Анато мія чалаве ка ад стар грэч ἀνατομή рассяканне lt стар грэч ἀνά зверху і стар грэч τομή tomé разразанне галіна анат

Анато́мія чалаве́ка (ад стар.-грэч.: ἀνατομή — рассяканне < стар.-грэч.: ἀνά зверху і стар.-грэч.: τομή, tomé — разразанне) — галіна анатоміі, якая даследуе будову цела чалавека як на макраўзроўні (без павелічэння), так і на мікраўзроўні (з выкарыстаннем павелічэння). Звычайна тэрмін «анатомія» адносіцца да макраскапічнай анатоміі. Вывучэнне тканак і клетак з дапамогай павелічальных прыбораў вылучаецца ў асобны раздзел, вядомы як мікраскапічная анатомія, або гісталогія. Анатомія стварае падмурак для клінічнага навучання медыцынскіх спецыялістаў.

**Альбрэхт Дзюрэр** — Прапорцыі цела чалавека

Галіны

Анатомія падзяляецца на макраанатомію і мікраанатомію. Макраанатомія вывучае структуры цела, якія можна пабачыць без павелічэння. Мікраанатомія вывучае структуры, якія патрабуюць павелічэння — клеткі (цыталогія) і тканкі (гісталогія).

Цела чалавека можа разглядацца па сістэмах — групах структур, якія разам выконваюць пэўную функцыю (напрыклад, нервовая сістэма). Такі падыход да анатоміі завецца сістэмным. У адрозненне ад сістэмнай, абсяжная анатомія вывучае будову цела па абсягах (абласцях), разглядаючы ўзаемаадносіны органаў адзін з адным унутры пэўнага абсяга.

Развіваецца функцыянальная анатомія, якая разглядае будову чалавека з пункту гледжання яго функцый (напрыклад, будова крывяносных судзін з пазіцый гемадынамікі, механізм перабудовы косткі з улікам функцый цягліц, якія ўздзейнічаюць на яе і г. д.).

Дасягненні медыцыны спрыялі вылучэнню асобнай дысцыпліны, якая вывучае марфалагічныя змены сістэм і органаў чалавека пры захворваннях — паталагічнай анатоміі. Паталагічная анатомія збольшага абапіраецца на гісталогію і гісталагічныя метады даследаванняў.

З развіццём рэнтгеналогіі была створана прынцыпова новая анатамічная дысцыпліна — , прадметам вывучэння якой з’яўляецца структура рэнтгеналагічнага малюнка ўнутраных органаў. Вонкавую форму цела чалавека і яго прапорцыі вывучае пластычная анатомія.

Асноўная тэрміналогія

Анатамічнае палажэнне

Анатамічнае палажэнне — стандартнае палажэнне цела, адносна якога апісваецца месцазнаходжанне яго асобных частак. У анатамічным палажэнні цела стаіць роўна, ногі разам, наскі накіраваны ўперад, рукі па швах, твар глядзіць проста, яго выраз нейтральны. Рот зачынены, вочы расплюшчаны і глядзяць удалечыню. Косць пад ^[en] знаходзіцца на адным гарызантальным узроўні з верхнім краем адтуліны вуха. Далоні разгорнуты ўперад, ^[en] павернуты на 90° да разагнутых і сабраных разам іншых пальцаў.

Анатамічныя плоскасці

Выдзяляюць тры асноўныя віды анатамічных плоскасцей:

Вянцовыя або франтальныяплоскасці праходзяць праз цела вертыкальна і падзяляюць яго на пярэднюю і заднія часткі.
Сагітальныя плоскасці праходзяць праз цела вертыкальна, ^[en] (пад прамым вуглом) да вянцовых плоскасцей і падзяляюць яго на левую і правую часткі. Сагітальная плоскасць пасярэдзіне цела, якая падзяляе яго на роўныя правую і левую часткі, завецца пасярэдняй плоскасцю. Усе астатнія сагітальныя плоскасці, што падзяляюць цела на няроўныя часткі, завуцца таксама парасагітальнымі.
Папярочныя (або гарызантальныя, восевыя) плоскасці падзяляюць цела на верхнюю і ніжнюю часткі.

