Чанша

Чанша (кіт. спр. 长沙, піньінь Chángshā) — ў Хунань КНР, адміністрацыйны цэнтр правінцыі. Размешчаны на рацэ Сянцзян. Уваходзіць у гістарычны «Залаты трохкутнік Чанчжутань» (у імені аб’яднаны назвы гарадскіх акругаў Чанша, , ).

Чанша кіт.: 长沙市 Краіна  Кітай Каардынаты 28°11′55″ пн. ш. 112°58′15″ у. д.^HGЯO Плошча 11 815,96 км² Вышыня цэнтра 63 ± 1 м Насельніцтва ▲10 047 914 чал. (2020) Часавы пояс UTC+8 Тэлефонны код 0731 Паштовыя індэксы 410000–410999 Аўтамабільны код 湘A Афіцыйны сайт changsha.gov.cn Чанша на карце Кітая

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Клімат

Чанша характарызуецца вільготным субтрапічным кліматам з сярэднегадавой тэмпературай каля + 17 °C. Сярэднія месячныя тэмпературы вар’іруюцца ад +4,6 °C у студзені да +29 °C у ліпені. Гадавы ўзровень ападкаў складае 1330 мм. Лета — працяглае і спякотнае, з багатымі ападкамі. Зіма — даволі засушлівая і кароткая; часам здараюцца маразы і тэмпература падае ніжэй 0 °C.

Гісторыя

Чанша вядомы як буйны цэнтр ужо да нашай эры ў царствах Чу і Цынь. У Чаншы быў знойдзены жалезны , датаваны 500 годам да н.э, выраблены ў . У Чаншы на фігурцы ў кітайскай грабніцы 302 года н.э. знойдзена адна з першых выяў стрэмя.

Пасля таго, як Цынь Шыхуан упершыню ў гісторыі аб’яднаў усе кітайскія землі ў адзіную імперыю, то ў 221 годзе да н.э. краіна была разбіта на 36 акругаў-цзюнь, адной з якіх стала Чаншаская акруга (长沙郡); улады акругі размясціліся ў павеце Сянсянь (湘县). Калі пасля распаду імперыі Цынь Лю Бан абвясціў сябе кіраўніком новай імперыі Хань, то ў 202 год да н.э. ён даў (кіт.) тытул «чаншаскага вана» (长沙王), і таму Чаншаская акруга стала Чаншаскім удзелам (长沙国), а павет Сянсянь быў перайменаваны ў Ліньсян (临湘县). Чаншаскія князі пакінулі важны след у гісторыі: менавіта княжацкай сям’і У належала знакамітае ў сучаснай археалогіі пахаванне Мавандуй  (руск.), пры двары чаншаских князёў служыў паэт Цзя І  (руск.), і г. д. прамая лінія нашчадкаў У Жуя спынілася ў 156 годзе да н. э. са смерцю (кіт.), але імператар даў тытул «Чаншаскага вана» (кіт.), і ўдзел праіснаваў аж да канца . У часы дыктатуры Ван Мана ўдзел у 10 годзе стаў Цяньманьскай акругай (填蛮郡), але пасля звяржэння Ван Мана і ўтварэння Усходняй Хань імператар Гуань У-дзі даў у 26 годзе тытул «Чаншаскага вана» Лю Сіну (сыну (кіт.)), і аднавіў удзел. Аднак у 37 годзе, калі аб’яднанне краіны было фактычна завершана, імператар вырашыў, што княскі тытул не належыць Лю Сіну, і даў яму тытул Ліньсянскага хоу (临湘侯); удзел зноў стала Чаншаскай акругай правінцыі Цзінчжоу (荆州).

Калі ў 190 годзе н. э. адбыўся паход супраць Дун Чжо  (руск.), чаншаскі тайшоу далучыўся да кааліцыі, што паклала пачатак узвышэнню роду Сунь, які ўзначаліў у эпоху Трохцарства дзяржаву У.

У часы імперыі Цзінь імператар падзяліў у 307 годзе правінцыю Цзінчжоу на 8 абласцей-чжоу, і гэтыя месцы сталі вобласцю Сянчжоу (湘州).

У часы імперыі Суй у 589 годзе ў сувязі з тым, што тут меўся вадаём Чжаатань, вобласць Сянчжоу была перайменавана ў Таньчжоу (潭州), а павет Ліньсян — у павет Чанша (长沙县).

