Грэчаская мова

Грэ́чаская мо́ва — індаеўрапейская мова грэчаскай падгрупы_ru. Уваходзіць у заходнюю зону індаеўрапейскай дыялектнай вобласці, мае найбольш цесныя генетычныя сувязі з старажытнамакедонскай мовай_ru.

Грэчаская мова
Саманазва	Ελληνικά [e̞ˌliniˈka]
Краіны	Грэцыя, Кіпр; абшчыны ў Абхазіі, Аўстраліі, Албаніі, Арменіі, Вялікабрытаніі, Германіі, Грузіі, Егіпце, Ізраілі, Італіі, Казахстане, Канадзе, Расіі, ЗША, Турцыі, Украіне, Швецыі
Афіцыйны статус	Грэцыя  Кіпр  Еўрапейскі Саюз Рэгіянальная ці лакальная афіцыйная мова:  Арменія  Албанія  Італія  Украіна
Арганізацыя, якая рэгулюе	Center for the Greek Language^[d]
Агульная колькасць носьбітаў	звыш 13 млн
Статус	у бяспецы^[d]
Класіфікацыя
Катэгорыя	Мовы Еўразіі
Індаеўрапейская сям'я Даўнейшыя формы Старажытнагрэчаская мова Кайнэ
Пісьменнасць	грэчаскі алфавіт
Моўныя коды
ДАСТ 7.75–97	гре 157
ISO 639-1	el
ISO 639-2	gre (B); ell (T)
ISO 639-3	ell
ISO 639-5	grk
ABS ASCL	2201 і 22
IETF	grk
Glottolog	gree1276
Вікіпедыя на гэтай мове

Распаўсюджанне: Грэцыя, Кіпр, Егіпет, Расія, Украіна, Албанія, Італія і інш. Колькасць носьбітаў у свеце: 13,4 млн.ч.; у т.л., 10,7 млн.ч. у Грэцыі (2012).

Статус афіцыйнай або нацыянальнай мовы: Грэцыя, Кіпр.

На грэчаскай мове на ўсіх этапах яе існавання была створана вельмі багатая . У Рымскай імперыі веданне грэчаскай мовы лічылася абавязковым для ўсякага адукаванага чалавека. У лацінскай мове прысутнічае вялікая колькасць грэчаскіх запазычанняў, а ў грэчаскай — значная колькасць лацінскіх і раманскіх слоў. У Новы час старажытнагрэчаская мова стала (разам з лацінскай) крыніцай стварэння новых навуковых і тэхнічных тэрмінаў (так званая міжнародная лексіка). Ва ўсходнеславянскія мовы грэчаскія словы пранікалі ў асноўным двума шляхамі — праз міжнародную лексіку і праз царкоўнаславянскую мову.

Назва

Прыметнік «грэчаскі» ўтвораны ад назоўніка «грэк», які ўзыходзіць да праслав.: *grьkъ, запазычанага з лац.: graecus, якое ў сваю чаргу запазычана са стар.-грэч.: γραικός — назвы аднаго з грэчаскіх плямён. Саманазва мовы — ἡ Ἑλληνικὴ γλῶττα — утворана ад Ἕλλην «элін», «грэк», якое не мае адназначнай і пераканаўчай этымалогіі.

Пісьменнасць

Гл. таксама: Грэчаскі алфавіт

Пісьменнасць на аснове грэчаскай графікі. Найстарэйшыя помнікі пісьменнасці адносяцца да 14—12 ст. да н. э., і напісаныя складовым крыта-мікенскім пісьмом_ru. Першыя помнікі алфавітнага грэчаскага пісьма адносяцца да 8—7 ст. да н. э.

Дыялекты

Апроч новагрэчаскага кайнэ, выдзяляюцца 4 новагрэчаскія дыялекты: панційскі (старажытна-іанічныя рысы і сярэднегрэчаская марфалогія), кападакійскі (блізкі да панційскага, але моцна закрануты турэцкім уплывам), цаконскі (адзіны дыялект, які працягвае традыцыю старажытнага дарыйскага дыялекту); ніжнеіталійскі.

Новагрэчаская літаратурная мова існуе ў дзвюх адменах: кафарэвуса, «ачышчаная», якая працягвае традыцыйную атычную норму, і дымоціка, «народная», створаная на аснове гаворак Цэнтральнай Грэцыі.

Гісторыя

У гісторыі грэчаскай мовы выдзяляюцца тры перыяды:

• старажытнагрэчаская мова (XIV ст. да н. э. — IV ст. н. э.);
  • архаічны перыяд (XIV ст. да н. э. — VIII ст. да н. э.);
  • класічны перыяд (VIII ст. да н. э. — IV ст. да н. э.);
  • эліністычны перыяд (IV ст. да н. э. — I ст. да н. э.) — у гэты перыяд склалася старажытнагрэчаскае кайнэ;
  • познягрэчаскі перыяд (I—IV стст. н. э.);
• (сярэднягрэчаская мова, V—XV стст.) — мова грэчаскага і элінізаванага насельніцтва Візантыйскай імперыі; многія неаэліністы выступаюць супраць гэтага тэрміна ў сувязі з выяўленай неаднароднасцю мовы ў гэты перыяд і прапануюць гаварыць аб суіснаванні ранняй новагрэчаскай і старажытнагрэчаскай;
• новагрэчаская мова (з XV ст.) — мова грэчаскага і элінізаванага насельніцтва, якое пражывала ў позняй Візантыі, Асманскай імперыі, і, нарэшце, сучасная пісьмовая, размоўная і афіцыйная мова незалежных Грэцыі і Кіпра. Новагрэчаскае кайнэ склалася ў XVIII—XIX стст. У яго аснову ляглі паўднёвыя дыялекты. Новагрэчаская мова ўваходзіць у так званы .

