Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Расізм — дактрына і палітыка-ідэалагічная практыка, якая зыходзіць з паданняў, што чалавечы род не з’яўляецца адзіным, а складаецца з прынцыпова выдатных адзін ад аднаго відаў, як правіла, іерархічна супадпарадкаванных паміж сабой; сукупнасць канцэпцый, аснову якіх складаюць палажэнні аб фізічнай і псіхічнай нераўнацэннасці чалавечых рас, аб вырашальным уплыве расавых адрозненняў на гісторыю і культуру грамадства і аб спрадвечным падзеле людзей на «вышэйшыя» і «ніжэйшыя» расы. Пры гэтым першыя прызнаюцца адзінымі стваральнікамі цывілізацыі, закліканымі да панавання, другія — не здольнымі да стварэння і нават засваення высокай культуры і асуджанымі на эксплуатацыю.
| Расізм | |
|---|---|
 | |
| Звязаная асоба | Арыстоцель, Іаган Фрыдрых Блуменбах, Крыстоф Майнерс, Арцюр дэ Габіно і Georges Vacher de Lapouge[d] |
| Быў натхнёны | імперыялізм, капіталізм і Atlantic slave trade[d] |
| Прадстаўлена ў працы | Uncle Tom's Cabin[d], To Kill a Mockingbird[d] і Imitation of Life[d] |
| Спрыяльным фактарам з’яўляецца | human zoo[d] |
| Код WordLift | data.thenextweb.com/tnw/… |
| Супрацьлегласць | антырасізм[d], racial equality[d] і reverse racism[d] |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
У сацыяльна-псіхалагічным плане расізм звязаны з ксенафобіяй (нянавісцю і страхам) перад чужымі, але калі ксенафобія носіць спантанны характар, то расізм прэтэндуе на тэарэтычную абгрунтаванасць, апелюючы да навукі (антрапалогіі, генетыкі і інш.). Тая акалічнасць, што сучаснае веданне пра чалавека дэзавуявала «расавыя тэорыі» як ненавуковыя, не перашкаджае развіццю расізму як ідэалогіі.
У сацыяльна-філасофскім плане расізм звязаны з абсалютызацыяй і натуралізацыяй адрозненняў у расавых таксанаміях. Фіксуючы ўвагу на сапраўдных фенатыпічных адрозненнях паміж вялікімі чалавечымі групамі (колер скуры, гушчыня валасянога покрыва, форма носа, разрэз вачэй і г. д.), расізм інтэрпрэтуе гэтыя адрозненні ў якасці крыніцы сацыякультурных адрозненняў. Паміж знешнім абліччам той ці іншай групы людзей — іх «расавай» прыналежнасцю — і іх «цывілізацыйнай» прыналежнасцю расісцкія дактрына устанаўлівае адносіны дэтэрмінацыі: мяркуецца, што той ці іншы антрапалагічны тып з неабходнасцю выражае сябе ў строга вызначаных сацыяльных і культурных формах.
Гісторыя
Ідэалогія расізму ўзнікла ў эпоху вялікіх геаграфічных адкрыццяў. Нераўнамернасць сацыяльна-эканамічнага развіцця ў розных частках сушы, якая прывяла на рубяжы XV—XVI стст. да каланізацыі аднымі народамі іншых, была замацаваная і штучна падтрымлівалася на працягу наступных стагоддзяў. Інстытуцыяналізацыя панавання — перш за ўсё «канубій» (забарона на шлюбы паміж прадстаўнікамі уладарных і заваяваных народаў) — мела сваім вынікам фіксацыю культурных адрозненняў таксама і на знешнім узроўні. Тэхналагічнае перавага еўрапейцаў паўстала як іх натуральна-прыродная перавага. Дактрыны, якія абгрунтоўваюць апошняе ў біялагічных тэрмінах, былі сфармуляваны параўнальна позна (найбуйнейшы тэарэтык біялагічнай расізму Ж. А. Габіно, абвясціў арыйцаў «вышэйшай расай»), аднак потарасізм, зыходзіў з дадзенага Богам ці прыродай права адным народам ставіцца да іншых як да «ніжэйшых» або «непаўнавартасных», паўстаў з самага пачатку заходнееўрапейскай экспансіі на іншыя кантыненты — вестэрнізацыя, .