У у 907 годзе абвясціў сябе кіраўніком , і зрабіў гэтыя месцы сваёй сталіцай; у 927 годзе ён пераназваў вобласць Таньчжоу ў Чаншаскую ўправу (长沙府). У 951 годзе яго дзяржава была знішчана войскамі .

Пасля аб’яднання краіны ў імперыю Сун Чаншаская ўправа была ў 960 годзе ліквідаваная, і зноў была адноўлена вобласць Таньчжоу, улады якой па-ранейшаму размясціліся ў павеце Чанша. У 976 годзе чаншаскі тайшоу Чжу Дун заснаваў Акадэмію Юэлу  (руск.) — папярэднік сучаснага Хунаньскага ўніверсітэта  (англ.).

Пасля мангольскага заваявання краіна была падзелена на рэгіёны-лу, і вобласць Таньчжоу ў 1277 годзе стала Таньчжоўскім рэгіёнам (潭州路). У 1329 годзе ён быў перайменаваны ў рэгіён Цяньлінь (天临路). Паўстанцы пад кіраўніцтвам Чжу Юаньчжана зрынулі тут уладу манголаў, Цяньліньскі рэгіён стаў у 1364 годзе Таньчжоўскай управай (潭州府), а пасля абвяшчэння імперыі Мін Таньчжоўская ўправа была ў 1372 годзе перайменавана ў Чаншаскую ўправу. У часы імперый Мін і Цын гэтыя месцы актыўна развіваліся, стаўшы вядомым на ўсю краіну рынкам чаю і рысу. У той час гэтыя землі падпарадкоўваліся Хугуанскаму бучжэншы, стаўка якога знаходзілася ва Учане, але ў 1723 годзе апарат Хугуанскага бучжэншы быў падзелены на «левы» і «правы», і «правы Хугуанскі бучжэншы» пераехаў сюды: так пачаўся падзел Хугуана на правінцыі Хубэй і Хунань.

У XIX стагоддзі падчас барацьбы з паўстаннем тайпінаў Чанша стала базай «сянскай арміі» . Тайпінаў так і не ўдалося ўзяць горад; менавіта тут загінуў «князь Захаду» . У канцы XIX стагоддзя тут некаторы час працаваў рэфарматар . У 1904 годзе і Сун Цзяажэнь стварылі ў Чаншы таемную арганізацыю «Хуасінхой», якая ў наступным годзе аб’ядналася з «» ў «».

Пасля ў Кітаі была праведзена рэформа структуры адміністрацыйнага падзелу, падчас якой былі скасаваныя ўправы, і таму ў 1913 годзе Чаншаская ўправа спыніла сваё існаванне. У гэты час тут пачалася палітычная кар’ера Маа Цзэдуна: з 1913 па 1918 ён быў студэнтам Хунаньскага педагагічнага інстытута, а потым з 1920 па 1922 працаваў настаўнікам. З 1922 года тут размясціліся ўлады правінцыі Хунань.

У 1933 годзе горад Чанша быў афіцыйна вылучаны з павета Чанша ў асобную адміністрацыйную структуру.

Пажар 1938 года.

Падчас Другой япона-кітайскай вайны з 1939 па 1944 год японцы распачалі чатыры . У выніку найбуйнейшага з рукатворных ў Кітаі гарадскіх пажараў 1938 года Чанша стаў адным з самых разбураных гарадоў Другой сусветнай вайны (разам са Сталінградам, Хірасімай, Нагасакі).

Напрыканцы грамадзянскай вайны камандуючыя мясцовым гарнізонам і (кіт.) без бою перайшлі на бок камуністаў, чым выратавалі Чаншу ад новага разбурэння.

У 1949 годзе быў утвораны спецыяльны раён Чанша (长沙专区), які складаўся з 8 паветаў, улады якога размясціліся ў павеце Сянтань; горад Чанша не ўвайшоў у склад спецыяльнага раёна, стаўшы горадам правінцыйнага падпарадкавання. У 1950 годзе урбанізаваная частка павета Сянтань была выдзелена ў асобны горад Сянтань (湘潭市). У 1951 годзе з павета Сянтань быў выдзелены горад , а з павета Чанша — павет Ванчэн (望城县). У 1952 годзе спецыяльны раён Чанша быў перайменаваны ў спецыяльны раён Сянтань (湘潭专区).

У 1955 годзе горад Чанша быў падзелены на Паўночны, Паўднёвы, Усходні і Заходні раёны. У 1957 годзе быў створаны яшчэ і Прыгарадны раён.

