Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Гістарыягра́фія (ад грэч. словаў ιστορία (гісторыя) і γράφω (пісаць): 1) працэс напісання гістарычных твораў; 2) сукупнасць даследаванняў па гісторыі, аб’яднаных агульнымі рысамі: тэматыкай, праблематыкай, паходжаннем і г. д.; 3) навуковая дысцыпліна, якая вывучае развіццё гістарычнай навукі і гістарычнай думкі. Гэта навука, якая вывучае працэс накаплення ведаў аб развіцці чалавечага грамадства і пераўтварэння іх у навуку, характарызуе розныя погляды на гістарычныя з’явы, разглядае працэс удасканалення метадаў гістарычнага даследавання.
Гістарыяграфія як навуковая дысцыпліна ўключае ў сябе выяўленне такіх важных акалічнасцяў, як: працэс накаплення і тлумачэння фактаў мінулага; ідэі, канцэпцыі, тэорыі і традыцыі, якія існавалі ў гісторыяпісанні; развіцця і распаўсюджання гістарычных ведаў; сувязь гісторыі з грамадскімі працэсамі, навукай і адукацыяй; удасканаленне філасофіі і метадалогіі гісторыі і г. д.
Крытэрыяў вызначэння гістарыяграфіі як самастойнай гістарычнай дысцыпліны — пяць:
- значныя дасягненні ў галіне тэорыі і метадалогіі гістарычных даследаванняў;
- фарміраванне цэнтраў па распрацоўцы гістарычных праблем;
- падрыхтоўка кадраў гісторыкаў, якія прафесійна займаюцца мінулым сваёй навукі;
- стварэнне навуковых даследаванняў, якія асвятляюць працэс развіцця гістарычнай навукі;
- фарміраванне асаблівай навуковай лексікі.
Этапы развіцця
Спробы асэнсавання развіцця гісторыі як віду дзейнасці ў межах літаратурнай і агульнафіласофскай традыцыі прадпрымаліся ўжо ў антычны час і эпоху Адраджэння (Цыцэрон, Франчэска Патрыцы, Жан Бадэн і інш.). Аднак само паняцце «гістарыяграфія» ужывалася толькі ў межах першага вызначэння. У XVII—XVIII стст. яно паступова выціскае іншыя тэрміны, якія азначалі занятак гісторыяй (аналістыка, летапісанне), а тых, хто займаўся гісторыяй, называлі «гістарыёграфамі». У XVIII—XIX стст. у Францыі, Расіі і Прусіі існавала афіцыйная пасада гістарыёграфа. Першым у Францыі яе атрымаў Вальтэр. У Расіі яна прысвойвалася вядомым вучоным і пісьменнікам (Г. Ф. Мілеру, М. М. Шчарбатаву, М. М. Карамзіну). Пасада давала ім грашовы аклад і доступ у архівы. Такую ж пасаду ў Прусіі займаў і нямецкі гісторык Л. Ранке.
Да пач. XIX ст. з набыццём гісторыяй навуковага статусу склалася традыцыя ўключаць у гістарычныя творы абавязковую крытычную частку, якая прызначалася для разгляду прац папярэднікаў. Распаўсюдзіліся творы, прысвечаныя жыццю і дзейнасці знакамітых гісторыкаў. Такія простыя формы апісання мінулага гісторыі набылі назву гістарыяграфіі, але яны не задавальнялі некаторых даследчыкаў. Таму , М. В. Каяловіч, Дж. Б. Бэры прапаноўвалі разглядаць пераемнасць ідэй, метадаў і спосабаў гісторыяпісання.
Гістарыяграфія як навуковая дысцыпліна сфарміравалася ў XX ст. Дзякуючы працы брытанскага даследчыка «Ідэя гісторыі» (1946), яе галоўнай мэтай стала вывучэнне гістарычнай думкі. Заходнееўрапейскія і амерыканскія гістарыёграфы звычайна аддавалі перавагу філасофскаму, тэарэтычнаму і метадалагічнаму аналізу твораў гісторыі. Таму гістарыяграфічныя творы Р. Дж. Колінгвуда, Э. Х. Кара, , і інш. разглядаюцца як частка інтэлектуальнай гісторыі.
У першым савецкім падручніку па гістарыяграфіі (1941) яна вызначалася толькі як гісторыя гістарычнай навукі. Ва ўмовах панавання адзінай марксісцкай філасофіі, роля гістарыяграфіі абмяжоўвалася вывучэннем такіх кірункаў, як 1) арганізацыя навукі (структура навуковых і вучэбна-навуковых устаноў, падрыхтоўка кваліфікаваных кадраў, крыніцазнаўчая база навукі, метадалагічная аснова даследаванняў, перыядычныя выданні і выдавецкая база і інш.); 2) дасягненні гістарычнай навукі (абагульняльныя калектыўныя працы, манаграфіі, артыкулы, дакументальныя публікацыі і інш.).
