Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Карлуш (Карл) I Пакутнік (парт.: Carlos I o Martirizado, 28 верасня 1863, Лісабон — 1 лютага 1908, Лісабон) — кароль Партугаліі з 19 кастрычніка 1889 года па 1 лютага 1908 года. Належаў да дому Саксен-Кобург-Гота, афіцыйна лічачыся прадстаўніком дынастыі Браганса.
| Карлуш I | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| парт.: Carlos I o Martirizado | |||||||
 | |||||||
| |||||||
| Папярэднік | Луіш I | ||||||
| Пераемнік | Мануэл II | ||||||
| Нараджэнне | 28 верасня 1863[…]
| ||||||
| Смерць | 1 лютага 1908[…](44 гады)
| ||||||
| Месца пахавання |
| ||||||
| Род | Браганса | ||||||
| Імя пры нараджэнні | парт.: Carlos Fernando Luís Maria Victor Miguel Rafael Gabriel Gonzaga Xavier Francisco de Assis José Simão | ||||||
| Бацька | Луіш I | ||||||
| Маці | Марыя Піа Савойская[d] | ||||||
| Жонка | Амелія Арлеанская | ||||||
| Дзеці | Луіш Філіпэ, герцаг Браганса, Мануэл II, Maria Pia of Saxe-Coburg and Gotha Braganza[d] і Марыя Ганна Партугальская[d] | ||||||
| Веравызнанне | каталіцтва | ||||||
| Аўтограф |  | ||||||
| Манаграма |  | ||||||
| Узнагароды |            | ||||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||||
1 лютага 1908 года ў Лісабоне адкрыты экіпаж, у якім ехала Каралеўская сям’я, быў абстраляны двума забойцамі. Жонцы Карлуша I, каралеве Амеліі, і іх малодшаму сыну Мануэлу атрымалася выратавацца, а сам Кароль і яго старэйшы сын Луіш Філіпэ загінулі. Карлуш I стаў першым партугальскім Каралём, які памёр гвалтоўнай смерцю, з часоў Себасцьяна I, які кіраваў яшчэ ў XVI стагоддзі.
Сям’я. Раннія гады
Карлуш I нарадзіўся 28 верасня 1863 года ў Лісабоне ў сям’і караля Партугаліі Луіша I і яго жонкі, , дачцэ першага караля аб’яднанай Італіі Віктара Эмануіла II.
Стрыечнымі братамі Карлуша па бацькаўскай лініі былі такія будучыя еўрапейскія манархі, як саксонскі кароль , румынскі кароль Фердынанд I і германскі кайзер Вільгельм II, а па матчынай — кароль Італіі Віктар Эмануіл III. Было ў будучага караля і двое родных малодшых братоў: Афонсу, герцаг Порта (1865—1920) і яшчэ адзін брат, які нарадзіўся 27 лістапада 1866 года і памёр на наступны дзень.
Быўшы старэйшым сынам караля, а значыць і спадчыннікам прастола, Карлуш выхоўваўся як будучы манарх. З ранніх гадоў ён атрымліваў узмоцненую адукацыю і шмат падарожнічаў па краіне, а ў 1883 годзе па ініцыятыве бацькі паехаў у Італію, Англію, Францыю і Германію, каб пазнаёміцца з еўрапейскімі звычаямі і павялічыць узровень сваіх ведаў у розных абласцях.
Гэта было абумоўлена тым, што кароль Луіш I рэгулярна адпраўляўся ў падарожжы па Еўропе і зрабіў іх традыцыяй для партугальскіх канстытуцыйных манархаў. Падчас трох такіх працяглых паездак (у 1883, 1886 і 1888 гадах) Карлуш выконваў абавязкі рэгента пры адсутным бацьку. А 19 кастрычніка 1889 года, калі Луіш I сканаў, ён узышоў на трон і стаў яго пераемнікам, каранаваўшыся як Карлуш I.
