У паняцця ёсць і іншыя значэнні гл Парыж значэнні Парыж фр Paris paˈʁi сталіца Францыі найважны эканамічны і культурны ц

Парыж (фр.: Paris [paˈʁi]) — сталіца Францыі, найважны эканамічны і культурны цэнтр краіны, размешчаны ў паўночнай частцы цэнтральнай Францыі, у рэгіёне Іль-дэ-Франс на берагах ракі Сены. Парыж мае вялікае міжнароднае значэнне — тут знаходзяцца штаб-кватэры ЮНЕСКА, АЭСР і Міжнароднай гандлёвай палаты. Адлегласць па прамой паміж гарадамі Парыж — Мінск 1 921 км.

Горад, сталіца Францыі

Парыж
фр.: Paris


Герб^[d]	Сцяг^[d]

Краіна	Францыя
Рэгіён	Іль-дэ-Франс
Дэпартамент	Парыж
Каардынаты	48°51′24″ пн. ш. 2°21′08″ у. д.^HGЯO
Унутранае дзяленне	20 акруг
Мэр	Anne Hidalgo^[d]
Заснаваны	III стагоддзе да н.э.
Ранейшыя назвы	Лютэцыя, Сітэ
Плошча	105,4 км²
Вышыня цэнтра	48 м
Водныя аб’екты	Сена, Bassin de la Villette^[d], Канал Сен-Мартэн і Canal de l'Ourcq^[d]
Насельніцтва	▼2 145 906 чал. (1 студзеня 2020)
Шчыльнасць	20 433 чал./км²
Агламерацыя	12 067 000 чалавек
Часавы пояс	UTC+1 і UTC+2
Тэлефонны код	1
Паштовыя індэксы	75116, 75001, 75002, 75003, 75004, 75005, 75006, 75007, 75008, 75009, 75010, 75011, 75012, 75013, 75014, 75015, 75016, 75017, 75018, 75019, 75020 і 75000
Аўтамабільны код	75
Код INSEE	75056 і 75101—75116
Афіцыйны сайт	paris.fr (фр.)

Парыж на карце Францыі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Геаграфія

Горад размешчаны ў цэнтры Парыжскага басейна, прыкладна 65 м над узроўнем мора. Межы Парыжу акрэсленыя бульварам Перыферык — кольцавай аўтастрадай. Часам да тэрыторыі Парыжу адносяць змешчаны на захадзе ад горада Булонскі лес і размешчаны на ўсходзе Венсенскі лес. Плошча горада складае 105 км², калі ўключаць плошчу гэтых паркаў, і каля 87 км² без іх. Сена цячэ праз горад з усходу на захад, на правым паўночным беразе дамінуе ўзгорак Манмартр. На левым беразе дамінуючай вертыкаллю з’яўляецца вежа Манпарнас. У цэнтры Парыжу рака распадаецца на рукавы, якія амываюць два вострава — Сітэ і востраў Сен-Луі. Яшчэ адзін востраў, Лебядзіны, размешчаны ва ў заходняй частцы горада.

Парыжскі мерыдыян, які быў вызначаны ў 1718 годзе Жакам Касіні і больш дакладна вымераны ў 1806 французскім фізікам Араго, з’яўляўся да 1884 г. нулявым мерыдыянам. Ён праходзіць праз Парыжскую абсерваторыю і пазначаны з дапамогай слупкоў па ўсім Парыжы, а таксама з дапамогай адмысловых адзнак (бронзавых Арага-медальёнаў у гонар знакамітага фізіка) на маставых, тратуарах і будынках, у тым ліку і на Луўры. Пасля публікацыі папулярнага рамана Дэна Браўна «Код да Вінчы» некаторыя з адзнак былі выкрадзеныя.

Клімат

Парыж размяшчаецца ў зоне умеранага клімату. Сярэдняя гадавая тэмпература складае 10,9 °C, сярэдняя гадавая колькасць ападкаў — 585 мм. Мікраклімат Парыжу, абумоўлены цеснатой і забруджваннем, адрозніваецца тэмпературай паветра — на 2 градуса вышэй сярэдняй тэмпературы па рэгіёне Іль-дэ-Франс, — і паніжанай вільготнасцю, меншай светласцю ў дзённы час і больш светлымі начамі.

