Azərbaycanca
Türkçe
Раман — літаратурны жанр — вялікі эпічны, звычайна празаічны, твор, у якім шырока ахоплены істотныя жыццёвыя з’явы пэўнага сацыяльнага асяроддзя, нацыі і эпохі, паказаны шматлікія характары ў іх развіцці, псіхалагічнай напоўненасці, створаны разнастайныя бытавыя малюнкі.
Паводле іншага азначэння: жанр, у якім выкладаецца разгорнутае апісанне жыцця і развіцця асобы галоўнага героя (герояў) у крызісны (нестандартны) перыяд яго жыцця.
Уласцівасці жанру
Яму ўласціва шматлікасць галоўных і пабочных сюжэтных ліній, якія існуюць паралельна і перакрыжоўваюцца, неабмежаванасць у часе і прасторы, вялікая колькасць дзейных асоб рознага кшталту (станоўчых і адмоўных), наяўнасць пазасюжэтных элементаў (аўтарскія адступленні, устаўныя эпізоды, пейзажы, інтэр’еры, абрамленні). Раман — гэта люстра найперш прыватнага, будзённага жыцця звычайных людзей у цяперашні ці нядаўні час (за выключэннем гістарычных раманаў). Па законах мастацкай тыпізацыі ў прыватным выяўляецца агульнае, а ў будзённым, звычайным — істотнае, тое, што характэрна для пэўнай краіны, народа, урэшце — для пэўнага часу, чалавецтва ўвогуле.
Магчымыя варыянты выкладання сюжэту:
- ад нараджэння героя да яго смерці («Парфума» П.Зюскінда);
- ад нараджэння героя да выхаду яго жыцця з крызіснага стану («Дэвід Коперфільд» Ч. Дзікенса);
- ад уваходу галоўнага героя ў крызісны стан да развязкі («Злачынства і пакаранне» Ф. М. Дастаеўскага).
Вядома многа жанравых разнавіднасцей: сямейна-бытавы, сацыяльна-бытавы, сацыяльна-палітычны, любоўны, гістарычны, сатырычны, філасофскі, фантастычны, авантурны, дэтэктыўны, утапічны (і антыўтапічны), біяграфічны, мемуарны, раман-хроніка, раман-споведзь, раман-прытча і інш.
Гісторыя жанру і назвы
Раман сфарміраваўся толькі ў XVІ—XVІІІ стагоддзі. Асаблівага росквіту дасягнуў у XІX ст. Вядомыя пісьменнікі-раманісты розных краін: Стэндаль, Бальзак, Заля, Дзікенс, Флабер, Леў Талстой, Дастаеўскі, Гогаль, Тургенеў, Іван Ганчароў і інш.
Яго папярэднікамі былі старажытны эпас, старажытныя і сярэднявечныя апавядальныя творы («Дафніс і Хлоя» Лонга, «» Апулея — І ст. да н. э.). Гэтыя творы вядомыя пад назвамі , , рыцарскага рамана, але іх нельга лічыць раманамі ў сучасным разуменні.
Назва «раман» узнікла ў пачатку XII стагоддзя ўслед за жанрам рыцарскага рамана (старафранц. romanz ад познелац. romanice «на (народнай) раманскай мове»), у супрацьлегласць гістарыяграфіі на лацінскай мове.
Часам гавораць пра своеасаблівае «раманнае мысленне». Ёсць думка, што па здабытках рамана можна меркаваць пра ўзровень развіцця нацыянальнай літаратуры ўвогуле.
Першы ўкраінскі раман — «Чорная рада» , першыя беларускія «На ростанях» Якуба Коласа і «Сокі цаліны» Цішкі Гартнага.
