Azərbaycanca
Türkçe
Іберыйская, або Пірэнейская унія — сучаснае абазначэнне дынастычнай уніі карон Іспаніі і Партугаліі ў 1580—1640 гадах. У гэтыя гады ўлада іспанскіх Габсбургаў — Філіпа II, Філіпа III і Філіпа IV («дынастыі Філіпаў», як называюць іх партугальцы) — распаўсюджвалася на ўвесь Пірэнейскі паўвостраў. Паслабленне партугальскай дзяржаўнасці ў гады уніі паклала пачатак распаду Партугальскай каланіяльнай імперыі.
Перадгісторыя
Пачынаючы з X стагоддзя кастыльскія каралі перыядычна прэтэндавалі на гегемонію над усім Іберыйскім паўвостравам, уключаючы Партугалію, прымаючы тытул «». Перадумовамі рэальнага ўвасаблення уніі сталі цесныя дынастычныя саюзы паміж Партугаліяй і іншымі іберыйскімі каралеўствамі (Кастыліяй і Арагонам). Ужо ў 1383 годзе, пасля смерці караля Фернанду I і згасання Бургундскай дынастыі, спрабаваў, абараняючы правы сваёй жонкі , захапіць Партугалію, аднак пацярпеў паражэнне. Рэальны шанц дынастычнай уніі ўсяго паўвострава з'явіўся ў 1498 годзе, калі нованароджаны інфант стаў адначасова спадчыннікам сваіх дзеда і бабкі — Каталіцкіх каралёў Фердынанда Арагонскага і Ізабелы Кастыльскай — і свайго бацькі Мануэла I Партугальскага. У 1500 годзе малалетні Мігел сканаў, спадчынніцай Кастыліі і Арагона стала яго цётка Хуана Вар'ятка, і аб'яднання трох карон тады не адбылося.
Прыход да ўлады Габсбургаў у Партугаліі
Пасля таго, як у 1578 годзе малады партугальскі кароль Себасцьян I паклаў галаву , кіруючая Авіская дынастыя апынулася на грані згасання. Каралём быў абвешчаны састарэлы бяздзетны кардынал Энрыкі. Яго смерць праз два гады прывяла да вострага , падчас якога карону аспрэчвалі ўнукі Мануэла I — законнанароджаны, але чужыя партугальцам Філіп II Іспанскі (сын Ізабелы Партугальскай), незаконнанароджаны прыёр і герцагіня з мужам.
выйграла іспанская армія на чале з , якія разграмілі прыхільнікаў прыёра Антоніу . У 1581 годзе Філіп II прыбыў у Лісабон і быў каранаваны як партугальскі кароль Філіп I. Ён забяспечыў партугальскае прадстаўніцтва ў кіраванні адзінай дзяржавай, дазволіў Партугаліі захаваць уласныя законы і грашовую адзінку; абмяркоўвалася нават ідэя пераносу сталіцы ў Лісабон. Партугальцы валодалі «іспанскай» нацыянальнай самасвядомасцю (пад «Іспаніяй» у той час разумеўся ўвесь паўвостраў; яшчэ Камоэнс, які жыў да страты незалежнасці, называе суайчыннікаў «найадважным з народаў Іспаніі») і першыя часы былі лаяльныя Габсбургам. Высадка прыёра Антоніу з Крату з англійскай дапамогай у 1589 годзе не сустрэла падтрымкі насельніцтва, і англічане, не маючы рэсурсаў для вядзення зацяжной вайны, эвакуіравалі прэтэндэнта.
Крызіс і скасаванне уніі
У XVII стагоддзі партугальскія эліты сталі ўсведамляць, што унія прыносіць іх краіне больш шкоды, чым выгод. Звязана гэта было не толькі і не столькі з пагаршэннем стаўлення да партугальцаў з боку кіруючага манарха, колькі з тым, што партугальскія калоніі сталі асноўнай мішэнню шматлікіх ворагаў Іспаніі, а іспанцы не спяшаліся на іх абарону. Асабліва востра адчуваўся разрыў з Англіяй, якая падтрымлівала з Партугаліяй саюзныя адносіны з часоў падпісання ў 1386 годзе.
Галандцы, якія ўзбунтаваліся супраць Філіпа II, , паўночныя вобласці Бразіліі і Луанду ў Анголе; услед за імі . Чарада страт калоній перапоўніла чашу цярпення вышэйшых слаёў партугальскай арыстакратыі. Пачаўся рух за аднаўленне дзяржаўнасці. Унук герцагіні Браганса быў абвешчаны каралём пад імем Жуана IV, а 28-гадовую (1640—1668) іспанцы прайгралі. Унія была скасавана, і на партугальскі прастол узышла дынастыя Браганса.