У беларускай гістарычнай навуцы гістарыяграфія як навуковая дысцыпліна ўзнікла толькі ў другой палове XX ст. Прычым, працы прадстаўнікоў беларускай савецкай гістарыяграфіі У. М. Перцава, В. П. Раманоўскага, П. Ц. Петрыкава, У. М. Міхнюка былі скіраваныя пераважна на збор фактаў аб развіцці гістарычнай навукі на тэрыторыі толькі Беларусі. З крахам савецкай ідэалагічнай сістэмы і значнымі зменамі ў стане беларускай навуковай думкі гэтая тэндэнцыя была часткова пераадоленая. У гістарыяграфічных працах сучасных беларускіх гісторыкаў , Г. М. Сагановіча, А. М. Нечухрына і інш. назіраецца імкненне пашырыць праблематыку, усталяваць сувязь з філасофіяй і метадалогіяй гісторыі. Вывучэннем сучаснай сусветнай гістарычнай думкі займаюцца В. М. Шутава, В. І. Менькоўскі, Дз. С. Самахвалаў і інш.
Роля гістарыяграфіі ў сучаснай гістарычнай навуцы
З сяр. 1980-ых гг. назіраецца працэс павелічэння цікавасці гісторыкаў да развіцця гістарыяграфіі. Часткова гэта тлумачыцца вялікай колькасцю выдаваемых штогод прац па гісторыі. Па сведчанню , у 1989 г. мінуўшчынай займалася болей гісторыкаў, чым за ўсе часы ад Герадота да 1960 г., што стварала праблему для маладых спецыялістаў, якія жадалі арыентавацца ў распрацоўцы тых ці іншых пытанняў. Разам з тым, гісторыя пачала губляць сваё дысцыплінарнае адзінства. Кожны напрамак арыентуецца на пэўную даследчую вобласць, узаемадзейнічае з рознымі дысцыплінамі, а значыцца больш адыходзіць ад адзіна прынятых узораў. Разнастайныя падыходы, якія спавядаюць іх прыхільнікі, усё часцей прыводзяць да непаразуменняў паміж вучонымі. Змяняецца сама мова гістарычнай навукі — тэрміналогія, разуменне розных паняццяў, тлумачэнне доказаў і г. д. Калі раней вызначальнае месца займала крыніцазнаўства (менавіта адзіныя падыходы да гістарычнай крыніцы аб’ядноўвалі большасць гісторыкаў), то сёння яно належыць гістарыяграфіі, якая разам з разглядам ступені вывучанасці даследчых праблем і аналізам гістарычнай думкі вымушаная выступаць у ролі навуковага перакладчыка.
Прынцыпы і метады гістарыяграфічнага пазнання
Вывучэнне гістарыяграфіі прадугледжвае выкарыстанне шэрагу прынцыпаў навуковага пазнання.
Першым з іх ёсць . Ён вызначае аналіз любой гістарыяграфічнай з’явы (канцэпцыі вучонага, навуковага кірунку і г.д.) у развіцці і ў сувязі з фактарамі, якія яе абумовілі. Разглядаючы той ці іншы гістарыяграфічны факт, неабходна ўлічваць узровень развіцця тагачаснай гістарычнай навукі, каб не было неабгрунтаваных заўваг да сваіх папярэднікаў.
Другі прынцып — . Ён арыентуе даследчыка на вывучэнне перыядаў і кірункаў гісторыі гістарычнай навукі як сістэмы.
Трэці прынцып — , які прадугледжвае вылучэнне тых ідэй і з’яваў мінулага, якія маюць значэнне для сучаснага этапа развіцця гістарычнай навукі.
Вылучаецца шэсць асноўных метадаў гістарыяграфічнага пазнання:
- Параўнальна-гістарычны метад (параўнанне розных гістарычных канцэпцыяў з мэтай вызначэння іх агульных рысаў, асаблівасцяў, ступеняў параўнання);
- Храналагічны метад (аналіз эвалюцыі навуковай думкі, змены канцэпцыяў, ідэй у храналагічнай паслядоўнасці);
- Праблемна-храналагічны метад (дзяленне шырокай тэмы на шэраг вузкіх праблем, кожная з якіх разглядаецца ў храналагічнай паслядоўнасці);
- Метад перыядызацыі (вылучэнне асобных этапаў у развіцці гістарычнай навукі з мэтай вызначэння вядучых кірункаў навуковай думкі);
- Метад рэтраспектыўнага аналізу (вывучэнне развіцця гістарычнай думкі ад сучаснасці да мінулага);
- Метад перспектыўнага аналізу (вызначэнне перспектывы будучых даследаванняў, тэмаў, праблем).