Старажытнагрэчаская мова распадалася на мноства дыялектаў. Прынята вылучаць чатыры дыялектныя групы: усходнюю (іанійскі, атычны дыялекты), заходнюю (дарыйскі), аркада-кіпрскую (паўднёваахейскую) і эалійскую (паўночнаахейскую). На аснове атычнага дыялекту пазней у эліністычную эпоху (пасля паходаў Аляксандра Македонскага) склалася агульнагрэчаскага мова — так званае кайнэ (κοινή), якое стала размоўнай і адміністрацыйнай мовай на шырокіх тэрыторыях усходняга Міжземнамор’я. Да кайнэ ўзыходзяць амаль усе сучасныя грэчаскія дыялекты. Выключэнне складае ізаляваны , ці мова (грэч. τσακωνικά), якая традыцыйна ўзводзіцца да старажытнага дарыйскага дыялекту.

Граматычны строй старажытнагрэчаскай адрозніваўся значнай складанасцю: тры асноўныя тыпы скланення назоўнікаў, пяць склонаў, некалькі тыпаў спражэнняў дзеясловаў, моцна развітая сістэма дзеяслоўных , вялікая колькасць займеннікаў, прыназоўнікаў і часціц.

Рад змяненняў, пераважна ў фанетыцы, якія адбыліся ў позні старажытнагрэчаскі і сярэднегрэчаскі перыяды, далі пачатак новагрэчаскай мове. Новагрэчаскае кайнэ было створана на аснове паўднёвых дыялектаў і шырока распаўсюдзілася ў гарадах на працягу 18—19 ст.

У XIX і XX стагоддзях у Грэцыі існавала так званая , гэта значыць было два моўныя варыянты: (καθαρεύουσα) — арыентаваная на грэчаскую літаратурную традыцыю і на старажытнагрэчаскія нормы пісьма, але з сучасным вымаўленнем, і ўзнікшая ў XIX стагоддзі (δημοτική). З 1976 года афіцыйным мовай з’яўляецца дымотыка (з некаторымі элементамі кафарэвусы).

Да 1982 года на пісьме выкарыстоўвалася багатая політанічная сістэма : тры віды націску (востры, тупы, пакрыты) і два тыпы прыдыхання (тонкае і густое), а таксама знак-раздзяляльнік: так званы , ці трэма́ (¨). У вуснай мове няма прыдыханняў і не адрозніваюцца тыпы націску, таму з 1982 года афіцыйна ўжываецца монатанічная сістэма з адным знакам націску і дыерэзісам.

Граматыка

У старжытнагрэчаскай мове іменныя часціны мовы мелі пяць склонаў (назоўны, родны, давальны, вінавальны, клічны), тры роды (мужчынскі, жаночы, ніякі) і тры лікі (адзіночны, парны і множны).

Дзеясловы мелі чатыры (індыкатыў, імператыў, кан’юнктыў і аптатыў), тры (незалежны, залежны і медыяльны), тры , два тыпы , дзве групы : галоўныя (цяперашні час, будучы, перфект) і гістарычныя (аорыст, імперфект і плюсквамперфект).

У марфалогіі сучаснай грэчаскай мовы страціўся парны лік, скарацілася склонавая сістэма (засталіся назоўны, родны, вінавальны склоны; клічны склон — толькі для мужчынскага роду; давальны склон супаў з родным). У сістэме дзеяслоўных часоў развіліся новыя мадэлі ўтварэння складаных часоў (перфекта, плюсквамперфекта, будучага часу).

Заўвагі

1. European Charter for Regional or Minority Languages (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 22 мая 2012. Праверана 16 кастрычніка 2013.
2. Грэчаская мова // Этналог (англ.).
3. Гэтая сувязь аспрэчваецца ў Македоніі
4. Фасмер М. Этимологический словарь русского языка. — Прогресс. — М., 1964–1973. — Т. 1. — С. 455.
5. Этимологический словарь славянских языков. — М.: Наука, 1980. — Т. 7. — С. 163.
6. Frisk H. Griechisches etymologisches Wörterbuch, Band I. — Carl Winter’s Universitätsbuchhandlung. — Heidelberg, 1960. — С. 498—499.
7. Нерознак В. П. Греческий язык // Лингвистический энциклопедический словарь. — С. 118.
8. Нерознак В. П. Греческий язык // Лингвистический энциклопедический словарь. — С. 119.

Літаратура

• Нерознак В. П. Греческий язык // Лингвистический энциклопедический словарь. — М., 1990. С. 118—119.
• Грэчаская мова // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 5: Гальцы — Дагон / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 5. — С. 511. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 5).

Спасылкі

• Грэчаская мова // Этналог. (англ.)