Асабістае жыццё
Першай прэтэндэнткай на шлюб з Карлушам была яго далёкая сваячка, адна з дочак кайзера Фрыдрыха III, але шлюб не ўдаўся з-за розніцы ў веравызнаннях: партугальскі прынц быў набожным, дбайным каталіком, а яго меркаваная жонка вызнавала пратэстантызм. У выніку Карлуш ажаніўся з Амеліі Арлеанскай (1865—1951), якая належала да , дачкой Філіпа Арлеанскага, прэтэндэнта на французскі трон. Амелія нарадзіла яму дваіх сыноў: Луіша Філіпэ (1887—1908) і Мануэла (1889—1932). Апроч таго, у 1888 годзе ў мужоў на святло з’явілася дачка інфанта Марыя, але яна пражыла зусім нядоўга і памерла ў тым жа годзе.
Палітыка і асаблівасці кіравання
Каланіяльная палітыка
Падчас Берлінскай канферэнцыі 1884 года, падчас якой вырашаўся лёс каланіяльнай Афрыкі, партугальская дэлегацыя адстойвала праект т. з. , па якім Англіі прапанавалася саступіць на карысць Партугаліі шэраг унутракантынентальных афрыканскіх тэрыторый (сёння — часці Зімбабвэ, Замбіі і Малаві) з мэтай стварэння «Другой Бразіліі» — транскантынентальнага моста партугальскіх уладанняў у Афрыцы. У абмен на перададзены, хоць бы вузкі, «калідор» паміж Анголай і Мазамбікам Партугалія прапанавала англічанам шэраг даследаваных партугальцамі тэрыторый у Афрыцы і Азіі. Але ў гэтым выпадку лінія Каір-Кейптаўн заставалася бы залежнай ад Партугаліі, а Англію гэта ніяк не задавольвала. Перамовы замарожваліся і зацягваліся.
Пасля прыходу да ўлады Карлуша I Брытанская імперыя, якая напярэдадні развярнула сапраўдную інфармацыйную вайну супраць Партугаліі, абвясціла ёй зневажальны ўльтыматум, якому малады кароль быў вымушаны падпарадкавацца: у жніўні 1890 года былі падпісаны зневажальныя для краіны англа-партугальскія пагадненні, якія канчаткова вызначылі межы афрыканскіх калоній каралеўства. З гэтага моманту мяжа паміж партугальскімі Усходняй Афрыкай і Заходняй Афрыкай, а таксама брытанскай Радэзіяй, праходзілі па рэках Замбезі і Конга. Іншы каланіяльны дагавор, які ў сутнасці стаў замацаваннем становішчаў першага, быў падпісаны 14 кастрычніка 1899 года. Абодва акты подпісу пагадненняў адбыліся пад ціскам Англіі і былі вельмі непапулярныя сярод партугальцаў. Аўтарытэт і рэпутацыя манарха пахіснуліся, а сама дзяржава паступова пачала губляць сваю самастойнасць, упадаючы ў эканамічную і палітычную залежнасць ад Англіі.
Становішча ўнутры краіны
На ўнутрыпалітычнай ніве ў перыяд кіравання Карлуша I манархічная ўлада двойчы паказала сваю безгрунтоўнасць: 14 чэрвеня 1892 года, а пасля 10 мая 1902 года, краіна аб’яўлялася банкрутам, што выклікала збоі ў прамысловасці, рост сацыяльнага і антыманархічных настрояў у Партугаліі. Банкруцтва было выклікана не толькі эканамічнай непаўнавартаснасцю дзяржавы, але і празмернай марнатраўнасцю караля.
У адказ на беспарадкі ў краіне Карлуш прыняў роспуск парламента, а 19 мая 1906 года прызначыў на пост прэм’ер-міністра Партугаліі Жоаа Франка, па ініцыятыве якога было сфарміраваны новы, антырэспубліканскі ўрад, а ў дзяржаве ўсталявалася цвёрдая аўтарытарная ваенная дыктатура, што яшчэ больш пагоршыла становішча манарха.