Самым цёплым месяцам з’яўляецца ліпень са сярэдняй тэмпературай 19,0 °C, самым халодным — студзень з тэмпературай у 3,1 °C. Найбольшая колькасць ападкаў выпадае ў жніўні, у сярэднім 62 мм; найменшае — у сакавіку, у сярэднім 32 мм.

Пачынальна з 1873 года вядуцца рэгулярныя метэаралагічныя вымярэнні для Парыжу. Самая нізкая зарэгістраваная тэмпература склала −23,9 °C (10 снежня 1879). Самая высокая зарэгістраваная тэмпература склала 40,4 °C 28 ліпеня 1947, вымераная ў .

Месяц	Сту	Лют	Сак	Кра	Май	Чэр	Ліп	Жні	Вер	Кас	Ліс	Сне	Год
Сярэдні максімум °C	7	9	13	16	20	23	24	25	21	15	9	8	15
Сярэдні мінімум °C	4	4	6	9	12	15	16	16	12	8	4	4	7
Крыніца: MSN Weather Архівавана 24 чэрвеня 2008.

Гідраграфія

Сена апынулася найважнейшым фактарам для стварэння і развіцця горада, пачатак якому паклалі шматлікія ў той час астравы на рацэ. З астравоў, якія ляжаць у межах горада, найбольшую цікавасць уяўляе Востраў Сітэ. Заселены яшчэ ў антычныя часы, ён з’яўляецца калыскай Парыжа. Менавіта тут знаходзяцца шматлікія гістарычныя помнікі, такія як сабор Парыжскай Божай Маці, Сент-Шапель, Кансьержэры.

Традыцыйна разбіццё горада на правы бераг (гандлёвая, дзелавая частка горада) і левы бераг (культурная, адукацыйная частка горада).

Даўжыня Сены ў чорце Парыжа — 12,78 км, глыбіня яе вар’іруе ад 3,8 м (блізка ад моста Насьёналь) да 5,7 м (дя моста Мірабо), шырыня рэчышча ад 30 м (набярэжная Мантэбело да 200 м — у моста Грэнель). Самы нізкі ўзровень вады ў гісторыі — 26,39 м, адзнака з гістарычнымі ўзроўнямі вады знаходзіцца на сцяне набярэжнай вострава Святога Людовіка. Хуткасць цячэння вады — 2 км/г, магутнасць патока — 273 м3/з, сярэдняя тэмпература — 14,1С. Акрамя ракі ў межах горада таксама маюцца каналы: Сен-Мартэн, Сен-Дэні і Урк агульнай працягласцю 7,6 км. У мінулым Парыж неаднаразова цярпеў ад паводак, апошняя маштабная паводка адбылася ў 1910 годзе, сучасны горад абаронены ад паводак сістэмай вадасховішчаў уверх па Сене, а таксама павышэннем узроўня набярэжных.

Сена. Від на і **востраў Сітэ**. Справа — будынак .

Гісторыя

Заснаванне горада

Горад быў утвораны ў сярэдзіне III стагоддзя да н.э. з кельцкага паселішча Лютэцыя племя парызіяў на месцы сучаснага вострава Сітэ. Сучасная назва горада паходзіць ад імя гэтага племені. Першае пісьмовае згадванне аб Лютэцыі сустракаецца ў 6-ай кнізе Юлія Цэзара пра вайну з Галіяй у 53 г да н.э.

Калі ў 52 годзе да н.э. рымляне пасля першай няўдалай спробы ў другі раз паспрабавалі падысці да горада, парызіі падпалілі Лютэцыю і разбурылі масты. Рымляне пакінулі ім востраў і пабудавалі на левым беразе Сены новы горад. Там яны ўзвялі тэрмы, форум і амфітэатр. У Рымскай імперыі горад не меў вялікага ўплыву.

Сярэднявечча

год

Праўленне рымлян скончылася да 508 года з прыходам франкаў.

Пры Філіпе II Аўгусце была ўзмоцнена абарона горада: ў 1190 годзе была пабудавана гарадская сцяна на правым беразе Сены, а ў 1210 годзе — на левым беразе. У гэты ж час на заходняй ускраіне Парыжа ўзводзіцца крэпасць Луўр.