Прыметнікі палажэння

Для апісання размяшчэння структур чалавечага арганізма адносна ўсяго цела або іншых структур, выкарыстоўваюцца наступныя прыметнікі:

Пярэдні (вентральны) і задні (дарсальны) апісваюць размяшчэнне адносна пераду і заду цела. Прыклады: нос — пярэдняя структура галавы, сэрца размешчана вентральна да хрыбетнага слупа.
Медыяльны і латаральны апісваюць размяшчэнне адносна пасярэдняй плоскасці цела. Прыклады: вялікі палец рукі размешчаны латаральна да ^[en], нос размешчаны медыяльна да вачэй.
Верхні (краніяльны) і ніжні (каўдальны) апісваюць размяшчэнне адносна верху і нізу цела. Прыклад: галава размешчана зверху (краніяльна) ад ^[en].
Праксімальны і дыстальны апісваюць размяшчэнне адносна пачатку пэўнай структуры, асабліва ў дачыненні канцавін. Прыклады: ступня размешчана дыстальна адносна ^[en], дыстальныя галіны нерва адыходзяць ад ствала нерва.
Паверхневы і глыбокі апісваюць размяшчэнне адносна паверхні цела. Паверхневымі структурамі завуцца тыя, што размешчаны звонку ^[en]: скура, ^[en] і малочныя залозы. Таксама глыбокімі завуцца раны, што пранізаюць вонкавы слой глыбокай фасцыі.
Растральны апісвае размяшчэнне адносна носа, асабліва ў кантэксце анатоміі галавы. Прыклад: ^[en] размешчаны растральна да задняга мозга.

Гл. таксама

Terminologia Anatomica

Крыніцы

Drake 2020, с. 2
1.1 Overview of Anatomy and Physiology (нявызн.).
Drake 2020, с. 2
Ярашэвіч 2016, с. 8
Ярашэвіч 2016, с. 8
Drake 2020, с. 2-4
Ярашэвіч 2016, с. 8
Ярашэвіч 2016, с. 8
Drake 2020, с. 2-4
The 4 Planes of the Body (англ.). SimpleNursing.
Ярашэвіч 2016, с. 8
Ярашэвіч 2016, с. 8
Drake 2020, с. 2-4
Беларускія назвы прыметнікаў прыведзены ў адпаведнасці са слоўнікам: Ярашэвіч 2016, с. 6
Drake 2020, с. 4
Drake 2020, с. 4
Drake 2020, с. 4
Drake 2020, с. 4
Drake 2020, с. 4
Drake 2020, с. 4

Літаратура

Richard L. Drake, A. Wayne Vogl, Adam W.M. Mitchell. Gray's Anatomy for Students. — 4-е выд.. — Філадэльфія: , 2020. — ISBN 978-0-323-39304-1.
Ярашэвіч С.П., Піўчанка П.Р., Грынкевіч А.І., Любецкая К.П. Анатомия: словарь. — Мінск: БДМУ, 2016. — ISBN 978-985-567-629-5.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Анатомія чалавека

[1] Drake 2020, с. 2

[openstax_1_1-2] 1.1 Overview of Anatomy and Physiology (нявызн.).

[3] Drake 2020, с. 2

[4] Ярашэвіч 2016, с. 8

[5] Ярашэвіч 2016, с. 8

[6] Drake 2020, с. 2-4

[7] Ярашэвіч 2016, с. 8

[8] Ярашэвіч 2016, с. 8

[9] Drake 2020, с. 2-4

[10] The 4 Planes of the Body (англ.). SimpleNursing.

[11] Ярашэвіч 2016, с. 8

[12] Ярашэвіч 2016, с. 8

[13] Drake 2020, с. 2-4

[14] Беларускія назвы прыметнікаў прыведзены ў адпаведнасці са слоўнікам: Ярашэвіч 2016, с. 6

[15] Drake 2020, с. 4

[16] Drake 2020, с. 4

[17] Drake 2020, с. 4

[18] Drake 2020, с. 4

[19] Drake 2020, с. 4

[20] Drake 2020, с. 4