У той жа час, Карлуш I выступаў як заступнік навукі і мастацтваў. У 1894 годзе ён прыняў удзел ва ўрачыстых мерапрыемствах, прымеркаваных да 500-й гадавіны з дня нараджэння Генрыха Мараплаўца. Акрамя таго, кароль выказваў цікавасць да глыбакаводных і марскіх даследаванняў, якія неаднаразова праводзіў сам, і пісаў даволі выдатныя карціны.
Забойства
1 лютага 1908 года кароль, каралева і іх сыны вярталіся з адпачынку ў Лісабон. Калі адкрыты экіпаж, дзе знаходзілася каралеўская сям’я, выехаў на , тэрарысты-рэспубліканцы Альфрэда Коста і Мануэль Буіса адкрылі па іх агонь. Коста страляў у караля з рэвальвера, а Буіса, які быў ваенны і снайпер, зрабіў пяць выстралаў з вінтоўкі, схаванай пад яго доўгім паліто: кароль быў забіты на месцы, а яго старэйшы сын, спадчыннік прастола Луіш Філіпэ сканаў праз 20 хвілін, не прыходзячы ў свядомасць. Прынц Мануэл быў лёгка паранены ў руку. Адзіным членам сям’і, які не атрымаў раненняў, была жонка Карлуша I, Амелія Арлеанская, якая адбівалася ад тэрарыстаў з дапамогай вялікага букета, каб выратаваць жыццё малодшага сына.
Абодва царазабойцы былі забіты на месцы: Коста — затаптаны натоўпам, а Буіса — застрэлены гвардзейскім афіцэрам. Наступным каралём Партугаліі стаў Мануэл II, але ён быў занадта малады і безыніцыятыўны, што прывяло да ў 1910 годзе і канчатковага звяржэння манархіі ў краіне.
Памяць
У 2006 годзе ў горадзе Карлушу I быў пастаўлены бронзавы помнік. Скульптар Луіш Валадарэш выявіў караля, які стаячым на борце судна ў марской уніформе з біноклем у руках і глядзяць на заліў Кашкайша, на беразе якога манумент і быў пастаўлены. У цырымоніі адкрыцця помніка ўдзельнічаў прэзідэнт Партугаліі Анібал Каваку Сілва, які назваў караля «больш, чым культурным чалавекам, знатаком мастацтва і заступнікам навукі».
У 2008 годзе, у дзень стагоддзя з дня Лісабонскага царазабойства, на плошчы Камерцыі, дзе нядаўна была ўстаноўлена памятная дошка, сабралася некалькі сотняў партугальскіх манархістаў. Маніфестацыя завяршылася ўскладаннем ля дошкі вянка і жалобнай хвілінай маўчання. У цырымоніі прыняў удзел і прэтэндэнт на партугальскі прастол герцаг Браганскі, з жонкай і сынам.
Зноскі
- Charles king of Portugal // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
- Lundy D. R. Carlos I de Bragança e Saxe-Coburgo-Gotha, Rei de Portugal // The Peerage Праверана 9 кастрычніка 2017.
- (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
- Lundy D. R. The Peerage
- Игрежабранка: Португалия близко. Король Португалии Карлуш I Архівавана 2 мая 2008.
- Travel Portugal for Smartphones and Mobile Devices - Illustrated Guide. — SoundTells, LLC.(недаступная спасылка)
- «Маяк Партугаліі» (ад 10.02.2008). Смерць Карлуша I Архівавана 5 сакавіка 2016.