Пачынаючы з XI стагоддзя Парыж — адзін з цэнтраў еўрапейскай адукацыі, у першую чаргу рэлігійнай. У XIII стагоддзі, у выніку рознагалоссяў сярод выкладчыкаў, на левым беразе (сучасны Лацінскі квартал) адкрываецца шэраг «незалежных» калежаў, прабацькоў сучаснай Сарбоны.

Новы час

У XIV стагоддзі горад абносяць яшчэ адной сцяной на правым беразе, на месцы сённяшніх Вялікіх бульвараў.

У часы Людовіка XIV каралеўская рэзідэнцыя пераехала ў Версаль, аднак Парыж па-ранейшаму заставаўся палітычным цэнтрам Францыі, расце насельніцтва. Парыж грае вядучую ролю ў эканоміцы краіны.

У 1844 г. вакол горада будуецца трэцяя сцяна, на месцы сённяшняй кальцавой дарогі вакол горада. У бліжэйшых наваколлях горада былі ўзведзены ўмацаванні даўжынёй 39 км з 16-ю фартамі, у той час гэта было самым вялікім ахоўным збудаваннем у свеце.

У другой палове XIX стагоддзя ў Парыжы праходзяць 5 з 21 Сусветных выставак, што добра адлюстроўвае культурны і палітычны ўплыў горада. Горад расце і імкліва развіваецца, улады краіны праводзяць вялікую перабудову Парыжа, якая мяняе яго знешні выгляд і значна паляпшае інфраструктуру.

Пасля заняпаду Другой імперыі і захопу Парыжа нямецкімі войскамі Парыжская камуна, якая складаецца з рабочых, рамеснікаў і дробных буржуа, выступіла супраць часовага кансерватыўнага ўрада рэспублікі.

У 90-я гады XIX стагоддзя і першае дзесяцігоддзе XX стагоддзя, вядомыя таксама як «Выдатная эпоха», Францыя перажывала небывалы ўздым і эканамічнае развіццё.

У гады Другой сусветнай вайны горад быў заняты нямецкім вермахтам, акупацыя працягнулася да канца жніўня 1944 года.

У Парыжы пачаліся масавыя беспарадкі мая 1968 года, якія прывялі, у рэшце рэшт, не столькі да змены ўрада, колькі да карэннага перадзелу грамадства, змены менталітэту французаў.

Насельніцтва

Дынаміка змены
насельніцтва Парыжа

1150		50 000
1200		120 000
1328		200 000
1365		275 000
1422		100 000
1500		150 000
1565		294 000
1590		300 000
1637		415 000
1680		515 000
1750		576 000
1789		650 000
1801		547 800
1810		714 600
1851		1 053 000
1872		1 851 702
1881		2 240 000
1901		2 714 000
1926		2 871 000
1954		2 850 000
1975		2 300 000
1999		2 125 000
2007		2 143 000

Des villages Cassini

На тэрыторыі Парыжа пражывае 19,2 % насельніцтва рэгіёна Іль-дэ-Франс і 3,5 % насельніцтвы Францыі. Такім чынам Парыж з’яўляецца самым густанаселеным раёнам Францыі з сярэдняй шчыльнасцю насельніцтва 20 433 чал./км². Шчыльнасць насельніцтва вар’іруецца ў залежнасці ад акругі. Акруга з найменшай шчыльнасцю насельніцтва — 12-я (8 370 чал./км²) за кошт уключэння ў тэрыторыю акругі Венсенскага леса і 1-я (9 228 чал./км²). Найбольш густанаселеным лічыцца 11-й акруга са шчыльнасцю насельніцтва больш 40 000 чал./км².

Дэмаграфічныя даныя

У антычныя часы і Сярэднявечча з-за шматлікіх войн, эпідэмій і масавага голаду колькасць жыхароў часта рэзка ўпала. Напрыклад, падчас эпідэміі халеры ў 1832 годзе памерла прыкладна 20 000 чалавек.

Індустрыялізацыя XIX стагоддзя прывяла да значнага росту насельніцтва. У 1921 годзе колькасць насельніцтва склала 3 мільёна, гэта лічба дагэтуль з’яўляецца рэкорднай за ўсю гісторыю Парыжа. У гэты момант у Парыжы пражывае ледзь больш двух мільёнаў чалавек.

