. А. Иванов и др.]. — 1995. — С. 169—179.
- Полное собрание русских летописей, изданное по высочайшему повелению Археографическою коммиссиею. — Т. 2: Ипатьевская летопись. Т. 2 [Текст]. — Санкт-Петербург : Тип. М. А. Александрова, 1908. — С. 6-7.
- Климовский С. И. Где, когда и почему возник Киев. — К. : Стилос, 2013. — С. 103.
- Климовский С. И. Где, когда и почему возник Киев. — К. : Стилос, 2013. — С. 107—111.
- Климовский С. И. Где, когда и почему возник Киев. — К. : Стилос, 2013. — С. 103, 105—106, 108.
Літаратура
- Ричка В. М. Кий // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — К. : Наукова думка, 2007. — Т. 4 : Ка — Ком. — С. 284. — 528 с. : іл.
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Kij ag ush slav Kyi legendarny knyaz KijPol muzhchynski polBraty i syostry Lybedz Haryy d i Shchek d Medyyafajly na Vikishovishchy Adzin z chatyroh rodzichay bratoy Kiya Shcheka Haryva i syastry Lybedz pavodle Apovesci minulyh gadoy yany zhyli na dnyaproyskih garah i na adnoj z ih pabudavali gorad nazvany ad imya starejshaga brata Kievym Taksama pavodle Apovesci minulyh gadoy Kij zasnavay gorad Kiyavec na Dunai Paralelnyya svedchanniKij Shchek Haryy i Lybedz miniyacyura Radzivilayskaga letapisu Pamyatnaya maneta Kij naminalam 10 gryynyay prysvechana knyazyu KiyuKij Shchek Haryy Lybedz na averse srebnaj manety NBU 900 gadoy Apovesci minulyh gadoy 2013 g U armyanskaj VIII st zgadvaecca shto try braty Kuar Meltej Mile i Harean zasnavali try garady y kraine Paluni a praz nekatory chas razam pabudavali paselishcha na gary Kerkej vygodnaj dlya palyavannya bagataj na zyolki i drevy Getae apavyadanne svaimi imyonami i detalyami velmi nagadvae svedchanne kieyskaga letapisca Tlumachenne getamu mozhna znajsci yak u agulnaj krynicy imaverna skifskaj dlya Gistoryi Tarona i Apovesci minulyh gadoy tak i y agulnym mifalagichnym syuzhece vykarystanym dlya tlumachennya zasnavannya gorada Prakop Kesaryjski y svayoj Vajne z gotami VI st svedchyc shto Yustyniyan pryznachyy anta Hilbudyya kiravac pravincyyaj Frakiya i daruchyy yamu abaranyac imperskiya rubyazhy pa Dunai Adnak kali raskrylasya shto anty na radze znaci prymusili adnago sa svaih suplyamennikay z liku raboy z takim imem vydavac syabe za sapraydnaga Hilbudyya yago atrad yaki prasoyvaysya da Kanstancinopalya byy razgromleny a Hilbudyj shopleny B A Rybakoy pryvodzic vizantyjski nadpis VI st na magile nejkaga Hilbudyya syna Samvatasa supastaylyayuchy getae imya sa starazhytnaj nazvaj Kieva Inshy pratatyp Kiya bachycca y vizantyjskim agiyagrafichnym tvory Cudy Dzimitryya Salunskaga U im apavyadaecca ab tym yak pravadyr prykarpacka dunajskih balgar Kuber Kuver paystay suprac avaray i pacyarpeyshy parazhenne razam z reshtkami vojska shavaysya y Vizantyi Yak i Kij yon naveday imperatara y Kanstancinopali zahapiy nekatoryya vizantyjskiya yladanni i zamacavaysya y Makedonii i navat zahapiy vyaliki i bagaty gorad Fesaloniki Ale hutka paslya getaga yon zaginuy Pavodle inshyh svedchannyay vizantyjcay Kij byy suchasnikam imperatara Irakliya Yak padrabyazna pisha yago suchasnik silaj prynyataga im