22 сакавіка 1959 года павет Ванчэн быў зноў далучаны да павета Чанша, а 31 сакавіка таго ж года павет Чанша быў перададзены са складу спецыяльнага раёна Сянтань пад юрысдыкцыю ўладаў горада Чанша.

У 1977 годзе быў зноў утвораны павет Ванчэн.

У 1983 годзе пад юрысдыкцыю ўладаў Чанша былі перададзеныя павет Сян’інь са складу акругі Юэян, павет Нінсян са складу акругі Іян, і павет Люян са складу акругі Сянтань. У 1986 годзе павет Сян’інь быў перададзены ў склад новаўтворанай гарадской акругі .

У 1993 годзе павет Люян быў ператвораны ў гарадскі павет.

У 1996 годзе было скасавана старое дзяленне Чанша на раёны, і былі створаны новыя пяць раёнаў.

У 2011 годзе павет Ванчэн быў ператвораны ў раён гарадскога падпарадкавання.

У 2017 годзе павет Нінсян быў ператвораны ў гарадскі павет.

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел

Гарадская акруга Чанша дзеліцца на 6 раёнаў, 2 гарадскія паветы, 1 павет:

Карта
Статус	Назва	Іерогліфы	Піньінь	Насельніцтва (2010)	Плошча (км²)
Раён		芙蓉区	Fúróng qū
Раён		天心区	Tiānxīn qū
Раён		岳麓区	Yuèlù qū
Раён		开福区	Kāifú qū
Раён		雨花区	Yǔhuā qū
Раён		望城区	Wàngchéng qū
Гарадскі павет		浏阳市	Liúyáng shì
Гарадскі павет		宁乡市	Níngxiāng shì
Павет		长沙县	Chángshā xiàn

Эканоміка

Індустрыяльны парк Лугу

Дзелавы квартал

Taskin Mall

Чанша — буйны прамысловы цэнтр паўднёвага Кітая. Чанша ўваходзіць у 20 найбольш эканамічна развітых гарадоў краіны; у 2008 годзе яго ВУП склаў 43 млрд долараў ЗША, што на 15,1 % больш за паказчык на папярэдні год. ВУП на душу насельніцтва — 6589 долараў ЗША. З эканамічным развіццём звязана хуткае разрастанне горада і пагаршэнне яго экалагічнай сітуацыі.

Горад прыцягвае значную колькасць замежных інвестыцый. Так, толькі ў 2005 годзе горад атрымаў каля 1 млрд долараў прамых замежных інвестыцый, галоўным чынам у высокія тэхналогіі, вытворчасць, харчовую прамысловасць і сферу паслуг. 59 % ад агульнага аб’ёму інвестыцый прыйшло з Ганконга, Паўднёвай Карэі, Сінгапура і Японіі; каля 29 % — з краін Амерыкі і 9 % — з краін Еўропы.

У 2011 годзе ў горадзе быў адкрыты парк забаў па матывах гульні Angry Birds. 27 лістапада 2017 года ў горадзе адбылася 5-я сустрэча каардынатараў краін БРІКС.

У лютым 2023 года ў Чаншы была заснавана База лічбавых паслуг для садзейнічання развіццю кітайска-афрыканскага гандлёва-эканамічнага супрацоўніцтва.

Прамысловасць

У горадзе дзейнічае некалькі буйных індустрыяльна-тэхналагічных паркаў. У Чаншы вырабляюць хімікаты, металы, сельскагаспадарчую тэхніку і абсталяванне, тунэлепраходныя комплексы, паўправадніковыя прыборы, электроніку, лекі, прадукты харчавання, камбікармы, цэмент, гуму, кераміку, паперу і іншае. У непасрэднай блізкасці ад горада вядзецца здабыча вугалю.

У акрузе размешчаны завод ракетна-касмічнага абсталявання China Aerospace Science and Industry Corporation  (руск.), завод інтэгральных мікрасхем Sanan IC  (руск.), хімічны завод BASF, завод тунэлепраходчых комплексаў і камбайнаў (CRCHI).

Гандаль

Значная частка гародніны і садавіны пастаўляецца ў Чаншу праз аптовы лагістычны цэнтр сельгаспрадукцыі «Дахасі». На рынку «Гаацяа» ў раёне прадаюцца тавары з Афрыкі (у тым ліку кававыя зёрны, чай, арэхі, фінікі, кветкі і парфумерыя).

