Azərbaycanca
Türkçe
Аўтапартрэт (ад аўта… + партрэт) — выява (вобраз) мастака, выкананая ім самім; разнавіднасць партрэта. Выконваецца звычайна з дапамогай люстэрка, фотаздымка, па ўяўленні. Адлюстроўвае не толькі вонкавае падабенства, але і раскрывае ўнутраны свет мастака, яго схільнасці, погляды.
Віды аўтапартрэта
Мастацтвазнаўца Галіна Васільева-Шляпіна вылучае два асноўных віда аўтапартрэта:
- прафесійны — на якім мастак намаляваны за працай
- асобасны — які адчыняе маральныя і псіхалагічныя рысы.
Яна таксама прапануе больш дэталёвую класіфікацыю:
1) «устаўны аўтапартрэт» — мастак намаляваны ў групе персанажаў нейкага сюжэту;
2) «прадстаўніцкі або сімвалічны аўтапартрэт» — мастак адлюстроўвае сябе ў вобразе гістарычнай асобы або рэлігійнага героя;
3) «групавы партрэт» — мастак намаляваны з членамі сям'і або іншымі рэальнымі асобамі;
4) «асобны або натуральны аўтапартрэт» — мастак намаляваны адзін.
Аўтапартрэт у заходнееўрапейскім выяўленчым мастацтве
Вядомы з антычнасці (Фідый) і сярэднявечча. Пашыраны ў творчасці мастакоў Адраджэння — Рафаэля і Альбрэхта Дзюрэра (1471—1528), які напісаў больш за пяцьдзесят аўтапартрэтаў. Першы (малюнак сярэбраным алоўкам) быў створаны, калі мастаку было трынаццаць гадоў. Дваццацідвухгадовы Дзюрэр намаляваны таксама на «Аўтапартрэце з чартапалохам» (1493, Луўр). Мадрыдскі «Аўтапартрэт» (1498, галерэя Прада) адлюстроўвае Дзюрэра чалавекам самавітага дастатку, якія дабіліся прызнання. На наступным аўтапартрэце мастак адлюстраваў сябе ў вобразе Хрыста (Мюнхен, Старая Пінакатэка).
 |  |  |  |
| «Аўтапартрэт з чартапалохам», 1493 | 1498 | 1500 | паміж 1500 і 1512 |
Аўтапартрэт маньерызму (XVI стагоддзе) характарызуецца ўскладненасцю вобразнай структуры.
 |  |  |  |
| Франчэска Парміджаніна, аўтапартрэт у выпуклым люстэрку, 1523—1524 | Джузэпэ Арчымбольда, 1570 | Барталамеа Шпрангер, 1580—1585 | Эль Грэка, 1595—1600 |
Аўтапартрэт ХVII стагоддзя меў спавядальны характер, у ім раскрываецца сацыяльнае аблічча мастака (Нікала Пусэн, Рубенс, Рэмбрант). У аўтапартрэце ХVIII стагоддзя падкрэсліваліся і рысы прыватнага жыцця мастака (Ж. Б. Шардэн, Дж. Рэйналдс). Істотнае месца займаў аўтапартрэт у мастацтве рамантызму, прадстаўнікі якога сцвярджалі каштоўнасць творчай асобы і яе багатага духоўнага жыцця. На мяжы ХIХ—ХХ стагоддзяў жанр аўтапартрэта часта выбіраўся для адлюстравання ўласнага светаўспрымання і жывапіснай канцэпцыі мастака (Поль Сезан, Вінцэнт ван Гог, Міхаіл Урубель). У ХХ стагоддзі вобразна-кампазіцыйны кірунак аўтапартрэта значна ўскладніўся.
Аўтапартрэт у беларускім выяўленчым мастацтве
У беларускім выяўленчым мастацтве першыя спробы аўтапартрэта, верагодна, звязаны з Францыскам Скарынам і яго малюнкамі для гравюр у шэрагу выданняў. Жывапісныя аўтапартрэты з'явіліся ў 2-й палове ХVIII стагоддзя. У ХIХ стагоддзі выдатныя аўтапартрэты стварылі Казімір Альхімовіч, Валенцій Ваньковіч, Ян Дамель, Юзаф Пешка, Альфрэд Ромер, Канут і Баляслаў Русецкія, Нікадзім Сілівановіч, Францішак Смуглевіч, Януар Сухадольскі;
 |  |  |  |
| 1890-я | 1922 | 1924 | 1932 |
У пачатку ХХ стагоддзя аўтапартрэты пісалі Юдэль Пэн, Фердынанд Рушчыц, Якаў Кругер, Марк Шагал.
 |  |  |  |
| 1889 | 1899 | 1922 | 1931 |
У 1920—1930-х гадах аўтапартрэты былі адметныя імкненнем спасцігнуць самога сябе (Павел Гаўрыленка, Пётра Сергіевіч, Мікола Тарасікаў).