Спасылкі
![image]()
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Карлуш I- Карл I Португальский // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Karlush Karl I Pakutnik part Carlos I o Martirizado 28 verasnya 1863 Lisabon 1 lyutaga 1908 Lisabon karol Partugalii z 19 kastrychnika 1889 goda pa 1 lyutaga 1908 goda Nalezhay da domu Saksen Koburg Gota aficyjna lichachysya pradstaynikom dynastyi Bragansa Karlush Ipart Carlos I o Martirizadomanarh Partugalii19 kastrychnika 1889 1 lyutaga 1908Papyarednik Luish IPeraemnik Manuel IINaradzhenne 28 verasnya 1863 1863 09 28 Palac Azhuda LisabonSmerc 1 lyutaga 1908 1908 02 01 44 gady Praca do Comercio d LisabonMesca pahavannya San Visenty dy Fora d Rod BragansaImya pry naradzhenni part Carlos Fernando Luis Maria Victor Miguel Rafael Gabriel Gonzaga Xavier Francisco de Assis Jose SimaoBacka Luish IMaci Maryya Pia Savojskaya d Zhonka Ameliya ArleanskayaDzeci Luish Filipe gercag Bragansa Manuel II Maria Pia of Saxe Coburg and Gotha Braganza d i Maryya Ganna Partugalskaya d Veravyznanne katalictvaAytografManagramaUznagarody Medyyafajly na Vikishovishchy 1 lyutaga 1908 goda y Lisabone adkryty ekipazh u yakim ehala Karaleyskaya syam ya byy abstralyany dvuma zabojcami Zhoncy Karlusha I karaleve Amelii i ih malodshamu synu Manuelu atrymalasya vyratavacca a sam Karol i yago starejshy syn Luish Filipe zaginuli Karlush I stay pershym partugalskim Karalyom yaki pamyor gvaltoynaj smercyu z chasoy Sebascyana I yaki kiravay yashche y XVI stagoddzi Syam ya Ranniya gadyKarlush I naradziysya 28 verasnya 1863 goda y Lisabone y syam i karalya Partugalii Luisha I i yago zhonki dachce pershaga karalya ab yadnanaj Italii Viktara Emanuila II Stryechnymi bratami Karlusha pa backayskaj linii byli takiya buduchyya eyrapejskiya manarhi yak saksonski karol rumynski karol Ferdynand I i germanski kajzer Vilgelm II a pa matchynaj karol Italii Viktar Emanuil III Bylo y buduchaga karalya i dvoe rodnyh malodshyh bratoy Afonsu gercag Porta 1865 1920 i yashche adzin brat yaki naradziysya 27 listapada 1866 goda i pamyor na nastupny dzen Byyshy starejshym synam karalya a znachyc i spadchynnikam prastola Karlush vyhoyvaysya yak buduchy manarh Z rannih gadoy yon atrymlivay uzmocnenuyu adukacyyu i shmat padarozhnichay pa kraine a y 1883 godze pa inicyyatyve backi paehay u Italiyu Angliyu Francyyu i Germaniyu kab paznayomicca z eyrapejskimi zvychayami i pavyalichyc uzroven svaih veday u roznyh ablascyah Karlush I z zhonkaj i starejshym synam Geta bylo abumoylena tym shto karol Luish I regulyarna adpraylyaysya y padarozhzhy pa Eyrope i zrabiy ih tradycyyaj dlya partugalskih kanstytucyjnyh manarhay Padchas troh takih pracyaglyh paezdak u 1883 1886 i 1888 gadah Karlush vykonvay abavyazki regenta pry adsutnym backu A 19 kastrychnika 1889 goda kali Luish I skanay yon uzyshoy na tron i stay yago peraemnikam karanavayshysya yak Karlush I Asabistae zhyccyo Pershaj pretendentkaj na shlyub z Karlusham byla yago dalyokaya svayachka adna z dochak kajzera Frydryha III ale shlyub ne ydaysya z za roznicy y veravyznannyah partugalski prync byy nabozhnym dbajnym katalikom a yago merkavanaya zhonka vyznavala