Azərbaycanca
Türkçe
Нейтры́на (італ.: neutrino — нейтрончык, памяншальнае ад neutrone — нейтрон) — незараджаная элементарная часціца з групы лептонаў. Мае спін 1/2 і масу, намнога меншую за масу электрона. Па статыстычных уласцівасцях адносіцца да ферміёнаў.
 | |
| сімвал | νe νμ ντ |
|---|---|
| маса | меншая за 0,28 эВ, але не нулявая ва ўсіх водараў (νe, νμ, ντ) |
| лік відаў | 3 |
| статыстыка | ферміёны |
| група | лептоны |
| пакаленне | 1 (νe) 2 (νμ) 3 (ντ) |
| узаемадзеянне | слабае, гравітацыйнае |
| квантавыя лікі | |
| электрычны зарад | 0 |
| спін | ½ |
| Іншыя ўласцівасці і звесткі | |
| стабільныя | |
| каналы распаду | няма |
| састаў часціцы | элементарная |
Удзельнічае ў слабых і гравітацыйных узаемадзеяннях, з-за вельмі малой масы слаба ўзаемадзейнічае з рэчывам, характарызуецца вялікай пранікальнай здольнасцю, напрыклад, свабодна праходзіць праз Зямлю і Сонца. Так, нейтрына з энергіяй парадку 3—10 МэВ маюць у вадзе парадку 1018 м (каля 100 св. гадоў). Таксама вядома, што кожную секунду праз пляцоўку на Зямлі ў 1 см² праходзіць каля 6×1010 нейтрына, выпушчаных Сонцам. Аднак ніякага ўздзеяння, напрыклад, на цела чалавека яны не аказваюць. У той жа час нейтрына высокіх энергій паспяхова выяўляюцца па іх узаемадзеянні з мішэнямі.
Такаакі Кадзіта і Артур Мак-Дональд атрымалі Нобелеўскую прэмію па фізіцы 2015 года «за адкрыццё нейтрынных асцыляцый, якія паказваюць, што нейтрына маюць масу».
Віды і ўласцівасці
Вядома 3 тыпы нейтрына: электроннае нейтрына νe, мюоннае нейтрына νμ, таоннае нейтрына ντ і адпаведныя ім антычасціцы νe, νμ і ντ (звесткі аб ντ і ντ ускосныя і магчыма, што ντ = ντ).
Кожны з тыпаў нейтрына пры ўзаемадзеянні з іншымі часціцамі можа пераўтварыцца ў адпаведны зараджаны лептон. Існуюць эксперыментальныя пацвярджэнні нейтрынных асцыляцый — пераўтварэнняў аднаго тыпу нейтрына ў другі (прапанавана Б. М. Пантэкорва ў 1957). У сваю чаргу, нейтрынныя асцыляцыі сведчаць аб тым, што нейтрына маюць ненулявыя масы спакою, і лептонныя зарады не захоўваюцца.
Існуюць тэарэтычныя перадумовы, якія прадказваюць існаванне чацвёртага тыпу нейтрына — . Адназначнага эксперыментальнага пацвярджэння іх існавання (напрыклад у праектах , ) пакуль няма.
Невядома, ці з’яўляецца нейтрына антычасціцай самой сабе (гл. ).
Невядома, ці парушаецца CP-інварыянтнасць пры нейтрынных асцыляцыях.
Маса
Нейтрына маюць ненулявую масу, але гэтая маса вельмі малая. Верхняя эксперыментальная ацэнка сумы мас усіх тыпаў нейтрына складае ўсяго 0,28 эВ. Розніца квадратаў мас нейтрына розных пакаленняў, атрыманая з асцыляцыйных эксперыментаў, не перавышае 2,7⋅10-3 эВ².
Інфармацыя аб дакладным значэнні масы нейтрына важная для тлумачэння феномена ў касмалогіі, бо, нягледзячы на яе малую велічыню, магчыма, канцэнтрацыя нейтрына ў Сусвеце дастаткова высокая, каб істотна паўплываць на сярэднюю шчыльнасць.
Гісторыя адкрыцця
Існаванне электроннага нейтрына было прадказана В. Паўлі (1930—1933) на падставе законаў захавання энергіі і імпульсу ў рэакцыях β-распаду.
Эксперыментальна νe было зарэгістравана амерыканскімі фізікамі Ф. Рэйнесам і у 1953—1956 гадах.
Крыніцы нейтрына
Выпрамяняюцца нейтрына пры пераўтварэннях атамных ядраў (β-распадзе, захопе электронаў і ), распадах элементарных часціц і інш. Працэсы, якія вядуць да ўтварэння нейтрына, адбываюцца ў рэчыве Зямлі і яе атмасферы за кошт касмічнага выпрамянення, у нетрах Сонца, зорак і інш. (гл. нейтрынная астраномія, нейтрынная астрафізіка). Штучна нейтрына атрымліваюць з дапамогай магутных ядзерных выпрамяняльнікаў, ядзерных рэактараў, паскаральнікаў зараджаных часціц.