У сучаснай гістарыяграфіі гістарыяграфічным фактам прынята лічыць канцэпцыю вучонага, прадстаўленую ў навуковых працах. Гістарыяграфічная крыніца — гэта працы гісторыкаў (манаграфіі, артыкулы, даклады, рукапісы і г.д.), дакументацыя навукова-даследчых устаноў (пратаколы з’ездаў, канферэнцый, «круглых» сталоў, стэнаграмы дыскусіяў і г.д.), рэцэнзіі на гістарычныя даследаванні.
Гл. таксама
- Гістарыяграфія гісторыі Беларусі
- Гістарыёграф
- Крыніцазнаўства
Літаратура
- Марчанка І. Я. Гістарыяграфія // Беларуская Савецкая Энцыклапедыя. У 12 т. Т. 3. Веды — Графік / Рэдкал.: П. У. Броўка (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1971. — 608 с.: іл., карты. С.496,497.
- Белазаровіч В. А. Гістарыяграфія гісторыі Беларусі: вучэб. дапаможнік; Установа Адукацыі «Гродзенскі Дзярж. Ун-т імя Я.Купалы». — Гродна : ГрДУ, 2006. — 345 с. ISBN 985-417-858-7
- Самахвалаў, Д. С. Гісторыя гістарычнай думкі : курс лекцый / Д. С. Самахвалаў. — Мінск : БДУ, 2013. — 131 с. ISBN 978-985-518-807-1
- Коялович М. История Русского самосознания. — Минск, 1997 ISBN 985-6171-11-3
- Рубинштейн Н. Русская историография. — М., 1941
- Анкерсміт Ф. Гістарыяграфія і постмадэрнізм. // Беларускі гістарычны агляд. Том 9. Сш. 1 — 2. 2002. С. 105—128
- Encyclopedia of Historians and Historical Writing. / Ed. by K. Boyd. Vol. 1- 2. — London-NY, 1998—1999 ISBN 9781884964336
- Global Encyclopedia of Historical Writing. / Ed. by D. Woolf. — London, 1998 ISBN 9780815315148
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Gistaryyagra fiya ad grech slovay istoria gistoryya i grafw pisac 1 praces napisannya gistarychnyh tvoray 2 sukupnasc dasledavannyay pa gistoryi ab yadnanyh agulnymi rysami tematykaj prablematykaj pahodzhannem i g d 3 navukovaya dyscyplina yakaya vyvuchae razviccyo gistarychnaj navuki i gistarychnaj dumki Geta navuka yakaya vyvuchae praces nakaplennya veday ab razvicci chalavechaga gramadstva i peraytvarennya ih u navuku haraktaryzue roznyya poglyady na gistarychnyya z yavy razglyadae praces udaskanalennya metaday gistarychnaga dasledavannya Valter pershy gistaryyograf Francyi Gistaryyagrafiya yak navukovaya dyscyplina yklyuchae y syabe vyyaylenne takih vazhnyh akalichnascyay yak praces nakaplennya i tlumachennya faktay minulaga idei kancepcyi teoryi i tradycyi yakiya isnavali y gistoryyapisanni razviccya i raspaysyudzhannya gistarychnyh veday suvyaz gistoryi z gramadskimi pracesami navukaj i adukacyyaj udaskanalenne filasofii i metadalogii gistoryi i g d Kryteryyay vyznachennya gistaryyagrafii yak samastojnaj gistarychnaj dyscypliny pyac znachnyya dasyagnenni y galine teoryi i metadalogii gistarychnyh dasledavannyay farmiravanne centray pa raspracoycy gistarychnyh prablem padryhtoyka kadray gistorykay yakiya prafesijna zajmayucca minulym svayoj navuki stvarenne navukovyh dasledavannyay yakiya asvyatlyayuc praces razviccya gistarychnaj navuki farmiravanne asablivaj navukovaj leksiki Etapy razviccyaSproby asensavannya razviccya gistoryi yak vidu dzejnasci y mezhah litaraturnaj i agulnafilasofskaj tradycyi pradprymalisya yzho y antychny chas i epohu Adradzhennya Cyceron Francheska Patrycy Zhan Baden i insh Adnak samo panyacce gistaryyagrafiya uzhyvalasya tolki y mezhah pershaga vyznachennya U XVII XVIII stst yano pastupova vyciskae inshyya terminy yakiya aznachali zanyatak gistoryyaj analistyka letapisanne a tyh hto zajmaysya gistoryyaj nazyvali