Адваротная сітуацыя назіраецца ў прыгарадах за кошт іх пашырэння — у 1921 годзе тут пражывала 4,85 мільёна чалавек, у 2006 годзе — ужо 11,6 мільёнаў.

За кошт таго, што пасля выхаду на пенсію большасць парыжан пераязджаюць у прыгарады і на поўдзень Францыі, Парыж з’яўляецца даволі «маладым» горадам. Тут пражывае вялікая колькасць нежанатых (незамужніх) (51,5 % усяго насельніцтва горада) — сярэдняя парыжская сям’я складаецца з 1,88 чалавек. Сумарны каэфіцыент нараджальнасці складае 1,64 — большая частка парыжскіх сем’яў мае ўсяго адно дзіця. На 2004 год склаў 14,8, — 6,6. Такім чынам натуральны прырост насельніцтва склаў + 8,1, а агульны + 2,1.

Этнічны склад

У наш час у Парыжы пражываюць каля 310 000 іншаземецаў, што складае 14,5 % насельніцтва Парыжа. Толькі трэць з іх — выхадцы з ЕС. Большай часткай гэта імігранты з Партугаліі, Алжыра, Марока і іншых краін Еўропы і Афрыкі.

Імігранты

Можна сцвярджаць, што сталіца Францыі з’яўляецца месцам сутыкненне шматлікіх культур. Так, па даных перапісу 1999 г. 19,4 % насельніцтва Парыжа былі народжаны за мяжой. 4,2 % апынуліся імігрантамі, якія прыбылі нядаўна (1990—1999 гг.), у большасці сваім з Кітая і афрыканскага кантынента. Акрамя таго, каля 15 % парыжан з’яўляюцца мусульманамі. Першая хваля іміграцыі, якая хлынула ў Парыж прыйшлася на 1820 г. у сувязі з масавым пераездам нямецкіх сялян, якія беглі ад сельскагаспадарчага крызісу, які ахапіў Германію. З тых часоў аж да нашых дзён хвалі іміграцыі перыядычна накатваюць на гэты горад: на працягу XIX стагоддзя ў Парыж цягнула італьянцаў і яўрэяў з Цэнтральнай Еўропы, у французскую сталіцу накіравалася расійская арыстакратыя пасля рэвалюцыі 1917 г., у перыяд паміж дзвюма сусветнымі войнамі прыйшла чарга палякаў, затым этнічных французаў з былых калоній — новых незалежных дзяржаў, у 1950—1970 гг. сюды накіраваліся іспанцы, італьянцы, партугальцы, выхадцы з краін Магрыба, краін Паўднёва-усходняй Азіі. Месцажыхарства імігрантаў шмат у чым вызначаецца іх этнічнай прыналежнасцю. Так чарнаскурыя імігранты з Афрыкі, у большасці сваёй пражываюць у 18 і 19 акругах (асабліва, у квартале Шато Руж), у квартале Бельвіль — кітайцы і выхадцы з паўночнай Афрыкі. 13 акруга вядома сваім кітайскім кварталам, а амерыканцы аблюбавалі арыстакратычную 16 акругу.

Рэлігія

80 % насельніцтвы хрысціяне, 75 % адносяць сябе да каталікаў, большасць з іх — каталікі лацінскага абраду, некаторыя — прыхільнікі армянскага і візантыйскага абрадаў. Мусульманскае насельніцтва сканцэнтравана ў 11, 18, 19 і 20 акругах. Парыжская мячэць, размешчаная ў 5 акрузе, адкрыта для вернікаў з 1926 года. Усяго ў Парыжы налічваецца 94 каталіцкіх абшчыны, акрамя таго 15 праваслаўных цэркваў, 21 сінагога (у Парыжы пражывае 220 000 іўдзеяў), 2 мячэці (для 50 000 мусульман, большай часткай сунітаў), Армянская Апостальская царква на вуліцы Гіжон.

Гл. таксама: , Адміністрацыйны падзел Парыжа.

