Край (Расія)

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Край.

Расійская Федэрацыя складаецца з 85 суб'ектаў, 9 з іх называюцца краямі.

Палітыка

Расія

Артыкул — частка серыі:

Канстытуцыя Расіі Прэзідэнт Расіі Уладзімір Пуцін Урад Старшыня Урада Міхаіл Мішусцін Міністр замежных спраў Сяргей Лаўроў Міністр абароны Сяргей Шайгу Савет бяспекі Федэральны сход Савет Федэрацыі Валянціна Матвіенка Дзяржаўная дума Дэпутаты Дзярждумы Вячаслаў Валодзін Рэспублікі Краі Вобласці Гарады федэральнага значэння Аўтаномная вобласць Аўтаномныя акругі Выбары Рэферэндумы: : 1990 • • • • • • • • 2021 : • • • • • 2012 • 2018 • 2024 Знешняя палітыка

У наш час юрыдычнае адрозненне паміж краем і вобласцю адсутнічае. У Савецкім Саюзе (у адпаведнасці з Канстытуцыяй СССР 1977 г., гл. 11) такое адрозненне існавала: аўтаномная вобласць магла ўваходзіць у склад саюзнай рэспублікі або края, але не вобласці. Цікава, што практычна ўсе краі (выключаючы Пермскі і Стаўрапольскі) мяжуюць з іншымі дзяржавамі, іншымі краямі ці з морам.

Пералік краёў Расійскай Федэрацыі

1. Алтайскі край (Барнаул)
2. Камчацкі край (Петрапаўлаўск-Камчацкі)
3. Хабараўскі край (Хабараўск)
4. Краснадарскі край (Краснадар)
5. Краснаярскі край (Краснаярск)
6. Пермскі край (Перм)
7. Прыморскі край (Уладзівасток)
8. Стаўрапольскі край (Стаўрапаль)
9. Забайкальскі край (Чыта)

Краі ў 1830—1910-я

Назва «край» як адміністрацыйнай адзінкі пачынае з'яўляцца дзесьці ў гэты перыяд. Аднак, тады тэрмін «край» часцей за ўсё насіў неафіцыйны характар, выступаючы сінонімам якіх-небудзь афіцыйных адміністрацыйных адзінак, або ж носячы нефармальны характар. Назвы сустракаемых краёў — тэрыторый Расійскай імперыі (тлустым шрыфтам вылучаны больш-менш афіцыйныя назвы):

• Прывіслінскі край — частка Польшчы ў складзе Расійскай імперыі; самая заходняя вобласць еўрапейскай Расіі;
• з 3 губернямі: Курляндскай, Ліфляндскай і Эстляндскай;
• Заходні край — з 9 губерняў у заходняй часткі еўрапейскай Расіі:
  • Паўночна-Заходні край — з 6 беларускіх і літоўскіх губерняў;
  • Паўднёва-Заходні край — з трох украінскіх губерняў, далучаных у канцы XVIII стагоддзя ад Рэчы Паспалітай: Валынскай, Падольскай і Кіеўскай;
•  — быў створаны ў 1847 г.; у 1855 годзе складаўся з дзвюх частак: і земляў Паўночнага і Нагорнага Дагестана;
• ;
• , якому належалі «1/ , 2/ з , і Абхазіяй, 3/ мусульманскія правінцыі, а менавіта: а/ Карабахская, Шырванская і Шэкінская; б/ Дэрбенцкая, Бакінская і Кубінская; у/ . 4/ Армянская вобласць»;
•  — генерал-губернатарства на тэрыторыі паўночна-ўсходняга Казахстана;
•  — гэта горная краіна ўключала паўднёвую частку Сямірэчанскай вобласці Расійскай імперыі;
• Туркестанскі край — генерал-губернатарства на тэрыторыі ;
•  — тэрыторыі басейна ракі Амур;
•  — далучаны да Расіі ў 1858 годзе, на падставе ; тэрыторыя паміж рэкамі Усуры, Сунгача, возерам Ханка з аднаго боку і берагам Татарскага праліва і Японскага мора з іншага.
•  — пратэктарат Расійскай імперыі з 1914 года, намінальна ўваходзіў у склад .

Пасля I Сусветныя вайны, Рэвалюцыі 1917 года, грамадзянскай вайны і стварэння СССР пералічаныя тэрыторыі былі або страчаны, або ператвораны ў саюзныя рэспублікі або аўтаномныя рэспублікі ў складзе саюзных рэспублік.

Краі ў 1920—1930-я

Пасля заканчэння Грамадзянскай вайны і ўтварэння СССР, на тэрыторыі РСФСР пачалося ўзбуйненне рэгіёнаў, былыя губерні аб'ядноўваліся ў вобласці і краі.

У гэты перыяд былі ўтвораны (у храналагічным парадку):