Гл. таксама
- Бэта-распад
- Нейтрынныя асцыляцыі
Зноскі
- Нейтрино // Физическая энциклопедия.
- Наше Солнце
- Заколебали. Почему за превращения нейтрино присудили Нобелевскую премию по физике // Наука и техника. Лента.ру. 6 октября 2015.
- Куденко Ю. Обнаружение нового типа осцилляций нейтрино // «Троицкий вариант — Наука» № 13 (82), 5 июля 2011 года.
- Bilenky, S. (2016). "Neutrino oscillations: From a historical perspective to the present status". Nuclear Physics B. 908: 2–13. :1602.00170. :2016NuPhB.908....2B. :10.1016/j.nuclphysb.2016.01.025. ISSN 0550-3213.
- Куденко Ю. Г. Нейтрино — ключ к загадкам Вселенной? (рус.) // Природа. — Наука, 2017. — № 6. — С. 3—11.
- Физик Дмитрий Казаков о частице с нулевым электрическим зарядом, нейтринных осцилляциях и темной материи, 04.07.2013
- Shaun A. Thomas, Filipe B. Abdalla, and Ofer Lahav. Upper Bound of 0.28 eV on Neutrino Masses from the Largest Photometric Redshift Survey(недаступная спасылка) (англ.) // Phys. Rev. Lett.. — 2010. — Vol. 105, iss. 3. — P. 031301.
- Астрономы получили самую точную оценку массы «частицы-призрака». РИА Новости (22 июня 2010)
Літаратура
- Нейтрына // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 11: Мугір — Паліклініка / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 11. С. 277.
- Нейтрино / М. Ю. Хлопов // Физика космоса: Маленькая энциклопедия / Редкол.: (Гл. ред.) и др. — 2-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1986.
- Нейтрино // Физическая энциклопедия.
- Марков М. А. Нейтрино. М., 1964.
- Понтекорво Б. М. Нейтрино. М., 1966.
- Рекало М. П. Нейтрино. Киев, 1986.
- Bilenky S. Introduction to the Physics of Massive and Mixed Neutrinos(англ.) // Lecture Notes in Physics. — 2010. — Т. 817. — DOI:10.1007/978-3-642-14043-3
Спасылкі
- Покровский В. Большой праздник на улице «маленького нейтрона» // Наука и техника, «Лента.ру». (руск.)
- Левин А. Частица-призрак: нейтрино // «Популярная механика» № 3, 2010. (руск.)
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Nejtry na ital neutrino nejtronchyk pamyanshalnae ad neutrone nejtron nezaradzhanaya elementarnaya chascica z grupy leptonay Mae spin 1 2 i masu namnoga menshuyu za masu elektrona Pa statystychnyh ulascivascyah adnosicca da fermiyonay simval ne nm ntmasa menshaya za 0 28 eV ale ne nulyavaya va ysih vodaray ne nm nt lik viday 3statystyka fermiyonygrupa leptonypakalenne 1 ne 2 nm 3 nt uzaemadzeyanne slabae gravitacyjnaekvantavyya likielektrychny zarad 0spin Inshyya ylascivasci i zvestkistabilnyyakanaly raspadu nyamasastay chascicy elementarnaya Udzelnichae y slabyh i gravitacyjnyh uzaemadzeyannyah z za velmi maloj masy slaba yzaemadzejnichae z rechyvam haraktaryzuecca vyalikaj pranikalnaj zdolnascyu napryklad svabodna prahodzic praz Zyamlyu i Sonca Tak nejtryna z energiyaj paradku 3 10 MeV mayuc u vadze paradku 1018 m kalya 100 sv gadoy Taksama vyadoma shto kozhnuyu sekundu praz plyacoyku na Zyamli y 1 sm prahodzic kalya 6 1010 nejtryna vypushchanyh Soncam Adnak niyakaga yzdzeyannya napryklad na cela chalaveka yany ne akazvayuc U toj zha chas nejtryna vysokih energij paspyahova vyyaylyayucca pa ih uzaemadzeyanni z mishenyami Takaaki Kadzita i Artur Mak Donald atrymali Nobeleyskuyu premiyu pa fizicy 2015 goda za adkryccyo nejtrynnyh ascylyacyj yakiya pakazvayuc shto nejtryna mayuc masu Vidy i ylascivasciGl taksama Nejtrynnyya ascylyacyi Vyadoma 3 typy nejtryna elektronnae nejtryna ne myuonnae nejtryna nm taonnae nejtryna nt i adpavednyya im antychascicy n e n m i n t zvestki ab nt i n t uskosnyya i magchyma shto nt n t Kozhny z typay nejtryna pry yzaemadzeyanni z inshymi chascicami mozha