Адміністрацыйны падзел Парыжа

Адрозніваюць Paris intra-muros (літаральна: «унутры сцен») — уласна Парыж, і Grand Paris («Вялікі Парыж») — горад з прыгарадамі, Парыжская агламерацыя.

Парыж афіцыйна падзяляецца на 20 муніцыпальных акруг, пранумараваных ад цэнтра да перыферыі па спіралі па гадзіннікавай стрэлцы. Кожная акруга ў сваю чаргу падзелена на чатыры кварталы, у кожным з іх ёсць аддзяленне паліцыі.

Палітыка

Органы ўлады

З сакавіка 2001 года мэрам Парыжа з’яўляецца Бертран Дэланаэ ад Сацыялістычнай партыі Францыі. У 2001 годзе за яго прагаласавалі 92 з 163 членаў гарадскога савета ў той час як яго канкурэнт Жан Ціберы атрымаў усяго толькі 12 % галасоў. У сакавіку 2008 года Дэланаэ быў паўторна абраны на пасаду мэра горада.

Гарады-пабрацімы

Рым, Італія (1956) — адзіны горад-пабрацім Парыжа.

Славутасці

У Парыжы знаходзіцца велізарная колькасць славутасцей, да ліку якіх адносяцца не толькі архітэктурныя пабудовы, але таксама і вуліцы, масты і плошчы.

Тры самыя вядомыя парыжскія славутасці — гэта старажытны Сабор Парыжскай Божай Маці, пабудаваны на востраве Сітэ яшчэ ў XII стагоддзі, Эйфелева вежа і Трыумфальная арка — канструкцыі XIX стагоддзя. Ажурная металічная вежа, пабудаваная па праекце інжынера Эйфеля, задумвалася як часовая пабудова, якая служыла ўваходам на Сусветную выстаўку 1889 года. Але яна не толькі перажыла само гэта мерапрыемства, але і стала з тых часоў сапраўдным сімвалам горада. На поўначы і на поўдні ад яе над лініяй гарызонту ўзвышаюцца базіліка Сакрэ-Кёр, пабудаваная на вяршыні ўзгорка Манмартр, і самотная вежа Манпарнас, асабліва вылучаецца на фоне свайго «плоскага» раёна.

Гістарычная вось помнікаў архітэктуры перасякае горад з цэнтра на захад. Пачынаецца ад знакамітага на ўвесь свет музея Луўр, яна працягваецца праз сад Цюільры, праспект Елісейскія Палі да самай Трыўмфальнай аркі ў цэнтры плошчы Зоркі. У 1960-х гг. на працягу лініі быў пабудаваны квартал Дэфанс, цэнтрам якога стала Вялікая арка Дэфанс.

У самым цэнтры гістарычнай часткі знаходзіцца Дом інвалідаў, у якім знаходзіцца ваенны музей, тут жа спачываюць астанкі Напалеона Банапарта. Тут жа і былая царква Пантэон, ахоўвае вечны супакой некалі знакамітых французскіх дзеячаў. Былы каралеўскі палац Кансьержэры стаў на час Вялікай французскай рэвалюцыі турмой для зрынутай каралевы, адкуль яна была канваіравана для публічнай пакарання.

Яшчэ адзін напамін пра баі за свабоду французскага народа — статуя Свабоды, усталяваная на Лебядзіным востраве. Арыгінал гэтай статуі быў падораны Злучаным Штатам Амерыкі ў 1886 годзе, і з тых часоў сустракае падарожнікаў у порце Нью-Ёрка.

У гістарычным цэнтры горада, на востраве Сітэ, знаходзяцца дзве самых знакамітых царквы Францыі: Сабор Парыжскай Божай Маці і Святая капэла.

Архітэктурныя кірункі XX стагоддзя пакінулі горадзе такія помнікі, як Культурны цэнтр імя Жоржа Пампіду, у якім цяпер размешчаны музей сучаснага мастацтва, новы будынак оперы на плошчы Бастыліі, гандлёвы цэнтр Ле-Аль, пабудаваны на месцы «чэрава Парыжа», а таксама раён Дэфанс, які ўяўляе сабой архітэктурны комплекс з небаскробаў і будынкаў і збудаванняў з авангарднымі формамі.