З крушэннем каланіяльнай сістэмы, інтэнсіфікацыяй міграцыйных працэсаў і ростам ліку міжэтнічных шлюбаў міфы расізму (перш за ўсё «чысціня крыві») страцілі нават бачнасць пераканаўчасці. Да сярэдзіны XX ст. расізм дыскрэдытаваў сябе ў вачах грамадскасці як ідэалогія, якая вырабляе на святло адыёзныя рэжымы (нацызм у Германіі, апартэід у Паўднёва-Афрыканскай Рэспублікі). Таму адкрытая прыхільнасць расізму ў цяперашні час — маргінальнае з’ява. Аднак ва ўтоенай і няяўнай форме ён працягвае праяўляць сябе як на ўзроўні масавай свядомасці, так і ў акадэмічным асяроддзі. У сувязі з гэтым некаторыя даследчыкі ставяць пытанне аб «новым», або «сучасным» расізме: апошні, у адрозненне ад традыцыйнага, апелюе не да крыві, а да культуры. Хоць тэрмін «раса» пры гэтым цалкам знікае са звароту, сістэма дапушчэнняў, характэрная для расізму, застаецца тут у сіле. Да ліку гэтых дапушчэнняў ставіцца інтэрпрэтацыя межгрупповых адрозненняў у якасці натуральных, а таксама перакананне ў пэўнасці (перадвызначанасці, зададзенасці) мыслення і паводзін індывідаў сутнаснымі (першаснымі, «прымардыяльнымі») характарыстыкамі груп, да якіх гэтыя індывіды належаць.
У далейшым расізм, пераплецены з сацыяльным , , (Д.Хайкрафт і Б.Кід у Вялікабрытаніі; Ж.Лапуж у Францыі; О.Вольтман, Х.Чэмберлен і О.Аман у Германіі), выкарыстоўваўся для апраўдання расавай дыскрымінацыі, сегрэгацыі і апартэіду, стаў афіцыйнай ідэалогіяй фашызму. Расізм асуджаны міжнародным супольніцтвам.
Вядомым змагаром з расізмам быў Марцін Лютэр Кінг.
Зноскі
Літаратура
- Іван Франко.Раса. Нація. Герої (аудіокнига). Наукове Товариство ім. Тараса Шевченка. — 1899. НБУ (укр.)
- Balibar, E. Wallerstein, I. Race, nation, classe: les identites ambiguis. — P., 1988.
- Banton, M. Racial Theories. — Cambr., 1987.
- Barzun, J. Race: AStudy in Modern Supersition. — L., 1938.
- Geiss, I. Geschichte des Rassismus. — Fr./M., 1988.
- Miles, R. Racism. — L. — N.Y., 1989.
 | Расізм на Вікісховішчы |
|---|
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
U getaj staronki nyama praveranyh versij hutchej za ysyo yae yakasc ne acenvalasya na adpavednasc standartam Rasizm daktryna i palityka idealagichnaya praktyka yakaya zyhodzic z padannyay shto chalavechy rod ne z yaylyaecca adzinym a skladaecca z pryncypova vydatnyh adzin ad adnago viday yak pravila ierarhichna supadparadkavannyh pamizh saboj sukupnasc kancepcyj asnovu yakih skladayuc palazhenni ab fizichnaj i psihichnaj neraynacennasci chalavechyh ras ab vyrashalnym uplyve rasavyh adroznennyay na gistoryyu i kulturu gramadstva i ab spradvechnym padzele lyudzej na vyshejshyya i nizhejshyya rasy Pry getym pershyya pryznayucca adzinymi stvaralnikami cyvilizacyi zaklikanymi da panavannya drugiya ne zdolnymi da stvarennya i navat zasvaennya vysokaj kultury i asudzhanymi na ekspluatacyyu RasizmZvyazanaya asobaArystocel Iagan Frydryh Blumenbah Krystof Majners Arcyur de Gabino i Georges Vacher de Lapouge d Byy nathnyonyimperyyalizm kapitalizm i Atlantic slave trade d Pradstaylena y pracyUncle Tom s Cabin d To Kill a Mockingbird d i Imitation of Life d Spryyalnym faktaram z yaylyaeccahuman zoo d Kod WordLiftdata thenextweb com tnw Supracleglascantyrasizm d racial equality d i reverse racism d Medyyafajly na VikishovishchyRasiscki agitacyjny plakat pa vybarah gubernataray u Pensilvanii ZShA 1866 god U sacyyalna psihalagichnym plane rasizm zvyazany z ksenafobiyaj nyanaviscyu i straham perad chuzhymi ale kali ksenafobiya nosic spantanny haraktar to rasizm pretendue na tearetychnuyu abgruntavanasc apelyuyuchy da navuki antrapalogii genetyki i insh Taya akalichnasc shto suchasnae vedanne pra chalaveka dezavuyavala rasavyya