gistaryyografami U XVIII XIX stst u Francyi Rasii i Prusii isnavala aficyjnaya pasada gistaryyografa Pershym u Francyi yae atrymay Valter U Rasii yana prysvojvalasya vyadomym vuchonym i pismennikam G F Mileru M M Shcharbatavu rusk M M Karamzinu Pasada davala im grashovy aklad i dostup u arhivy Takuyu zh pasadu y Prusii zajmay i nyamecki gistoryk L Ranke Da pach XIX st z nabyccyom gistoryyaj navukovaga statusu sklalasya tradycyya yklyuchac u gistarychnyya tvory abavyazkovuyu krytychnuyu chastku yakaya pryznachalasya dlya razglyadu prac papyarednikay Raspaysyudzilisya tvory prysvechanyya zhyccyu i dzejnasci znakamityh gistorykay Takiya prostyya formy apisannya minulaga gistoryi nabyli nazvu gistaryyagrafii ale yany ne zadavalnyali nekatoryh dasledchykay Tamu M V Kayalovich Dzh B Bery prapanoyvali razglyadac peraemnasc idej metaday i sposabay gistoryyapisannya Gistaryyagrafiya yak navukovaya dyscyplina sfarmiravalasya y XX st Dzyakuyuchy pracy brytanskaga dasledchyka Ideya gistoryi 1946 yae galoynaj metaj stala vyvuchenne gistarychnaj dumki Zahodneeyrapejskiya i amerykanskiya gistaryyografy zvychajna addavali peravagu filasofskamu tearetychnamu i metadalagichnamu analizu tvoray gistoryi Tamu gistaryyagrafichnyya tvory R Dzh Kolingvuda E H Kara i insh razglyadayucca yak chastka intelektualnaj gistoryi U pershym saveckim padruchniku pa gistaryyagrafii 1941 yana vyznachalasya tolki yak gistoryya gistarychnaj navuki Va ymovah panavannya adzinaj marksisckaj filasofii rolya gistaryyagrafii abmyazhoyvalasya vyvuchennem takih kirunkay yak 1 arganizacyya navuki struktura navukovyh i vuchebna navukovyh ustanoy padryhtoyka kvalifikavanyh kadray krynicaznaychaya baza navuki metadalagichnaya asnova dasledavannyay peryyadychnyya vydanni i vydaveckaya baza i insh 2 dasyagnenni gistarychnaj navuki abagulnyalnyya kalektyynyya pracy managrafii artykuly dakumentalnyya publikacyi i insh U belaruskaj gistarychnaj navucy gistaryyagrafiya yak navukovaya dyscyplina yznikla tolki y drugoj palove XX st Prychym pracy pradstaynikoy belaruskaj saveckaj gistaryyagrafii U M Percava V P Ramanoyskaga P C Petrykava U M Mihnyuka byli skiravanyya peravazhna na zbor faktay ab razvicci gistarychnaj navuki na terytoryi tolki Belarusi Z kraham saveckaj idealagichnaj sistemy i znachnymi zmenami y stane belaruskaj navukovaj dumki getaya tendencyya byla chastkova peraadolenaya U gistaryyagrafichnyh pracah suchasnyh belaruskih gistorykay G M Saganovicha A M Nechuhryna i insh naziraecca imknenne pashyryc prablematyku ustalyavac suvyaz z filasofiyaj i metadalogiyaj gistoryi Vyvuchennem suchasnaj susvetnaj gistarychnaj dumki zajmayucca V M Shutava V I Menkoyski Dz S Samahvalay i insh Rolya gistaryyagrafii y suchasnaj gistarychnaj navucyZ syar 1980 yh gg naziraecca praces pavelichennya cikavasci gistorykay da razviccya gistaryyagrafii Chastkova geta tlumachycca vyalikaj kolkascyu vydavaemyh shtogod prac pa gistoryi Pa svedchannyu u 1989 g minuyshchynaj zajmalasya bolej gistorykay chym za yse chasy ad Geradota da 1960 g shto stvarala prablemu dlya maladyh specyyalistay yakiya zhadali aryentavacca y raspracoycy tyh ci inshyh pytannyay Razam z tym gistoryya pachala gublyac svayo dyscyplinarnae adzinstva Kozhny napramak aryentuecca na peynuyu dasledchuyu voblasc uzaemadzejnichae z roznymi dyscyplinami a znachycca bolsh adyhodzic ad adzina prynyatyh uzoray Raznastajnyya padyhody yakiya