Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Нябесная сфера — уяўная сфера з адвольным радыусам, цэнтр якой у залежнасці ад умоў задачы можа знаходзіцца ў пэўным пункце прасторы. Цэнтрам можа быць месца назіранняў, цэнтр Зямлі ці Сонца. Паняцце нябеснай сферы выкарыстоўваецца дзеля вуглавых вылічэнняў, вывучэння ўзаемнага размяшчэння і руху нябесных целаў.
Асноўныя пункты, лініі і плоскасці нябеснай сферы
На паверхню нябеснай сферы праецыруюцца бачныя месцазнаходжанні ўсіх свяцілаў, а для зручнасці вымярэнняў на ёй будуюць шэраг пунктаў і ліній.
Плоскасць матэматычнага гарызонту праходзіць цераз цэнтр нябеснай сферы перпендыкулярна адвесу і падзяляе яе на бачную і нябачную паўсферы.
Вертыкальная лінія — прамая, якая праходзіць цераз цэнтр нябеснай сферы і супадае з напрамкам ніткі адвеса ў месцы назірання. Яна перасякае нябесную сферу ў двух пунктах; верхні пункт завецца зенітам, ніжні — надзірам.
Вертыкальны круг — вялікі круг нябеснай паўсферы, што праходзіць праз зеніт і надзір.
Вось свету — прамая, якая праходзіць праз цэнтр нябеснай сферы паралельна восі вярчэння Зямлі і перасякае нябесную сферу ў двух дыяметральна процілеглых пунктах. Пункт перасячэння восі свету з нябеснай сферай (паблізу ад якога знаходзіцца Палярная зорка) называецца Паўночным полюсам свету, процілеглы пункт — Паўднёвым полюсам свету.
Нябесны экватар — вялікі круг, які праходзіць праз цэнтр нябеснай сферы і перпендыкулярны да восі свету. Ён падзяляе нябесную сферу на дзве часткі: Паўночнае паўшар’е з вяршыняй у Паўночным полюсе свету і Паўднёвае — з вяршыняй у Паўднёвым полюсе свету.
Круг схілення свяціла — вялікі круг нябеснай сферы, які праходзіць праз полюсы свету і свяціла.
Сутачная паралель — малы круг нябеснай сферы, плоскасць якога перпендыкулярная да восі свету.
Вялікі круг нябеснай сферы, які праходзіць праз пункты зеніту, надзіра і полюсы свету, называецца нябесным мерыдыянам. Нябесны мерыдыян перасякаецца з сапраўдным гарызонтам у двух дыяметральна процілеглых пунктах. Пункт перасячэння сапраўднага гарызонту і нябеснага мерыдыяна, найбліжэйшы да Паўночнага полюса свету, называецца пунктам поўначы. Пункт перасячэння сапраўднага гарызонту і нябеснага мерыдыяна, найбліжэйшы да Паўднёвага полюса свету, называецца пунктам поўдня.
Лінія, што злучае пункты поўначы і поўдня, называецца паўдзённай лініяй. Яна ляжыць на плоскасці сапраўднага гарызонту. Уздоўж паўдзённай лініі падаюць цені ад прадметаў у поўдзень.
З нябесным экватарам сапраўдны гарызонт таксама перасякаецца ў двух дыяметральна процілеглых пунктах — пункце ўсходу і пункце захаду. Для назіральніка, які стаіць у цэнтры нябеснай сферы тварам да пункта поўначы, пункт усходу будзе з правага боку, а пункт захаду — з левага боку.
Бачны гадавы шлях Сонца сярод зорак называецца экліптыкай. У плоскасці экліптыкі ляжыць шлях Зямлі вакол Сонца, г. зн. яе арбіта. Яна нахілена да нябеснага экватара пад вуглом 23°27' і перасякае яго ў пунктах вясенняга і асенняга раўнадзенства.
Гл. таксама
- Нябесныя каардынаты
Літаратура
- Астраномія: падруч. для 11-га кл. устаноў агул. сярэд. адукацыі з беларус. мовай навучання / І. В. Галуза, У. А. Голубеў, А. А. Шымбалёў; пер. з рус. мовы Т. К. Слауты. — Мн.: Адукацыя і выхаванне, 2015. — 224 с.: іл. ISBN 978-985-471-765-4
- Энцыклапедыя прыроды Беларусі. У 5-і т. Т.4. Недалька — Стаўраліт / Рэдкал.: І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш — Мн.: БелСЭ, 1985.