У 1940—1960-я гады ствараліся традыцыйныя аўтапартрэты, у якіх асноўная ўвага аддавалася вонкаваму абліччу (Іван Ахрэмчык, Віктар Грамыка, Натан Воранаў, Раіса Кудрэвіч, Леў Лейтман, Монас Манасзон, Фёдар Мадораў, Пётр Раманоўскі, Мікола Тарасікаў, Уладзімір Кухараў). У 1970-я гады да аўтапартрэты звярталіся Гаўрыла Вашчанка, , , Віктар Грамыка, , Генадзь Лойка і інш.
У 1980-я гады ў жанры аўтапартрэта сталі з'яўляюцца творы са складаным прадметна-прасторавым асяроддзем, інтэлектуальныя, «маскарадныя», калі мастак выступаў у пэўным амплуа (Фелікс Янушкевіч, Генрых Ціхановіч). Часам тэматычнай асновай аўтапартрэта былі ўспаміны мастака, роздум над жыццём, уласныя думкі і ідэі (Міхаіл Савіцкі «Вязень № 32815», Гаўрыла Вашчанка «Роздум», Васіль Сумараў «Мой свет», Мікалай Селяшчук «Датычнасць») або аўтапартрэт уводзіцца ў сюжэтныя кампазщыі, тэматычныя ці групавыя партрэты (Леанід Шчамялёў «Нядзеля», Эдуард Белагураў «Сямейны партрэт», Ігар Бархаткоў «Бацька і сын»).
Сучасны перыяд развіцця аўтапартрэта адметны імкненнем да шматмернасці вобраза, узмацнення псіхалагічнай асновы, філасофскага падтэксту.
Літаратура
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 2: Аршыца — Беларусцы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 2. — 480 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0061-7 (т. 2).
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Aytapartret ad ayta partret vyyava vobraz mastaka vykananaya im samim raznavidnasc partreta Vykonvaecca zvychajna z dapamogaj lyusterka fotazdymka pa yyaylenni Adlyustroyvae ne tolki vonkavae padabenstva ale i raskryvae ynutrany svet mastaka yago shilnasci poglyady Valencij Vankovich aytapartret 1 ya pal XIX stagoddzyaVidy aytapartretaMastactvaznayca Galina Vasileva Shlyapina vyluchae dva asnoynyh vida aytapartreta prafesijny na yakim mastak namalyavany za pracaj asobasny yaki adchynyae maralnyya i psihalagichnyya rysy Yana taksama prapanue bolsh detalyovuyu klasifikacyyu 1 ustayny aytapartret mastak namalyavany y grupe persanazhay nejkaga syuzhetu 2 pradstaynicki abo simvalichny aytapartret mastak adlyustroyvae syabe y vobraze gistarychnaj asoby abo religijnaga geroya 3 grupavy partret mastak namalyavany z chlenami syam i abo inshymi realnymi asobami 4 asobny abo naturalny aytapartret mastak namalyavany adzin Aytapartret u zahodneeyrapejskim vyyaylenchym mastactveVyadomy z antychnasci Fidyj i syarednyavechcha Pashyrany y tvorchasci mastakoy Adradzhennya Rafaelya i Albrehta Dzyurera 1471 1528 yaki napisay bolsh za pyacdzesyat aytapartretay Pershy malyunak syarebranym aloykam byy stvorany kali mastaku bylo trynaccac gadoy Dvaccacidvuhgadovy Dzyurer namalyavany taksama na Aytapartrece z chartapaloham 1493 Luyr Madrydski Aytapartret 1498 galereya Prada adlyustroyvae Dzyurera chalavekam samavitaga dastatku yakiya dabilisya pryznannya Na nastupnym aytapartrece mastak adlyustravay syabe y vobraze Hrysta Myunhen Staraya Pinakateka Albreht Dzyurer aytapartrety Aytapartret z chartapaloham 1493 1498 