• Паўночна-Каўказскі край (1924) — у яго тэрыторыю ўваходзілі сучасныя Краснадарскі і Стаўрапольскі краі, Растоўская вобласць, рэспублікі Адыгея, Дагестан, Інгушэція, Кабардзіна-Балкарыя, Карачаева-Чаркесія, Паўночная Асеція і Чачня.
• Сібірскі край (1925) — у яго тэрыторыю ўваходзілі сучасныя Алтайскі і Краснаярскія краі, Іркуцкая, Кемераўская, Новасібірская, Томская, Цюменская і часткова Омская вобласці, рэспублікі Алтай, Бурація і Хакасія.
• (1926) — у яго тэрыторыю ўваходзілі сучасныя Забайкальскі, Камчацкі, Прыморскі і Хабараўскі краі, Амурская, Магаданская і Сахалінская (поўнач) вобласці, Яўрэйская аўтаномная вобласць і Чукоцкая аўтаномная акруга.
• (1928) — у яго тэрыторыю ўваходзілі сучасныя Астраханская, Валгаградская, Саратаўская вобласці і рэспубліка Калмыкія.
• (1929) — у яго тэрыторыю ўваходзілі сучасныя большая частка Валагодскай і Архангельская вобласці, рэспубліка Комі і Ненецкая аўтаномная акруга.
• (1929) — у яго тэрыторыю ўваходзілі сучасныя Кіраўская і Ніжагародская вобласці, рэспублікі Марый-Эл, Удмуртыя і Чувашыя.
• (1929) — у яго тэрыторыю ўваходзілі сучасныя Арэнбургская, Пензенская, Самарская, Ульянаўская вобласці і рэспубліка Мардовія.

Краі ў 1930—1990-я

У гэты перыяд адбывалася актыўная карэктыроўка сеткі рэгіёнаў, агульнай тэндэнцыяй якой з'яўлялася іх разбуйненне.

Так, ад Паўночна-Каўказскага края аддзяліўся Азова-Чарнаморскі край, пазней падзелены на Краснадарскі край і Растоўскую вобласць. Ад «новага» Паўночна-Каўказскага края пазней аддзяліліся амаль усе сучасныя паўночна-каўказскія рэспублікі, а астатняя частка края спачатку была пераназвана ў Арджанікідзеўскі край, а пазней атрымала сучасную назву Стаўрапольскі.

Сібірскі край спачатку быў падзелены на - і , пазней з частак раней утвораных краёў быў створаны трэці — Краснаярскі. Пасля з астатняй часткі Заходне-Сібірскага края ўтвораны Новасібірская вобласць і Алтайскі край, а астатні Усходне-Сібірскі край ператвораны ў вобласць, якая пазней таксама была падзелена на драбнейшыя вобласці.

Далёкаўсходні край быў падзелены на Прыморскі і Хабараўскі краі. Тэрыторыя Прыморскага края засталася практычна ў ранейшых межах, а ад Хабараўскага края паслядоўна адышлі Сахалінская, Амурская, Магаданская і, нарэшце, Камчацкая вобласці.

Ніжняволжскі край спачатку быў падзелены на і , а з часткі Горкаўскага края ўтвораны . 5 снежня 1936 года Горкаўскі, Кіраўскі, Куйбышаўскі, Саратаўскі, Паўночны і Сталінградскі краі былі ператвораны ў адпаведныя вобласці шляхам вылучэння з іх складу рэспублік.

Такім чынам, да пачатку 1939 года колькасць краёў у РСФСР стала шэсць, а да жніўня 1958 года канчаткова сфарміраваліся іх межы.

У пачатку 1960-х гадоў, апроч РСФСР, на тэрыторыі Казахскай ССР таксама былі ўтвораны тры краі: , і . Аднак праіснавалі яны нядоўга і да канца 1965 года былі ліквідаваны.

15 снежня 1990 года, у адпаведнасці з «Законам аб зменах і дадатках Канстытуцыі РСФСР» са складаў краёў былі выведзены аўтаномныя вобласці: з Краснадарскага — Адыгейская АВ, са Стаўрапольскага — Карачаева-Чаркеская АВ, з Краснаярскага — Хакаская АВ, з Алтайскага — Горна-Алтайская АВ і з Хабараўскага — Яўрэйская АВ; Прыморскі край не меў у сваім складзе аўтаномных абласцей, таму яго тэрыторыя засталася нязменнай.

У 1993 годзе раўнапраўнымі суб'ектамі РФ сталі Таймырская (Даўгана-Ненецкая) і Эвенкійская аўтаномныя акругі, якія ўваходзілі ў склад Краснаярскага края, аднак намінальна яны працягвалі ў яго ўваходзіць.

Колькасць краёў у Расіі заставалася ранейшай аж да 2005 года.

Узбуйненне рэгіёнаў і ўтварэнне новых краёў

Новы Пермскі край утвораны 1 снежня 2005 на падставе ад 25 сакавіка 2004 № 1-ФКЗ у выніку зліцця Пермскай вобласці з Комі-Пярмяцкай аўтаномнай акругай.

Краснаярскі край у якасці новага суб'екта РФ утвораны 1 студзеня 2007 на падставе ад 14 кастрычніка 2005 № 6-ФКЗ у выніку зліцця Краснаярскія краі з і Эвенкійскай аўтаномнымі акругамі.

Новы Камчацкі край утвораны 1 ліпеня 2007 на падставе ад 12 ліпеня 2006 № 2-ФКЗ у выніку зліцця Камчацкай вобласці з .

Новы Забайкальскі край утвораны 1 сакавіка 2008 на падставе ад 21 ліпеня 2007 № 5-ФКЗ у выніку зліцця Чыцінскай вобласці з .

У апошні час у Расіі ёсць тэндэнцыя да ўзбуйнення рэгіёнаў, напрыклад з вобласці і аўтаномнай акругі часцей за ўсё ўтвораецца адзіны край.

Гл. таксама

Зноскі

1. Б. Г. Алиев, «Традиционные институты управления и власти Дагестана XVIII-первая половина XIX в.» Институт истории, археологии и этнографии (Российская академия наук. Дагестанский научный центр)
2. Цытата са «Збору законаў Расійскай Імперыі», 1833
3. Заилийский край // Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 4 томах. — СПб., 1907—1909.
4. Уссурийский край // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.