teoryi yak nenavukovyya ne perashkadzhae razviccyu rasizmu yak idealogii U sacyyalna filasofskim plane rasizm zvyazany z absalyutyzacyyaj i naturalizacyyaj adroznennyay u rasavyh taksanamiyah Fiksuyuchy yvagu na sapraydnyh fenatypichnyh adroznennyah pamizh vyalikimi chalavechymi grupami koler skury gushchynya valasyanoga pokryva forma nosa razrez vachej i g d rasizm interpretue getyya adroznenni y yakasci krynicy sacyyakulturnyh adroznennyay Pamizh zneshnim ablichcham toj ci inshaj grupy lyudzej ih rasavaj prynalezhnascyu i ih cyvilizacyjnaj prynalezhnascyu rasisckiya daktryna ustanaylivae adnosiny determinacyi myarkuecca shto toj ci inshy antrapalagichny typ z neabhodnascyu vyrazhae syabe y stroga vyznachanyh sacyyalnyh i kulturnyh formah GistoryyaIdealogiya rasizmu yznikla y epohu vyalikih geagrafichnyh adkryccyay Neraynamernasc sacyyalna ekanamichnaga razviccya y roznyh chastkah sushy yakaya pryvyala na rubyazhy XV XVI stst da kalanizacyi adnymi narodami inshyh byla zamacavanaya i shtuchna padtrymlivalasya na pracyagu nastupnyh stagoddzyay Instytucyyanalizacyya panavannya persh za ysyo kanubij zabarona na shlyuby pamizh pradstaynikami uladarnyh i zavayavanyh naroday mela svaim vynikam fiksacyyu kulturnyh adroznennyay taksama i na zneshnim uzroyni Tehnalagichnae peravaga eyrapejcay paystala yak ih naturalna pryrodnaya peravaga Daktryny yakiya abgruntoyvayuc aposhnyae y biyalagichnyh terminah byli sfarmulyavany paraynalna pozna najbujnejshy tearetyk biyalagichnaj rasizmu Zh A Gabino abvyasciy aryjcay vyshejshaj rasaj adnak potarasizm zyhodziy z dadzenaga Bogam ci pryrodaj prava adnym narodam stavicca da inshyh yak da nizhejshyh abo nepaynavartasnyh paystay z samaga pachatku zahodneeyrapejskaj ekspansii na inshyya kantynenty vesternizacyya Z krushennem kalaniyalnaj sistemy intensifikacyyaj migracyjnyh pracesay i rostam liku mizhetnichnyh shlyubay mify rasizmu persh za ysyo chyscinya kryvi stracili navat bachnasc perakanaychasci Da syaredziny XX st rasizm dyskredytavay syabe y vachah gramadskasci yak idealogiya yakaya vyrablyae na svyatlo adyyoznyya rezhymy nacyzm u Germanii aparteid u Paydnyova Afrykanskaj Respubliki Tamu adkrytaya pryhilnasc rasizmu y cyaperashni chas marginalnae z yava Adnak va ytoenaj i nyayaynaj forme yon pracyagvae prayaylyac syabe yak na yzroyni masavaj svyadomasci tak i y akademichnym asyaroddzi U suvyazi z getym nekatoryya dasledchyki stavyac pytanne ab novym abo suchasnym rasizme aposhni u adroznenne ad tradycyjnaga apelyue ne da kryvi a da kultury Hoc termin rasa pry getym calkam znikae sa zvarotu sistema dapushchennyay harakternaya dlya rasizmu zastaecca tut u sile Da liku getyh dapushchennyay stavicca interpretacyya mezhgruppovyh adroznennyay u yakasci naturalnyh a taksama perakananne y peynasci peradvyznachanasci zadadzenasci myslennya i pavodzin indyviday sutnasnymi pershasnymi prymardyyalnymi haraktarystykami grup da yakih getyya indyvidy nalezhac U dalejshym rasizm perapleceny z sacyyalnym D Hajkraft i B Kid u Vyalikabrytanii Zh Lapuzh u Francyi O Voltman H Chemberlen i O Aman u Germanii vykarystoyvaysya dlya apraydannya rasavaj dyskryminacyi segregacyi i aparteidu stay aficyjnaj idealogiyaj fashyzmu Rasizm asudzhany mizhnarodnym supolnictvam Vyadomym zmagarom z rasizmam byy Marcin Lyuter King ZnoskiLitaraturaIvan Franko Rasa Naciya Geroyi audiokniga Naukove Tovaristvo im Tarasa Shevchenka 1899 NBU ukr Balibar E Wallerstein I Race nation classe les identites ambiguis P 1988 Banton M Racial Theories Cambr 1987 Barzun J Race AStudy in Modern Supersition L 1938 Geiss I Geschichte des Rassismus Fr M 1988 Miles R Racism L N Y 1989 Rasizm na Vikishovishchy