Прадстаўляе таксама несумненны інтарэс Навукова-прамысловы гарадок, у якім знаходзіцца буйны музей навукі і тэхнікі.

Могілкі

Па хрысціянскай традыцыі нябожчыкаў імкнуліся хаваць на прылеглай да царквы зямлі. У 1786 г. з-за меркаванняў грамадскай гігіены было вырашана спыніць пахаванні на перапоўненых могілках пры цэрквах у цэнтры горада і іх закрыць, a рэшткі з гэтых могілак перанесці ў падземныя выпрацаваныя каменяломні на поўдзень ад Парыжа (сучасныя Катакомбы Парыжа ў 14 акрузе). Адкрыццё найбуйнейшых парыжскіх могілак адносіцца да пачатку 19 стагоддзя, да эпохі праўлення Напалеона I. Развіццё горада прывяло да таго, што гэтыя могілкі, якія знаходзіліся некалі на ўскраінах, апынуліся свайго роду зялёным аазісам спакою ў цэнтры розных кварталаў шумнай сталіцы. Многія вялікія людзі Францыі і ўсяго свету знайшлі свой апошні прытулак на могілках Пер-Лашэз, некропалі-музеі пахавальнага мастацтва 19 стагоддзя пад адкрытым небам, могілках Манмартра, лабірынта на 11 гектарах, Манпарнас, дзякуючы сваёй строгай планіроўцы набылі назву «бухты спакою» і могілкі Пасі, невялікія, але з самай высокай шчыльнасцю знакамітасцей на квадратны метр.

Культура

Набярэжная Сены ў 1991 годзе ўвайшла ў спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА, гэтак жа як прыгарадныя Палац Фантэнбло ў 1979 годзе і Версальскі палац ў 1981.

Музеі

Адкрыты ў 1793 годзе ў былой рэзідэнцыі французскіх каралёў музей Луўр складаецца з 8 тэматычных аддзелаў дзе на плошчы 60.600 м² представленa адна з найбуйнейшых сусветных калекцый, якая складаецца з 35000 экспанатаў — шэдэўраў заходнееўрапейскага мастацтва сярэдніх стагоддзяў да 1848 года, а таксама антычных цывілізацый старажытных егіпцян, старажытных рымлян, этрускаў, цывілізацый блізкага ўсходу і мастацтва ісламскіх народаў. Менавіта ў ім захоўваюцца такія сусветныя шэдэўры, як Мона Ліза (Джаконда) і Венера Мілосская.

**Луўр** і **шкляная піраміда**, якая служыць галоўным уваходам у музей

Тэатры

Парыжская опера ўнесла значны ўклад у развіццё опернага мастацтва. Сёння ў Парыжы два оперныя тэатры: Опера Гарнье, вядомая таксама як «Гранд Опера», і Опера на Бастыліі. Адкрытая ў 1875 годзе і названая ад імя архітэктара Опера Гарнье, плошчай 11237 м ², з’яўляецца самым вялікім оперным тэатрам у свеце. Новая Бастыльская опера існуе толькі з 1989 года. З моманту адкрыцця новай оперы Палац Гарнье выкарыстоўваецца галоўным чынам для балетных пастановак і класічных оперных спектакляў.

Знакаміты тэатр Камеды Франсэз паўстаў у 1680 годзе з зліцця былога тэатра Мальера Illustre Théâtre з некалькімі тэатральнымі трупамі. Сярод акцёраў, якія гулялі на сцэне Камеды Франсэз, былі такія вядомыя асобы, як Сара Бернар і Жан-Луі Баро. Сёння тэатр выступае ў асноўным з класічным рэпертуарам.

Кабарэ

Для прыхільнікаў вар’етэ ў Парыжы адкрыта вялікая колькасць кабарэ. Найбольш вядомыя з іх — Мулен Руж, Лідо, Крэйзі Хорс і Парадыз Лаціна ў Лацінскім квартале.

Адным з сімвалаў Парыжа лічыцца рэклама кабарэ «Tournee du Chat Noir» намаляваная Тэафілам Стэйнленам у 1896 годзе. Кабарэ знаходзілася ў багемным раёне Парыжа — Манмартры.