spavyadayuc ih pryhilniki usyo chascej pryvodzyac da neparazumennyay pamizh vuchonymi Zmyanyaecca sama mova gistarychnaj navuki terminalogiya razumenne roznyh panyaccyay tlumachenne dokazay i g d Kali ranej vyznachalnae mesca zajmala krynicaznaystva menavita adzinyya padyhody da gistarychnaj krynicy ab yadnoyvali bolshasc gistorykay to syonnya yano nalezhyc gistaryyagrafii yakaya razam z razglyadam stupeni vyvuchanasci dasledchyh prablem i analizam gistarychnaj dumki vymushanaya vystupac u roli navukovaga perakladchyka Pryncypy i metady gistaryyagrafichnaga paznannyaVyvuchenne gistaryyagrafii pradugledzhvae vykarystanne sheragu pryncypay navukovaga paznannya Pershym z ih yosc Yon vyznachae analiz lyuboj gistaryyagrafichnaj z yavy kancepcyi vuchonaga navukovaga kirunku i g d u razvicci i y suvyazi z faktarami yakiya yae abumovili Razglyadayuchy toj ci inshy gistaryyagrafichny fakt neabhodna ylichvac uzroven razviccya tagachasnaj gistarychnaj navuki kab ne bylo neabgruntavanyh zayvag da svaih papyarednikay Drugi pryncyp Yon aryentue dasledchyka na vyvuchenne peryyaday i kirunkay gistoryi gistarychnaj navuki yak sistemy Treci pryncyp yaki pradugledzhvae vyluchenne tyh idej i z yavay minulaga yakiya mayuc znachenne dlya suchasnaga etapa razviccya gistarychnaj navuki Vyluchaecca shesc asnoynyh metaday gistaryyagrafichnaga paznannya Paraynalna gistarychny metad paraynanne roznyh gistarychnyh kancepcyyay z metaj vyznachennya ih agulnyh rysay asablivascyay stupenyay paraynannya Hranalagichny metad analiz evalyucyi navukovaj dumki zmeny kancepcyyay idej u hranalagichnaj paslyadoynasci Prablemna hranalagichny metad dzyalenne shyrokaj temy na sherag vuzkih prablem kozhnaya z yakih razglyadaecca y hranalagichnaj paslyadoynasci Metad peryyadyzacyi vyluchenne asobnyh etapay u razvicci gistarychnaj navuki z metaj vyznachennya vyaduchyh kirunkay navukovaj dumki Metad retraspektyynaga analizu vyvuchenne razviccya gistarychnaj dumki ad suchasnasci da minulaga Metad perspektyynaga analizu vyznachenne perspektyvy buduchyh dasledavannyay temay prablem U suchasnaj gistaryyagrafii gistaryyagrafichnym faktam prynyata lichyc kancepcyyu vuchonaga pradstaylenuyu y navukovyh pracah Gistaryyagrafichnaya krynica geta pracy gistorykay managrafii artykuly daklady rukapisy i g d dakumentacyya navukova dasledchyh ustanoy pratakoly z ezday kanferencyj kruglyh staloy stenagramy dyskusiyay i g d recenzii na gistarychnyya dasledavanni Gl taksamaGistaryyagrafiya gistoryi Belarusi Gistaryyograf KrynicaznaystvaLitaraturaMarchanka I Ya Gistaryyagrafiya Belaruskaya Saveckaya Encyklapedyya U 12 t T 3 Vedy Grafik Redkal P U Broyka gal red i insh Mn BelSE 1971 608 s il karty S 496 497 Belazarovich V A Gistaryyagrafiya gistoryi Belarusi vucheb dapamozhnik Ustanova Adukacyi Grodzenski Dzyarzh Un t imya Ya Kupaly Grodna GrDU 2006 345 s ISBN 985 417 858 7 Samahvalay D S Gistoryya gistarychnaj dumki kurs lekcyj D S Samahvalay Minsk BDU 2013 131 s ISBN 978 985 518 807 1 Koyalovich M Istoriya Russkogo samosoznaniya Minsk 1997 ISBN 985 6171 11 3 Rubinshtejn N Russkaya istoriografiya M 1941 Ankersmit F Gistaryyagrafiya i postmadernizm Belaruski gistarychny aglyad Tom 9 Ssh 1 2 2002 S 105 128 Encyclopedia of Historians and Historical Writing Ed by K Boyd Vol 1 2 London NY 1998 1999 ISBN 9781884964336 Global Encyclopedia of Historical Writing Ed by D Woolf London 1998 ISBN 9780815315148