Спасылкі
![image]()
На Вікісховішчы пакуль няма медыяфайлаў па тэме, але Вы можаце загрузіць іх
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Iberyjskaya abo Pirenejskaya uniya suchasnae abaznachenne dynastychnaj unii karon Ispanii i Partugalii y 1580 1640 gadah U getyya gady ylada ispanskih Gabsburgay Filipa II Filipa III i Filipa IV dynastyi Filipay yak nazyvayuc ih partugalcy raspaysyudzhvalasya na yves Pirenejski payvostray Paslablenne partugalskaj dzyarzhaynasci y gady unii paklala pachatak raspadu Partugalskaj kalaniyalnaj imperyi Karta Ispanskaj i Partugalskaj imperyj u peryyad uniiPeradgistoryyaPachynayuchy z X stagoddzya kastylskiya karali peryyadychna pretendavali na gegemoniyu nad usim Iberyjskim payvostravam uklyuchayuchy Partugaliyu prymayuchy tytul Peradumovami realnaga yvasablennya unii stali cesnyya dynastychnyya sayuzy pamizh Partugaliyaj i inshymi iberyjskimi karaleystvami Kastyliyaj i Aragonam Uzho y 1383 godze paslya smerci karalya Fernandu I i zgasannya Burgundskaj dynastyi sprabavay abaranyayuchy pravy svayoj zhonki zahapic Partugaliyu adnak pacyarpey parazhenne Realny shanc dynastychnaj unii ysyago payvostrava z yaviysya y 1498 godze kali novanarodzhany infant stay adnachasova spadchynnikam svaih dzeda i babki Katalickih karalyoy Ferdynanda Aragonskaga i Izabely Kastylskaj i svajgo backi Manuela I Partugalskaga U 1500 godze malaletni Migel skanay spadchynnicaj Kastylii i Aragona stala yago cyotka Huana Var yatka i ab yadnannya troh karon tady ne adbylosya Pryhod da ylady Gabsburgay u PartugaliiPaslya tago yak u 1578 godze malady partugalski karol Sebascyan I paklay galavu kiruyuchaya Aviskaya dynastyya apynulasya na grani zgasannya Karalyom byy abveshchany sastarely byazdzetny kardynal Enryki Yago smerc praz dva gady pryvyala da vostraga padchas yakoga karonu asprechvali ynuki Manuela I zakonnanarodzhany ale chuzhyya partugalcam Filip II Ispanski syn Izabely Partugalskaj nezakonnanarodzhany pryyor i gercaginya z muzham vyjgrala ispanskaya armiya na chale z yakiya razgramili pryhilnikay pryyora Antoniu U 1581 godze Filip II prybyy u Lisabon i byy karanavany yak partugalski karol Filip I Yon zabyaspechyy partugalskae pradstaynictva y kiravanni adzinaj dzyarzhavaj dazvoliy Partugalii zahavac ulasnyya zakony i grashovuyu adzinku abmyarkoyvalasya navat ideya peranosu stalicy y Lisabon Partugalcy valodali ispanskaj nacyyanalnaj samasvyadomascyu pad Ispaniyaj u toj chas razumeysya yves payvostray yashche Kamoens yaki zhyy da straty nezalezhnasci nazyvae suajchynnikay najadvazhnym z naroday Ispanii i pershyya chasy byli layalnyya Gabsburgam Vysadka pryyora Antoniu z Kratu z anglijskaj dapamogaj u 1589 godze ne sustrela padtrymki naselnictva i anglichane ne mayuchy resursay dlya vyadzennya zacyazhnoj vajny evakuiravali pretendenta Kryzis i skasavanne uniiU XVII stagoddzi partugalskiya elity stali ysvedamlyac shto uniya prynosic ih kraine bolsh shkody chym vygod Zvyazana geta bylo ne tolki i ne stolki z pagarshennem staylennya da partugalcay z boku kiruyuchaga manarha kolki z tym shto partugalskiya kalonii stali asnoynaj mishennyu shmatlikih voragay Ispanii a ispancy ne spyashalisya na ih abaronu Asabliva vostra adchuvaysya razryy z Angliyaj yakaya padtrymlivala z Partugaliyaj sayuznyya adnosiny z chasoy padpisannya y 1386 godze Galandcy yakiya yzbuntavalisya suprac Filipa II paynochnyya voblasci Brazilii i Luandu y Angole usled za imi Charada strat kalonij perapoynila chashu cyarpennya vyshejshyh slayoy partugalskaj arystakratyi Pachaysya ruh za adnaylenne dzyarzhaynasci Unuk gercagini Bragansa byy abveshchany karalyom pad imem Zhuana IV a 28 gadovuyu 1640 1668 ispancy prajgrali Uniya byla skasavana i na partugalski prastol uzyshla dynastyya Bragansa SpasylkiNa Vikishovishchy pakul nyama medyyafajlay pa teme ale Vy mozhace zagruzic ih