peraytvarycca y adpavedny zaradzhany lepton Isnuyuc eksperymentalnyya pacvyardzhenni nejtrynnyh ascylyacyj peraytvarennyay adnago typu nejtryna y drugi prapanavana B M Pantekorva y 1957 U svayu chargu nejtrynnyya ascylyacyi svedchac ab tym shto nejtryna mayuc nenulyavyya masy spakoyu i leptonnyya zarady ne zahoyvayucca Isnuyuc tearetychnyya peradumovy yakiya pradkazvayuc isnavanne chacvyortaga typu nejtryna en Adnaznachnaga eksperymentalnaga pacvyardzhennya ih isnavannya napryklad u praektah en en pakul nyama Nevyadoma ci z yaylyaecca nejtryna antychascicaj samoj sabe gl ru Nevyadoma ci parushaecca CP invaryyantnasc pry nejtrynnyh ascylyacyyah Masa Nejtryna mayuc nenulyavuyu masu ale getaya masa velmi malaya Verhnyaya eksperymentalnaya acenka sumy mas usih typay nejtryna skladae ysyago 0 28 eV Roznica kvadratay mas nejtryna roznyh pakalennyay atrymanaya z ascylyacyjnyh eksperymentay ne peravyshae 2 7 10 3 eV Infarmacyya ab dakladnym znachenni masy nejtryna vazhnaya dlya tlumachennya fenomena ru y kasmalogii bo nyagledzyachy na yae maluyu velichynyu magchyma kancentracyya nejtryna y Susvece dastatkova vysokaya kab istotna payplyvac na syarednyuyu shchylnasc Gistoryya adkryccyaIsnavanne elektronnaga nejtryna bylo pradkazana V Payli 1930 1933 na padstave zakonay zahavannya energii i impulsu y reakcyyah b raspadu Eksperymentalna n e bylo zaregistravana amerykanskimi fizikami F Rejnesam i en u 1953 1956 gadah Krynicy nejtrynaVypramyanyayucca nejtryna pry peraytvarennyah atamnyh yadray b raspadze zahope elektronay i en raspadah elementarnyh chascic i insh Pracesy yakiya vyaduc da ytvarennya nejtryna adbyvayucca y rechyve Zyamli i yae atmasfery za kosht kasmichnaga vypramyanennya u netrah Sonca zorak i insh gl nejtrynnaya astranomiya nejtrynnaya astrafizika Shtuchna nejtryna atrymlivayuc z dapamogaj magutnyh yadzernyh vypramyanyalnikay yadzernyh reaktaray paskaralnikay zaradzhanyh chascic Gl taksamaBeta raspad Nejtrynnyya ascylyacyi ru ru en ZnoskiNejtrino Fizicheskaya enciklopediya Nashe Solnce Zakolebali Pochemu za prevrasheniya nejtrino prisudili Nobelevskuyu premiyu po fizike Nauka i tehnika Lenta ru 6 oktyabrya 2015 Kudenko Yu Obnaruzhenie novogo tipa oscillyacij nejtrino Troickij variant Nauka 13 82 5 iyulya 2011 goda Bilenky S 2016 Neutrino oscillations From a historical perspective to the present status Nuclear Physics B 908 2 13 1602 00170 2016NuPhB 908 2B 10 1016 j nuclphysb 2016 01 025 ISSN 0550 3213 Kudenko Yu G Nejtrino klyuch k zagadkam Vselennoj rus Priroda Nauka 2017 6 S 3 11 Fizik Dmitrij Kazakov o chastice s nulevym elektricheskim zaryadom nejtrinnyh oscillyaciyah i temnoj materii 04 07 2013 Shaun A Thomas Filipe B Abdalla and Ofer Lahav Upper Bound of 0 28 eV on Neutrino Masses from the Largest Photometric Redshift Survey nedastupnaya spasylka angl Phys Rev Lett 2010 Vol 105 iss 3 P 031301 Astronomy poluchili samuyu tochnuyu ocenku massy chasticy prizraka RIA Novosti 22 iyunya 2010 LitaraturaNejtryna Belaruskaya encyklapedyya U 18 t T 11 Mugir Paliklinika Redkal G P Pashkoy i insh Mn BelEn 2000 T 11 S 277 Nejtrino M Yu Hlopov Fizika kosmosa Malenkaya enciklopediya Redkol Gl red i dr 2 e izd M Sovetskaya enciklopediya 1986 Nejtrino Fizicheskaya enciklopediya Markov M A Nejtrino M 1964 Pontekorvo B M Nejtrino M 1966 Rekalo M P Nejtrino Kiev 1986 Bilenky S Introduction to the Physics of Massive and Mixed Neutrinos angl Lecture Notes in Physics 2010 T 817 DOI 10 1007 978 3 642 14043 3SpasylkiPokrovskij V Bolshoj prazdnik na ulice malenkogo nejtrona Nauka i tehnika Lenta ru rusk Levin A Chastica prizrak nejtrino Populyarnaya mehanika 3 2010 rusk