Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Прылівы і адлівы — перыядычныя ваганні ўзроўню акіяна (мора), абумоўленыя сіламі прыцяжэння Месяца і Сонца ў спалучэнні з цэнтрабежнымі сіламі.
| Прылівы і адлівы | |
|---|---|
 | |
| Месцазнаходжанне |
|
 | |
| Першая пісьмовая згадка | 50-я да н.э. |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Пад дзеяннем сіл, што ўзнікаюць пры абарачэнні Месяца вакол Зямлі і Зямлі вакол Сонца адбываецца дэфармацыя цвёрдага цела Зямлі і ваганні атмасфернага ціску. Зямля пад дзеяннем прыліваўтваральных сіл Месяца і Сонца набывае форму эліпсоіда вярчэння. Водная абалонка Зямлі расцягваецца ўздоўж лініі, накіраванай да Месяца. Прыліваўтваральная сіла Сонца амаль у 2,2 раза меншая, чым Месяца, таму прылівы і адлівы ў большай ступені залежаць ад Месяца.
Пры сутачным абарачэнні Зямлі прылівы і адлівы паслядоўна абыходзяць зямны шар; за месячныя суткі (24 гадз. 50 мін.) назіраюцца 2 прылівы і 2 адлівы. Іх велічыня і характар залежаць ад узаемнага размяшчэння Зямлі, Месяца і Сонца, ад геаграфічнай шыраты, глыбіні мора, формы берагавой лініі і іншых умоў. Прыліў найбольшы, калі Зямля, Месяц і Сонца размяшчаюцца на адной прамой (сізігія), найменшы, калі Месяц, Зямля і Сонца ўтвараюць вугал 90° (квадратура).
Найвышэйшы ўзровень у час прыліву называюць поўнай вадой, ніжэйшы ў час адліву — малой вадой. У залежнасці ад перыяду адрозніваюць прылівы і адлівы паўсутачныя, сутачныя і мяшаныя (няправільныя). Пры паўсутачных прылівах назіраюцца 2 поўныя вады і 2 малыя, пры сутачных — 1 поўная і 1 малая вада. Пры мяшаных найбольш пашыраны няправільныя паўсутачныя і няправільныя сутачныя прылівы.
Велічыня прыліваў у адкрытым акіяне да 1 м, у залівах і бухтах, берагі якіх паступова звужаюцца, пад'ём вады дасягае 18 м (заліў Фандзі ў Атлантычным акіяне каля берагоў Канады). Звычайныя вышыні прыліваў каля берагоў акіянаў 2—4 м, ва ўнутраных морах (Чорнае, Балтыйскае) некалькі сантыметраў.
Энергія прыліваў можа выкарыстоўвацца на прыліўных электрастанцыях.
У выніку зямных прыліваў адбываюцца вертыкальныя плаўныя зрушэнні паверхні да 50 см, змены сілы цяжару да 0,25x10-5 м/с² на экватары і іншыя з'явы, вывучэнне якіх дазваляе даследаваць унутраную будову Зямлі і асаблівасці будовы зямной кары.
Атмасферныя прылівы выклікаюць паўсутачныя змены атмасфернага ціску і адыгрываюць вялікую ролю ў дынаміцы верхняй атмасферы.
Зноскі
- Hirtius A., Caesar G. I. De Bello Gallico — Gaius Iulius Caesar, 0058. — Т. 4.
Літаратура
- Прылівы і адлівы // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 13: Праміле — Рэлаксін / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2001. — Т. 13. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0216-4 (т. 13).
Спасылкі
![image]()
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Прылівы і адлівы
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Prylivy i adlivy peryyadychnyya vaganni yzroynyu akiyana mora abumoylenyya silami prycyazhennya Mesyaca i Sonca y spaluchenni z centrabezhnymi silami Prylivy i adlivy source source source source source source source MescaznahodzhanneWorld Ocean d Pershaya pismovaya zgadka50 ya da n e Medyyafajly na VikishovishchyZaliy Fandzi y chas prylivu i adlivu Pad dzeyannem sil shto yznikayuc pry abarachenni Mesyaca vakol Zyamli i Zyamli vakol Sonca adbyvaecca defarmacyya cvyordaga cela Zyamli i vaganni atmasfernaga cisku Zyamlya pad dzeyannem prylivaytvaralnyh sil Mesyaca i Sonca nabyvae formu elipsoida vyarchennya Vodnaya abalonka Zyamli rascyagvaecca yzdoyzh linii nakiravanaj da Mesyaca Prylivaytvaralnaya sila Sonca amal u 2 2 raza menshaya chym Mesyaca tamu prylivy i adlivy y bolshaj stupeni zalezhac ad Mesyaca Prylivaytvaralnae yzdzeyanne Mesyaca Pry sutachnym abarachenni Zyamli prylivy i adlivy paslyadoyna abyhodzyac zyamny shar za mesyachnyya sutki 24 gadz 50 min nazirayucca 2 prylivy i 2 adlivy Ih velichynya i haraktar zalezhac ad uzaemnaga razmyashchennya Zyamli Mesyaca i Sonca ad geagrafichnaj shyraty glybini mora formy beragavoj linii i inshyh umoy Pryliy najbolshy kali Zyamlya Mesyac i Sonca razmyashchayucca na adnoj pramoj sizigiya najmenshy kali Mesyac Zyamlya i Sonca ytvarayuc vugal 90 kvadratura Najvyshejshy yzroven u chas prylivu nazyvayuc poynaj vadoj nizhejshy y chas adlivu maloj vadoj U zalezhnasci ad peryyadu adroznivayuc prylivy i adlivy paysutachnyya sutachnyya i myashanyya nyapravilnyya Pry paysutachnyh prylivah nazirayucca 2 poynyya vady i 2 malyya pry sutachnyh 1 poynaya i 1 malaya vada Pry myashanyh najbolsh pashyrany nyapravilnyya paysutachnyya i nyapravilnyya sutachnyya prylivy Velichynya prylivay u adkrytym akiyane da 1 m u zalivah i buhtah beragi yakih pastupova zvuzhayucca pad yom vady dasyagae 18 m zaliy Fandzi y Atlantychnym akiyane kalya beragoy Kanady Zvychajnyya vyshyni prylivay kalya beragoy akiyanay 2 4 m va ynutranyh morah Chornae Baltyjskae nekalki santymetray Energiya prylivay mozha vykarystoyvacca na pryliynyh elektrastancyyah U vyniku zyamnyh prylivay adbyvayucca vertykalnyya playnyya zrushenni paverhni da 50 sm zmeny sily cyazharu da 0 25x10 5 m s na ekvatary i inshyya z yavy vyvuchenne yakih dazvalyae dasledavac unutranuyu budovu Zyamli i asablivasci budovy zyamnoj kary Atmasfernyya prylivy vyklikayuc paysutachnyya zmeny atmasfernaga cisku i adygryvayuc vyalikuyu rolyu y dynamicy verhnyaj atmasfery ZnoskiHirtius A Caesar G I De Bello Gallico Gaius Iulius Caesar 0058 T 4 lt a href https wikidata org wiki Track Q94331606 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q1048 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q106199 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q354990 gt lt a gt LitaraturaPrylivy i adlivy Belaruskaya encyklapedyya U 18 t T 13 Pramile Relaksin Redkal G P Pashkoy i insh Mn BelEn 2001 T 13 576 s 10 000 ekz ISBN 985 11 0035 8 ISBN 985 11 0216 4 t 13 SpasylkiNa Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Prylivy i adlivy