Спасылкі
![image]()
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Нябесная сфера
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Nyabesnaya sfera uyaynaya sfera z advolnym radyusam centr yakoj u zalezhnasci ad umoy zadachy mozha znahodzicca y peynym punkce prastory Centram mozha byc mesca nazirannyay centr Zyamli ci Sonca Panyacce nyabesnaj sfery vykarystoyvaecca dzelya vuglavyh vylichennyay vyvuchennya yzaemnaga razmyashchennya i ruhu nyabesnyh celay Nyabesnaya sfera z asnoynymi punktami i liniyamiAsnoynyya punkty linii i ploskasci nyabesnaj sferyNa paverhnyu nyabesnaj sfery praecyruyucca bachnyya mescaznahodzhanni ysih svyacilay a dlya zruchnasci vymyarennyay na yoj buduyuc sherag punktay i linij Ploskasc matematychnaga garyzontu prahodzic ceraz centr nyabesnaj sfery perpendykulyarna advesu i padzyalyae yae na bachnuyu i nyabachnuyu paysfery Vertykalnaya liniya pramaya yakaya prahodzic ceraz centr nyabesnaj sfery i supadae z napramkam nitki advesa y mescy nazirannya Yana perasyakae nyabesnuyu sferu y dvuh punktah verhni punkt zavecca zenitam nizhni nadziram Vertykalny krug vyaliki krug nyabesnaj paysfery shto prahodzic praz zenit i nadzir Vos svetu pramaya yakaya prahodzic praz centr nyabesnaj sfery paralelna vosi vyarchennya Zyamli i perasyakae nyabesnuyu sferu y dvuh dyyametralna procileglyh punktah Punkt perasyachennya vosi svetu z nyabesnaj sferaj pablizu ad yakoga znahodzicca Palyarnaya zorka nazyvaecca Paynochnym polyusam svetu procilegly punkt Paydnyovym polyusam svetu Nyabesny ekvatar vyaliki krug yaki prahodzic praz centr nyabesnaj sfery i perpendykulyarny da vosi svetu Yon padzyalyae nyabesnuyu sferu na dzve chastki Paynochnae payshar e z vyarshynyaj u Paynochnym polyuse svetu i Paydnyovae z vyarshynyaj u Paydnyovym polyuse svetu Krug shilennya svyacila vyaliki krug nyabesnaj sfery yaki prahodzic praz polyusy svetu i svyacila Sutachnaya paralel maly krug nyabesnaj sfery ploskasc yakoga perpendykulyarnaya da vosi svetu Vyaliki krug nyabesnaj sfery yaki prahodzic praz punkty zenitu nadzira i polyusy svetu nazyvaecca nyabesnym merydyyanam Nyabesny merydyyan perasyakaecca z sapraydnym garyzontam u dvuh dyyametralna procileglyh punktah Punkt perasyachennya sapraydnaga garyzontu i nyabesnaga merydyyana najblizhejshy da Paynochnaga polyusa svetu nazyvaecca punktam poynachy Punkt perasyachennya sapraydnaga garyzontu i nyabesnaga merydyyana najblizhejshy da Paydnyovaga polyusa svetu nazyvaecca punktam poydnya Liniya shto zluchae punkty poynachy i poydnya nazyvaecca paydzyonnaj liniyaj Yana lyazhyc na ploskasci sapraydnaga garyzontu Uzdoyzh paydzyonnaj linii padayuc ceni ad pradmetay u poydzen Z nyabesnym ekvataram sapraydny garyzont taksama perasyakaecca y dvuh dyyametralna procileglyh punktah punkce yshodu i punkce zahadu Dlya naziralnika yaki staic u centry nyabesnaj sfery tvaram da punkta poynachy punkt ushodu budze z pravaga boku a punkt zahadu z levaga boku Bachny gadavy shlyah Sonca syarod zorak nazyvaecca ekliptykaj U ploskasci ekliptyki lyazhyc shlyah Zyamli vakol Sonca g zn yae arbita Yana nahilena da nyabesnaga ekvatara pad vuglom 23 27 i perasyakae yago y punktah vyasennyaga i asennyaga raynadzenstva Gl taksamaNyabesnyya kaardynatyLitaraturaAstranomiya padruch dlya 11 ga kl ustanoy agul syared adukacyi z belarus movaj navuchannya I V Galuza U A Golubey A A Shymbalyoy per z rus movy T K Slauty Mn Adukacyya i vyhavanne 2015 224 s il ISBN 978 985 471 765 4 Encyklapedyya pryrody Belarusi U 5 i t T 4 Nedalka Stayralit Redkal I P Shamyakin gal red i insh Mn BelSE 1985 SpasylkiNa Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Nyabesnaya sfera