Кінематограф

Кінематограф як відовішчнае мастацтва нарадзіўся менавіта ў Парыжы — 28 снежня 1895 г. у «Гран-кафэ» на бульвары Капуцынак адбыўся першы публічны паказ «Сінематографа братоў Люмьер».

Транспарт

Авіятранспарт

Парыж абслугоўваюць два буйныя міжнародныя аэрапорты:

«Шарль дэ Голь» з 57.900.000 пасажырамі ў год (дадзеныя 2009 года) з’яўляецца другім у Еўропе па аб’ёме пасажыраперавозак (пасля лонданскага аэрапорта Хітроў).
«Арлі» з 25.100.000 пасажырамі (дадзеныя 2009 года) знаходзіцца на 11-м месцы ў Еўропе. Прыкладна палова трафіку аэрапорта прыпадае на ўнутраныя рэйсы.

У ведамстве кампаніі Aéroports de Paris знаходзіцца таксама 12 дробных аэрапортаў і аэрадромаў парыжскага рэгіёна, у тым ліку:

Аэрапорт Ле Буржэ — вядомы дзякуючы авіясалонам.

Бюджэтныя авіякампаніі могуць выкарыстоўваць аэрапорты для сваіх «парыжскіх» рэйсаў аддаленыя аэрапорты:

Аэрапорт Ватры (фр. Aéroport Paris — Vatry, 140 км на ўсход ад Парыжа).
Аэрапорт Бовэ (фр. Aéroport de Beauvais-Tillé, 80 км на поўнач ад Парыжа).

Чыгуначны транспарт

Чыгуначныя лініі парыжскіх вакзалаў злучаюць сталіцу з усімі рэгіёнамі Францыі і суседнімі краінамі. Сувязь паміж вакзаламі добра наладжана з дапамогай грамадскага транспарту.

Вакзал Сен-Лазар — Нармандыя.
Паўночны вакзал — паўночны кірунак (TGV), Вялікабрытанія (Eurostar), Бельгія і Галандыя (Thalys).
Усходні вакзал — ўсходні кірунак, Германія, Аўстрыя.
Ліёнскі вакзал — рэгіёны Цэнтр і паўднёвы ўсход (TGV), Альпы, Швейцарыя, Італія.
— Альпы, Італія (начныя цягніка).
Вакзал Аўстэрліц — паўднёва-заходні кірунак (TGV), Іспанія, Партугалія.
Вакзал Манпарнас — Брэтань і захад Францыі (TGV).

Грамадскі транспарт

Парыжскі метрапалітэн
Парыжскі трамвай

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

Мікола Абрамчык — беларускі грамадскі і палітычны дзеяч, публіцыст, інжынер. Прэзідэнт Рады БНР.
Адольф Шарль Адан — французскі кампазітар, аўтар опер і балетаў.
Брыжыт Бардо — французская актрыса, спявачка, фотамадэль, абаронца жывёл, актывістка руху абароны праў жывёл.
Сара Бернар — французская актрыса.
Філіп Гарэль
Клод Гарамон (1490—1561), друкар і дызайнер шрыфтоў
Жан-Поль Гацье — мадэльер.
Аляксандр Дзюма
Жак Ібер
Ніна Ляўковіч — беларуская грамадcка-палітычная дзеячка, пісьменніца.
Сафі Марсо
Жорж Мельес
Анры Муасан, лаўрэат Нобелеўскай прэміі па хіміі.
Жан Рашфор
Жорж Санд
Каміль Сен-Санс
Андрэ Сітраен
Клод Шаброль
Марыс Шэвалье — эстрадны спявак.
Мікалай Кінскі — амерыканскі акцёр.
Рабер Дуано — фатограф.
Вінсент дэ Поль (1581—1660) — каталіцкі святар, мучанік.