svyatoga i zhyvatvornaga Hryshchennya yon peramagay usih varvaray i yazychnikay Pra syabroyskiya suvyazi starazhytnaruskaga knyazya z vizantyjskim imperatarskim dvarom svedchyc i Apovesc minulyh gadoy Arhealagichnyya zvestkiNa zyamli Kieyshchyne u VI VII stst syhodzilisya mezhy troh arhealagichnyh kultur prazhskaj pyankoyskaj i kalochynskaj a y VIII X stst luka rajkaveckaj i kultur Kiey ad samaga pachatku byy centram ne adnoj a nekalkih plemyannyh grup Tekst Apovesci minulyh gadoy I bylo try braty adnamu imya Kij a drugomu Shchek a trecyamu Haryy i syastra ih Lybedz I asey Kij na gary dze syonnya uzvoz Borychay a Shchek asey na gary shto zavecca syonnya Shchakavica a Haryy na trecyaj gary yakaya prazvalasya Haryvicaj stvaryli garadok u imya brata starejshaga i nazvali yago Kiey I byli kalya gorad les i bor vyaliki i byli zvyary dlya palyavannya Byli zh mudrymi i kemlivymi i nazvalisya palyanami ad ih zha palyane kiyane i dagetul Aryginalny tekst star slav I bysha 3 brata edinomu imya Kij a drugomu Shek a tretemu Horiv i sestra ih Lybѣd I sѣdyashe Kij na gorѣ kdѣ nynѣ uvoz Borichev a Shek sѣdyashe na gorѣ kdѣ nynѣ zovetsya Shekovica a Horiv na tretej gorѣ otnyuduzhe prozvasya Horivica stvorisha gorodok vo imya brata ih starѣjshago i narekosha ego Kiev I byashe okolo goroda lѣs i bor velik i byahu lovyashe zvѣre Byahut bo mudrѣ i smysleni i naricahusya Polyane ot nih zhe sut Polyane Kiyane i do sego dni Inshyya zh ne dasvedchanyya kazhuc maylyay Kij byy peravozchykam a peravoz u Kiya byy tady s getaga boku Dnyapra ad chago movyac Na peravoz na Kiey Ale kab byy toj Kij peravozchykam to ne hadziy by da Cargrada vos zha knyazhyy Kij gety y rodze svaim ne vedaem navoshta yon pryhodziy da cara dy vedaem tolki pra toe shto kazhuc yakuyu vyalikuyu pashanu prynyay ad cara a ad katoraga menavita da kago hadziy ne vedaem Iduchy da yago znoy pryjshoy na Dunaj dze ypadabay mesca i zrubiy garadok maly i hacey sesci z rodam svaim dy ne dazvolili yamu tyya hto zhyy pablizu dyk zha i dagetul nazyavayuc dunajcy garadzishcha Kiyavec Kij zha pryjshoyshy y svoj gorad Kiey tut i skonchyy zhyccyo svayo i braty yago Shchek i Haryy i syastra ih Lybedz tut skanali I pa getaj bracii pachay trymac rod ih knyazhenne y palyanskaj zyamli Aryginalny tekst star slav Inii zhe ne vѣdushe rkosha yako Kij est perevoznik byst u Kieva bo perevoz byashe togda s onoya strany Dnepra tѣm glagolahu na perevoz na Kiev Ashe bo byl perevoznik Kyj to ne by hodil k Caryugradu no sij Kij knyazhashe v rodu svoem i prihodivshyu emu k caryu ne svѣmy no tokmo o sem vѣmy yakozhe skazayut yako veliku chest priyal est ot carya kotorogo ne vѣm i pri kotorom prihodi cari Idushyu zhe emu opyat pride k Dunaevi i vzlyubi mѣsto i srubi gorodok mal i hotyashe sѣsti s rodom svoim i ne dasha emu bliz zhivushii ezhe i do nynѣ narѣchyut Dunajci gorodishe Kievѣc Kievi zhe prishedshyu v svoj gorod Kiev tu i skoncha zhivot svoj i brata ego Shek i Horiv i sestra ih Lybѣd tu skonchashasya I po sej brati pochasha dѣrzhati rod ih knyazhenie v Polyah Padaecca pavodle Ipaceyskaga spisu Fragment Yana Dlugasha