1500 pamizh 1500 i 1512 Aytapartret maneryzmu XVI stagoddze haraktaryzuecca yskladnenascyu vobraznaj struktury Maneryzm Francheska Parmidzhanina aytapartret u vypuklym lyusterku 1523 1524 Dzhuzepe Archymbolda 1570 Bartalamea Shpranger 1580 1585 El Greka 1595 1600 Aytapartret HVII stagoddzya mey spavyadalny harakter u im raskryvaecca sacyyalnae ablichcha mastaka Nikala Pusen Rubens Rembrant U aytapartrece HVIII stagoddzya padkreslivalisya i rysy pryvatnaga zhyccya mastaka Zh B Sharden Dzh Rejnalds Istotnae mesca zajmay aytapartret u mastactve ramantyzmu pradstayniki yakoga scvyardzhali kashtoynasc tvorchaj asoby i yae bagataga duhoynaga zhyccya Na myazhy HIH HH stagoddzyay zhanr aytapartreta chasta vybiraysya dlya adlyustravannya ylasnaga svetaysprymannya i zhyvapisnaj kancepcyi mastaka Pol Sezan Vincent van Gog Mihail Urubel U HH stagoddzi vobrazna kampazicyjny kirunak aytapartreta znachna yskladniysya Aytapartret u belaruskim vyyaylenchym mastactveU belaruskim vyyaylenchym mastactve pershyya sproby aytapartreta veragodna zvyazany z Francyskam Skarynam i yago malyunkami dlya gravyur u sheragu vydannyay Zhyvapisnyya aytapartrety z yavilisya y 2 j palove HVIII stagoddzya U HIH stagoddzi vydatnyya aytapartrety stvaryli Kazimir Alhimovich Valencij Vankovich Yan Damel Yuzaf Peshka Alfred Romer Kanut i Balyaslay Ruseckiya Nikadzim Silivanovich Francishak Smuglevich Yanuar Suhadolski Aytapartrety Yudelya Pena 1890 ya 1922 1924 1932 U pachatku HH stagoddzya aytapartrety pisali Yudel Pen Ferdynand Rushchyc Yakay Kruger Mark Shagal Aytapartrety Yakava Krugera 1889 1899 1922 1931 U 1920 1930 h gadah aytapartrety byli admetnyya imknennem spascignuc samoga syabe Pavel Gayrylenka Pyotra Sergievich Mikola Tarasikay U 1940 1960 ya gady stvaralisya tradycyjnyya aytapartrety u yakih asnoynaya yvaga addavalasya vonkavamu ablichchu Ivan Ahremchyk Viktar Gramyka Natan Voranay Raisa Kudrevich Ley Lejtman Monas Manaszon Fyodar Madoray Pyotr Ramanoyski Mikola Tarasikay Uladzimir Kuharay U 1970 ya gady da aytapartrety zvyartalisya Gayryla Vashchanka Viktar Gramyka Genadz Lojka i insh U 1980 ya gady y zhanry aytapartreta stali z yaylyayucca tvory sa skladanym pradmetna prastoravym asyaroddzem intelektualnyya maskaradnyya kali mastak vystupay u peynym amplua Feliks Yanushkevich Genryh Cihanovich Chasam tematychnaj asnovaj aytapartreta byli yspaminy mastaka rozdum nad zhyccyom ulasnyya dumki i idei Mihail Savicki Vyazen 32815 Gayryla Vashchanka Rozdum Vasil Sumaray Moj svet Mikalaj Selyashchuk Datychnasc abo aytapartret uvodzicca y syuzhetnyya kampazshyi tematychnyya ci grupavyya partrety Leanid Shchamyalyoy Nyadzelya Eduard Belaguray Syamejny partret Igar Barhatkoy Backa i syn Suchasny peryyad razviccya aytapartreta admetny imknennem da shmatmernasci vobraza uzmacnennya psihalagichnaj asnovy filasofskaga padtekstu LitaraturaBelaruskaya encyklapedyya U 18 t T 2 Arshyca Belaruscy Redkal G P Pashkoy i insh Mn BelEn 1996 T 2 480 s 10 000 ekz ISBN 985 11 0035 8 ISBN 985 11 0061 7 t 2