Генацыд

Генацыд (ад грэч. γένος — род, племя і лат. caedo — забіваю) — знішчэнне або пераследаванне людзей па прыкмеце агульнага паходжання (паводле прынцыпу калектыўнай адказнасці). Канцэпцыя генацыду не закладае абавязковай біялагічнай агульнасці пераследаванай супольнасці.

Забойства

Масавае забойства Генацыд · Суд Лінча

Некрымінальнае прычыненне смерці

Смяротная кара Эўтаназія Самагубства

·

Г П

Міжнародны юрыдычны сэнс паняцця, паводле Міжнароднай канвенцыяй 1948 года, уключае забойствы членаў сацыяльнай групы; прычыненне сур’ёзных цялесных пашкоджанняў або разумовых разладаў членам такой групы; наўмыснае стварэнне для якой-небудзь групы жыццёвых умоў, якія разлічаны на яе поўнае або частковае фізічнае знішчэнне; захады, скіраваныя на немагчымасць нараджэння дзяцей у якой-небудзь групе; прымусовая перадача дзяцей з адной групы ў іншую.

Ідэалогія генацыду аснавана на перакананні, што рэпрэсіі могуць і павінны распаўсюджвацца не толькі на людзей, вінаватых у нечым асабіста, але і на тых, хто знаходзіцца з імі ў адной групе (сацыяльнай, культурнай, біялагічнай).

Паўнамаштабны генацыд мае мэтай татальнае фізічнае знішчэнне асобных супольнасцяў. Усеабдымны генацыд мае мэтай такое знішчэнне не часткі, а ўсіх супольнасцяў. Вузейшае паняцце этнацыд ужываецца ў дачыненні пераследавання этнічнай, нацыянальнай групы. Аўтагенацыд — знішчэнне грамадзянаў краіны яе ўласным урадам, яго складнікамі якога могуць быць палітацыд — знішчэнне або пераследаванне асобных палітычных груп, і дэмацыд — рэпрэсіі асобных сацыяльных груп.

Паняцце

Паняцце створана амерыканскім юрыстам Рафаэлем Лемкіным (1943) і спачатку азначала «дзеянні заваёўнікаў, які знішчаюць народы і этнічныя групы… найперш, яўрэяў, палякаў, славакаў і рускіх…». Пасля выхаду кнігі Р. Лемкіна «Асноўнае правіла ў акупаванай Еўропе» (1944) паняцце «генацыд» стала юрыдычным. Юрыдычны сэнс быў пашыраны і ўдакладнены ў міжнароднай канвенцыі «Аб папярэджанні злачынстваў генацыду і пакаранні за яго», падпісанай 9.12.1948 года ў Парыжы і ратыфікаванай усімі членамі ААН.

Паняцце ўвайшло ў палітычны абарот неўзабаве пасля 2-й сусветнай вайны ў сувязі з разгляданнем злачынстваў нацызму і ўжо тады шырока выкарыстоўвалася ў дакументах ААН. Аднак, сама практыка генацыду вядома здаўна.

Прыкладамі паўнамаштабнага генацыду з’яўляюцца дзеянні іспанцаў і партугальцаў супраць індзейцаў Лацінскай Амерыкі (1492—1750), генацыд паўноамерыканскіх індзейцаў.

Х. Шэрэр назваў 4 выпадкі паўнамаштабнага генацыду ў 20 ст. -- турэцкі генацыд армян (1,5 млн ахвяр за 1915—1923), дзеянні нацысцкай дзяржавы і яе саюзнікаў супраць насельніцтва акупаваных краін, генацыд у Кампучыі (1975—1979), генацыд у Руандзе (1994).

Звычайнымі сталі працяглыя дыскусіі вакол паняцця і адпаведнасці яго ўжывання пэўнай сітуацыі, якія працягваюцца ў пошуках палітычнай карысці або, наадварот, пазбягання палітычных наступстваў і адказнасці. Да прыкладаў, адмаўлення факту генацыду адносіцца, напрыклад, стаўленне савецкага кіраўніцтва да мільёнаў жыхароў тэрыторый, якія трапілі пад радыёактыўнае заражэнне пасля Чарнобыльскай катастрофы.

Агульнапрызнаныя выпадкі генацыду

• Генацыд армян (1894—1896, 1915)
• Халакост (1941—1945)
• Масавае забойства беларусаў Падляшша (1946)
• Генацыд у Руандзе (1994)
• Разня ў Срэбраніцы (1995)

Літаратура

• Евгений Розенблат. Терминология темы Холокоста: основные проблемы // Гістарычны альманах / Беларускае гістарычнае таварыства; пад рэд. А. Смаленчука. Том 9, 2003. — Гродна: [Б. м.], 2003. — 252 с. С. 92—103.