Paslya smerci Kiya Shcheka i Haryva atrymlivayuchy spadchynu pa pramoj linii ih syny i plyamenniki shmat gadoy kiravali rusinami pakul spadchyna ne perajshla da dvuh rodnyh bratoy Askolda i Dzira Aryginalny tekst lac Absumptis deinde Kyg Szczyek et Korew filii eorum et nepotes linea directa succedentes principabantur apud Ruthenos annis multis donec successio huiusmodi ad duos fratres germanos Oszkald videlicet et Dyr pervenit Dvor KiyaPavodle Apovesci minulyh gadoy Kij pryjshoy z bratami i syastroj na Dnyaproyskiya gory i pasyaliysya na gary dze cyaper Borychay uzvoz Yosc roznyya versii mescaznahodzhannya Borychava yzvoza tamu yosc i roznyya versii razmyashchennya dvara i paselishcha Kiya U XIX st gistoryki zvychajna razmyashchali Borychay uzvoz na trase Mihajlayskaga funikulyora Adpavedna dvor Kiya lakalizoyvali dzesci kalya verhnyaj stancyi funikulyora rayon budynka Ministerstva zamezhnyh spray Ukrainy Mikalaj Pyatroy atayasnyay Borychay uzvoz z Andreeyskim spuskam versiyu z agavorkami paznej padtrymay i akademik Barys Rybakoy Paselishcha Kiya akademik Rabakoy lakalizoyvay na Zamkavaj gary Dadatkovymi argumentami na karysc getaj versii stali znahodki na Zamkavaj gary starazhytnaslavyanskaj keramiki i raka Kiyanka yakaya kalisci pracyakala pad yae shilam Na dumku Rybakova takuyu nazvu raka atrymala menavita ad imya Kiya hoc u krynicah yana fiksuecca davoli pozna Syargej Klimoyski uzyay za asnovu mescaznahodzhanne Borychava yzvoza pavodle i lakalizoyvae dvor Kiya na gary yago slyadami yon lichyc reshtki dvuh zhylyh budynkay i staraslavyanskuyu keramiku IX st znojdzenuyu u 1969 godze Ushanavanne pamyaciPavodle Apovesci minulyh chasoy zasnavany Kiem i bratami gorad nazvany ad imya starejshaga bratam Kievym Pomnik zasnavalnikam gorada syarod yakih i knyaz Kij u centry Kieva Gl taksama ru ZayvagiArutyunova Fidanyan V A Shavelev A S Ocherk istorii izucheniya legend ob osnovaniyah gorodov v drevnerusskoj Povesti vremennyh let i armyanskoj Istorii Tarona Kij i Kuar Drevnejshie gosudarstva Vostochnoj Evropy 2011 god Ustnaya tradiciya v pismennom tekste Otv red G V Glazyrina M Russkij Fond Sodejstviya Obrazovaniyu i Nauke 2013 S 7 33 Prokopij Kesarijskij Vojna s gotami Akad nauk SSSR In t istorii Moskva izd i 2 ya tip Izd va Akad nauk SSSR 1950 S 294 297 O mezhdousobnoj vojne zadumannoj tajno protiv goroda bulgarami Mavrom i Kuverom Svod drevnejshih pismennyh izvestij o slavyanah Ros AN In t slavyanovedeniya i balkanistiki T 2 VII IX vv S A Ivanov i dr 1995 S 169 179 Polnoe sobranie russkih letopisej izdannoe po vysochajshemu poveleniyu Arheograficheskoyu kommissieyu T 2 Ipatevskaya letopis T 2 Tekst Sankt Peterburg Tip M A Aleksandrova 1908 S 6 7 Klimovskij S I Gde kogda i pochemu voznik Kiev K Stilos 2013 S 103 Klimovskij S I Gde kogda i pochemu voznik Kiev K Stilos 2013 S 107 111 Klimovskij S I Gde kogda i pochemu voznik Kiev K Stilos 2013 S 103 105 106 108 LitaraturaRichka V M Kij Enciklopediya istoriyi Ukrayini u 10 t redkol V A Smolij golova ta in Institut istoriyi Ukrayini NAN Ukrayini K Naukova dumka 2007 T 4 Ka Kom S 284 528 s il