Гл. таксама
- Першыя беларускія раманы
- Беларускі гістарычны раман
Крыніцы
- Рагойша, ст. 197—200
Літаратура
- Уводзіны ў літаратуразнаўства: вучэб. дапам. У 2 ч. Ч. 1. Літаратуразнаўства як навука. Эстэтыка літаратуры. Паэтыка / В. П. Рагойша, М. П. Кенька, Т. А. Марозава; пад рэд. В. П. Рагойшы. — Мінск : БДУ, 2011. — 247 с. ISBN 978-985-518-375-5
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
U panyaccya yosc i inshyya znachenni gl Raman znachenni Raman litaraturny zhanr vyaliki epichny zvychajna prazaichny tvor u yakim shyroka ahopleny istotnyya zhyccyovyya z yavy peynaga sacyyalnaga asyaroddzya nacyi i epohi pakazany shmatlikiya haraktary y ih razvicci psihalagichnaj napoynenasci stvorany raznastajnyya bytavyya malyunki Pavodle inshaga aznachennya zhanr u yakim vykladaecca razgornutae apisanne zhyccya i razviccya asoby galoynaga geroya geroyay u kryzisny nestandartny peryyad yago zhyccya Ulascivasci zhanruYamu ylasciva shmatlikasc galoynyh i pabochnyh syuzhetnyh linij yakiya isnuyuc paralelna i perakryzhoyvayucca neabmezhavanasc u chase i prastory vyalikaya kolkasc dzejnyh asob roznaga kshtaltu stanoychyh i admoynyh nayaynasc pazasyuzhetnyh elementay aytarskiya adstuplenni ustaynyya epizody pejzazhy inter ery abramlenni Raman geta lyustra najpersh pryvatnaga budzyonnaga zhyccya zvychajnyh lyudzej u cyaperashni ci nyadayni chas za vyklyuchennem gistarychnyh ramanay Pa zakonah mastackaj typizacyi y pryvatnym vyyaylyaecca agulnae a y budzyonnym zvychajnym istotnae toe shto harakterna dlya peynaj krainy naroda ureshce dlya peynaga chasu chalavectva yvogule Magchymyya varyyanty vykladannya syuzhetu ad naradzhennya geroya da yago smerci Parfuma P Zyuskinda ad naradzhennya geroya da vyhadu yago zhyccya z kryzisnaga stanu Devid Koperfild Ch Dzikensa ad uvahodu galoynaga geroya y kryzisny stan da razvyazki Zlachynstva i pakaranne F M Dastaeyskaga Vyadoma mnoga zhanravyh raznavidnascej syamejna bytavy sacyyalna bytavy sacyyalna palitychny lyuboyny gistarychny satyrychny filasofski fantastychny avanturny detektyyny utapichny i antyytapichny biyagrafichny memuarny raman hronika raman spovedz raman prytcha i insh Gistoryya zhanru i nazvyRaman sfarmiravaysya tolki y XVI XVIII stagoddzi Asablivaga roskvitu dasyagnuy u XIX st Vyadomyya pismenniki ramanisty roznyh krain Stendal Balzak Zalya Dzikens Flaber Ley Talstoj Dastaeyski Gogal Turgeney Ivan Gancharoy i insh Yago papyarednikami byli starazhytny epas starazhytnyya i syarednyavechnyya apavyadalnyya tvory Dafnis i Hloya Longa Apuleya I st da n e Getyya tvory vyadomyya pad nazvami rycarskaga ramana ale ih nelga lichyc ramanami y suchasnym razumenni Nazva raman uznikla y pachatku XII stagoddzya ysled za zhanram rycarskaga ramana starafranc romanz ad poznelac romanice na narodnaj ramanskaj move u supracleglasc gistaryyagrafii na lacinskaj move Chasam gavorac pra svoeasablivae ramannae myslenne Yosc dumka shto pa zdabytkah ramana mozhna merkavac pra yzroven razviccya nacyyanalnaj litaratury yvogule Pershy ykrainski raman Chornaya rada pershyya belaruskiya Na rostanyah Yakuba Kolasa i Soki caliny Cishki Gartnaga Gl taksamaPershyya belaruskiya ramany Belaruski gistarychny ramanKrynicyRagojsha st 197 200LitaraturaUvodziny y litaraturaznaystva vucheb dapam U 2 ch Ch 1 Litaraturaznaystva yak navuka Estetyka litaratury Paetyka V P Ragojsha M P Kenka T A Marozava pad red V P Ragojshy Minsk BDU 2011 247 s ISBN 978 985 518 375 5