Ціха Браге

Ціха Браге (Tycho Brahe; 14 снежня 1546 — 24 кастрычніка 1601) — дацкі шляхціч, паходзіў з правінцыі Сконэ (цяпер — тэрыторыя Швецыі), найбольш вядомы як адзін з першых астраномаў у Еўропе. Быў таксама астролагам і алхімікам. Ціха Браге — латынізаванае імя. Сапраўднае дацкае імя — Tyge Ottesen Brahe.

Ціха Браге
дацк.: Tyge Ottesen Brahe
Дата нараджэння	14 снежня 1546
Месца нараджэння	Замак Кнудструп^[d], Правінцыя Сконэ, Данія-Нарвегія
Дата смерці	24 кастрычніка 1601(1601-10-24)^[…](54 гады)
Месца смерці	Прага, Багемія, Свяшчэнная Рымская імперыя
Месца пахавання	Тынскі храм
Грамадзянства	Каралеўства Данія
Бацька	Otte Brahe^[d]
Маці	Beate Clausdatter Bille^[d]
Жонка	Kirsten Barbara Jørgensdatter^[d]
Дзеці	Sidsel Brahe^[d]
Род дзейнасці	астраном, аўтабіёграф, паэт, астролаг, алхімік, пісьменнік
Навуковая сфера	астраномія
Месца працы	Ураніборг
Альма-матар	Капенгагенскі ўніверсітэт (1562) Лейпцыгскі ўніверсітэт (1565) Ростакскі ўніверсітэт (1567)
Навуковы кіраўнік	Valentin Thau^[d] і Caspar Peucer^[d]
Вядомыя вучні	Сімон Марый, David Gans^[d] і Paul Wittich^[d]
Узнагароды
Подпіс
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ціха Браге валодаў маёнткам на востраве Гвен, дзе пабудаваў адзін з самых ранніх даследчых інстытутаў — Уранібург (у перакладзе — «Нябесны палац»). Там ён пабудаваў некалькі буйных астранамічных інструментаў і правёў шэраг дакладных вымярэнняў. Успрыняў геаметрычныя ідэі сістэмы Каперніка і філасофію сістэмы Пталамея і сфармуляваў сваю ўласную мадэль Сусвету — Ціханічную мадэль.

У сваёй абсерваторыі Ціха Браге назіраў зоркі i планеты з найвялікшай па тых часах дакладнасцю: 2-3 хвіліны дугі. Часцей за іншыя свяцілы ў кожным супрацьстаянні з 1580 г. Ціха назіраў Марс менавіта таму, што яго рух відавочна не адпавядаў ні сістэме Пталамея, ні сістэме Каперніка. У 1583 г. Ціха адзначыў, што каля супрацьстаяння Марс рухаецца ў другі бок з найвышэйшай хуткасцю — амаль палова градуса ў суткі, а гэта даказвала, што Марс у супрацьстаянні значна бліжэй да Зямлі, чым да Сонца, што было праўдзіва толькі ў сістэме Сусвету Каперніка, але не Пталамея. Аднак Ціха бачыў неадпаведнасць i сістэмы Каперніка сваім назіранням. Ён стварыў сваю адмысловую сістэму, дзе Зямля засталася ў цэнтры, а планеты рухаюцца вакол Сонца, якое, у сваю чаргу, рухаецца вакол Зямлі.

Ад 1600 і да смерці Ціха ў 1601 годзе яму дапамагаў Іаган Кеплер. Гэты не менш выдатны навуковец у далейшым з дапамогай вынікаў назіранняў Браге распрацаваў сваю ўласную астранамічную тэорыю.

Ціха Браге лічыцца адным з самых уважлівых і акуратных астраномаў-практыкаў свайго часу. Яго назіранні былі настолькі дакладнымі, што Кеплер здолеў з дапамогай вынікаў гэтых назіранняў сфармуляваць законы руху планет. Ціха склаў адзін з першых зорных каталогаў. І ўрэшце з дапамогай назіранняў Ціха Браге было выяўлена, якая ж тэорыя мае права лічыцца праўдзівай — Капернікаўская ці тэорыя Пталамея.

Зноскі

1. MacTutor History of Mathematics archive — 1994. Праверана 22 жніўня 2017.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473"></a>
2. Národní autority České republiky Праверана 23 лістапада 2019.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863"></a>
3. Tycho Brahe // Brockhaus Enzyklopädie Праверана 9 кастрычніка 2017.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q237227"></a>
4. Berry A. A Short History of Astronomy — London: John Murray, 1898.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19939115"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q84"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q19025604"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1232629"></a>
5. 1911 Encyclopædia Britannica/Brahe, Tycho // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm — 11 — New York, Cambridge, England: University Press, 1911.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q84666342"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q867541"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5607942"></a>
6. MacTutor History of Mathematics archive — 1994.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473"></a>
7. Матэматычная генеалогія — 1997.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q829984"></a>
8. Напісанне Браге (Brahe) Ціха паводле БЭ у 18 т. -- Т.3. -- С. 227.

Літаратура

• Лаўрэш Л. «I зорнае неба над галавой…»: Нарысы з гісторыі астраноміі / Леанід Лаўрэш. — Мн., 2013.
• Белый Ю. Тихо Брагэ Архівавана 4 сакавіка 2016. // на pawet.net

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Ціха Браге
• Brahe, Tycho (англ.)(недаступная спасылка). — Біяграфія ў архіве MacTutor. Архівавана з першакрыніцы 24 жніўня 2011. Праверана 30 красавіка 2009.