Гл. таксама

Дэфанс
Hermitage Plaza
Сад раслін
Вулічная таблічка

Панарама

Заўвагі

У прамежак часу паміж 1856 і 1861 гг. да Парыжа далучаны найбліжэйшыя навакольныя прыгарады, з-за чаго насельніцтва сталіцы павялічылася адразу амаль на паўмільёна чалавек

Крыніцы

archINFORM — 1994. Праверана 14 снежня 2018.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q265049"></a>
Google Books — 2005.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q206033"></a>
база даных аб французскіх камунах — Institut national de l'information géographique et forestière. Праверана 26 кастрычніка 2015.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1665102"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q20894925"></a>
https://it-ch.topographic-map.com/map-3ld59m/Parigi/?zoom=19&center=48.8562%2C2.35248&popup=48.85644%2C2.35253
Sandre
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1520862"></a>
Populations légales 2020 — Нацыянальны інстытут статыстыкі і эканамічных даследаванняў Францыі, 2022.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q115923391"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q156616"></a>
Адлегласці паміж гарадамі —
Quelques chiffres…(недаступная спасылка). (фр.) // Mairie de Paris, 30.10.2006
Voies d’eau Архівавана 12 лістапада 2011.. // Mairie de Paris
http://www.paris.fr/accueil/accueil-paris-fr/paris-sous-les-eaux/rub_1_actu_106052_port_24329 Архівавана 26 верасня 2011.
Шчыльнасць насельніцтва Архівавана 6 сакавіка 2009. (англ.)
http://www.paris.fr/portail/viewmultimediadocument?multimediadocument-id=85403 Архівавана 14 студзеня 2014.
Plus de 2 millions de Parisiens Архівавана 20 лістапада 2010.
INSEE : Дэмаграфічныя даныя Архівавана 6 сакавіка 2009. (англ.)
INSEE: Дэмаграфічныя паказчыкі, 2004 (фр.)
INSEE: Доля іншаземецаў у рэгіёне Іль-дэ-Франс, 1999 (фр.)
RECENSEMENT. Premiers resultats Архівавана 14 студзеня 2014.
Début du Ramadan à Paris Архівавана 6 жніўня 2011. (фр.) // Mairie de Paris, 01.08.2011

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Парыж

[11] У прамежак часу паміж 1856 і 1861 гг. да Парыжа далучаны найбліжэйшыя навакольныя прыгарады, з-за чаго насельніцтва сталіцы павялічылася адразу амаль на паўмільёна чалавек

[_7854768805aa293c-1] rchINFORM — 1994. Праверана 14 снежня 2018.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q265049"></a>

[_e4122f612bf3bff3-2] Google Books — 2005.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q206033"></a>

[_a07e4fe76825e757-3] база даных аб французскіх камунах — Institut national de l'information géographique et forestière. Праверана 26 кастрычніка 2015.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1665102"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q20894925"></a>

[_9b64e384d4cf16b0-4] ttps://it-ch.topographic-map.com/map-3ld59m/Parigi/?zoom=19&center=48.8562%2C2.35248&popup=48.85644%2C2.35253

[_6e1f2f2923bedd1e-5] Sandre
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1520862"></a>

[_3fb222da350d5008-6] Populations légales 2020 — Нацыянальны інстытут статыстыкі і эканамічных даследаванняў Францыі, 2022.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q115923391"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q156616"></a>

[7] Адлегласці паміж гарадамі —

[8] Quelques chiffres…(недаступная спасылка). (фр.) // Mairie de Paris, 30.10.2006

[9] Voies d’eau Архівавана 12 лістапада 2011.. // Mairie de Paris

[10] ttp://www.paris.fr/accueil/accueil-paris-fr/paris-sous-les-eaux/rub_1_actu_106052_port_24329 Архівавана 26 верасня 2011.

[12] Шчыльнасць насельніцтва Архівавана 6 сакавіка 2009. (англ.)

[autogenerated1-13] ttp://www.paris.fr/portail/viewmultimediadocument?multimediadocument-id=85403 Архівавана 14 студзеня 2014.

[14] Plus de 2 millions de Parisiens Архівавана 20 лістапада 2010.

[15] INSEE : Дэмаграфічныя даныя Архівавана 6 сакавіка 2009. (англ.)

[16] INSEE: Дэмаграфічныя паказчыкі, 2004 (фр.)

[17] INSEE: Доля іншаземецаў у рэгіёне Іль-дэ-Франс, 1999 (фр.)

[18] RECENSEMENT. Premiers resultats Архівавана 14 студзеня 2014.

[19] Début du Ramadan à Paris Архівавана 6 жніўня 2011. (фр.) // Mairie de Paris, 01.08.2011