pratestantyzm U vyniku Karlush azhaniysya z Amelii Arleanskaj 1865 1951 yakaya nalezhala da dachkoj Filipa Arleanskaga pretendenta na francuzski tron Ameliya naradzila yamu dvaih synoy Luisha Filipe 1887 1908 i Manuela 1889 1932 Aproch tago u 1888 godze y muzhoy na svyatlo z yavilasya dachka infanta Maryya ale yana prazhyla zusim nyadoyga i pamerla y tym zha godze Palityka i asablivasci kiravannyaKalaniyalnaya palityka nerealizavany praekt partugalskaj kalaniyalnaj administracyiAsnoynyya artykuly Berlinskaya kanferencyya 1884 i Padchas Berlinskaj kanferencyi 1884 goda padchas yakoj vyrashaysya lyos kalaniyalnaj Afryki partugalskaya delegacyya adstojvala praekt t z pa yakim Anglii prapanavalasya sastupic na karysc Partugalii sherag unutrakantynentalnyh afrykanskih terytoryj syonnya chasci Zimbabve Zambii i Malavi z metaj stvarennya Drugoj Brazilii transkantynentalnaga mosta partugalskih uladannyay u Afrycy U abmen na peradadzeny hoc by vuzki kalidor pamizh Angolaj i Mazambikam Partugaliya prapanavala anglichanam sherag dasledavanyh partugalcami terytoryj u Afrycy i Azii Ale y getym vypadku liniya Kair Kejptayn zastavalasya by zalezhnaj ad Partugalii a Angliyu geta niyak ne zadavolvala Peramovy zamarozhvalisya i zacyagvalisya Paradny partret Karlusha I 1891 Zhaze Malyoa Paslya pryhodu da ylady Karlusha I Brytanskaya imperyya yakaya napyaredadni razvyarnula sapraydnuyu infarmacyjnuyu vajnu suprac Partugalii abvyascila yoj znevazhalny yltymatum yakomu malady karol byy vymushany padparadkavacca u zhniyni 1890 goda byli padpisany znevazhalnyya dlya krainy angla partugalskiya pagadnenni yakiya kanchatkova vyznachyli mezhy afrykanskih kalonij karaleystva Z getaga momantu myazha pamizh partugalskimi Ushodnyaj Afrykaj i Zahodnyaj Afrykaj a taksama brytanskaj Radeziyaj prahodzili pa rekah Zambezi i Konga Inshy kalaniyalny dagavor yaki y sutnasci stay zamacavannem stanovishchay pershaga byy padpisany 14 kastrychnika 1899 goda Abodva akty podpisu pagadnennyay adbylisya pad ciskam Anglii i byli velmi nepapulyarnyya syarod partugalcay Aytarytet i reputacyya manarha pahisnulisya a sama dzyarzhava pastupova pachala gublyac svayu samastojnasc upadayuchy y ekanamichnuyu i palitychnuyu zalezhnasc ad Anglii Stanovishcha ynutry krainy Na ynutrypalitychnaj nive y peryyad kiravannya Karlusha I manarhichnaya ylada dvojchy pakazala svayu bezgruntoynasc 14 chervenya 1892 goda a paslya 10 maya 1902 goda kraina ab yaylyalasya bankrutam shto vyklikala zboi y pramyslovasci rost sacyyalnaga i antymanarhichnyh nastroyay u Partugalii Bankructva bylo vyklikana ne tolki ekanamichnaj nepaynavartasnascyu dzyarzhavy ale i prazmernaj marnatraynascyu karalya Pejzazh u 1906 Karcina napisanaya Karlusham I U adkaz na besparadki y kraine Karlush prynyay rospusk parlamenta a 19 maya 1906 goda pryznachyy na post prem er ministra Partugalii Zhoaa Franka pa inicyyatyve yakoga bylo sfarmiravany novy antyrespublikanski yrad a y dzyarzhave ystalyavalasya cvyordaya aytarytarnaya vaennaya dyktatura shto yashche bolsh pagorshyla stanovishcha manarha U toj zha chas Karlush I vystupay yak zastupnik navuki i mastactvay U 1894 godze yon prynyay udzel va yrachystyh merapryemstvah prymerkavanyh da 500 j gadaviny z dnya naradzhennya Genryha Maraplayca Akramya tago karol vykazvay cikavasc da glybakavodnyh i marskih dasledavannyay yakiya neadnarazova pravodziy sam i pisay davoli vydatnyya karciny ZabojstvaAsnoyny artykul Ilyustracyya padzej 1 lyutaga 1908 goda 1 lyutaga 1908 goda karol karaleva i ih syny vyartalisya z adpachynku y Lisabon Kali adkryty ekipazh dze znahodzilasya karaleyskaya syam ya vyehay na terarysty respublikancy Alfreda Kosta i Manuel Buisa adkryli pa ih agon Kosta stralyay u karalya z revalvera a Buisa yaki byy vaenny i snajper zrabiy pyac vystralay z vintoyki shavanaj pad yago doygim palito karol byy zabity na mescy a yago starejshy syn spadchynnik prastola Luish Filipe skanay praz 20 hvilin ne pryhodzyachy y svyadomasc Prync Manuel byy lyogka paraneny y ruku Adzinym chlenam syam i yaki ne atrymay ranennyay byla zhonka Karlusha I Ameliya Arleanskaya yakaya adbivalasya ad terarystay z dapamogaj vyalikaga buketa kab vyratavac zhyccyo malodshaga syna Abodva carazabojcy byli zabity na mescy Kosta zataptany natoypam a Buisa zastreleny gvardzejskim aficeram Nastupnym karalyom Partugalii stay Manuel II ale yon byy zanadta malady i bezynicyyatyyny shto pryvyalo da y 1910 godze i kanchatkovaga zvyarzhennya manarhii y kraine PamyacPomnik Karlushu I u Kashkajshy U 2006 godze y goradze Karlushu I byy pastayleny bronzavy pomnik Skulptar Luish Valadaresh vyyaviy karalya yaki stayachym na borce sudna y marskoj uniforme z binoklem u rukah i glyadzyac na zaliy Kashkajsha na beraze yakoga manument i byy pastayleny U cyrymonii adkryccya pomnika ydzelnichay prezident Partugalii Anibal Kavaku Silva yaki nazvay karalya bolsh chym kulturnym chalavekam znatakom mastactva i zastupnikam navuki U 2008 godze u dzen stagoddzya z dnya Lisabonskaga carazabojstva na ploshchy Kamercyi dze nyadayna byla ystanoylena pamyatnaya doshka sabralasya nekalki sotnyay partugalskih manarhistay Manifestacyya zavyarshylasya yskladannem lya doshki vyanka i zhalobnaj hvilinaj maychannya U cyrymonii prynyay udzel i pretendent na partugalski prastol gercag Braganski z zhonkaj i synam ZnoskiCharles king of Portugal Encyclopaedia Britannica Praverana 9 kastrychnika 2017 lt a href https wikidata org wiki Track Q5375741 gt lt a gt Lundy D R Carlos I de Braganca e Saxe Coburgo Gotha Rei de Portugal The Peerage Praverana 9 kastrychnika 2017 lt a href https wikidata org wiki Track Q67129259 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q21401824 gt lt a gt unspecified title Praverana 7 zhniynya 2020 Lundy D R The Peerage lt a href https wikidata org wiki Track Q67129259 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q21401824 gt lt a gt Igrezhabranka Portugaliya blizko Korol Portugalii Karlush I Arhivavana 2 maya 2008 Travel Portugal for Smartphones and Mobile Devices Illustrated Guide SoundTells LLC nedastupnaya spasylka Mayak Partugalii ad 10 02 2008 Smerc Karlusha I Arhivavana 5 sakavika 2016 SpasylkiNa Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Karlush I Karl I Portugalskij Enciklopedicheskij slovar Brokgauza i Efrona V 86 tomah 82 t i 4 dop rusk SPb 1890 1907