На тэрыторыі міжнароднага аэрапорта дзейнічае комплексная бондавая зона, праз якую праходзіць значная частка знешняга гандлю з Афрыкай і Цэнтральнай Азіяй.

Транспарт

Паўднёвы вакзал

Грамадскі транспарт

Асноўны грамадскі транспарт у горадзе — аўтобусы. 29 красавіка 2014 года была адкрыта першая лінія ; пазней былі пабудаваны другая і чацвёртая лініі метро, а ў перспектыве іх будзе шэсць.

6 мая 2016 года была ўведзена ў эксплуатацыю , якая злучыла паміж сабой Паўднёвы чыгуначны вакзал і аэрапорт Хуанхуа.

Чыгуначны транспарт

Чанша — буйны чыгуначны вузел, які абслугоўваюць Цэнтральны і Паўднёвы вакзалы. Праз горад ідуць чыгункі з хуткаснымі і высакахуткаснымі цягнікамі Ухань — Гуанчжоу  (руск.), Ханчжоу — Чанша  (руск.) і Чанша — Куньмін  (руск.).

Важнае значэнне маюць грузавыя перавозкі з Чаншы (Паўночны вакзал) у Ханой, Мінск і Кіеў.

Авіяцыйны транспарт

знаходзіцца прыкладна за 20 км ад цэнтра горада і з’яўляецца адным з найбольш загружаных у Кітаі. Выконваюцца ўнутраныя рэйсы ў такія гарады як Пекін, Куньмін, Наньнін, Чэнду, Гуанчжоу, Ланьчжоў, Фучжоу, Сіань, Урумчы, Шанхай, Харбін і іншыя, а таксама міжнародныя рэйсы ў Сеул, Сінгапур, Тайбэй. Важную ролю адыгрываюць грузавыя авіяперавозкі ў Афрыку і Еўропу.

Па выніках 2023 года пасажырапаток міжнароднага аэрапорта Хуанхуа дасягнуў 27,25 млн чалавека-раз; за год было здзейснена 200 800 узлётаў і пасадак самалётаў.

Навука і адукацыя

 — адзін з найстарэйшых у Кітаі, ён утварыўся ў XX стагоддзі на месцы старажытнай Акадэміі Юэлу  (руск.).

У горадзе знаходзіцца адзін з ключавых нацыянальных ваенных універсітэтаў краіны — , вядомы распрацоўкай суперкамп’ютараў, кампанентаў касмічнай і іншай тэхнікі.

Культура

У Чаншы размешчана некалькі музеяў, тэатраў, храмаў і дзейнічае каталіцкая . На беразе возера Мэйсі пабудаваны , у якім аб’яднаны вялікі і малы тэатры і музей сучаснага мастацтва.

Найбольш вядомыя музеі — Музей правінцыі Хунань  (руск.), дзе выстаўлены экспанаты раскопак у , і Музей бамбукавых бірак у Чаншы  (руск.), дзе выстаўлены знаходкі (Бамбукавыя біркі Цзоумалоу  (руск.)), знойдзеныя на тэрыторыі цэнтральнай часткі горада.

У горадзе на Мандарынавым востраве  (руск.) усталявана Статуя маладога Маа Цзэдуна  (руск.). У Чаншы размешчаны і адзін з самых высокіх у Кітаі і свеце манументаў — 99-метровая статуя багіні Гуаньінь  (англ.).

Менавіта ў Чанша ў 1904 годзе была адкрыта першая ў Кітаі публічная бібліятэка — (кіт.).

Гарады-пабрацімы

•  Арэца, Італія
•  Аўгсбург, Германія
•  Кагосіма, Японія (30 кастрычніка 1982)
•  Кімберлі, ПАР
•  Магілёў, Беларусь (3 чэрвеня 2020)
•  Малакка, Малайзія (2004)
•  Сент-Пол, ЗША
•  Фрыбур, Швейцарыя

Крыніцы

1. 国务院第七次全国人口普查领导小组办公室 中国人口普查分县资料—2020 — 北京市: 中国统计出版社, 2022. — 983 с. — ISBN 978-7-5037-9772-9
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q130368174"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q956"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q48913532"></a>
2. Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 8: Канто — Кулі / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 8. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0144-3 (т. 8). — табліца «Адміністрацыйны падзел Кітая»
3. Финский разработчик видеоигр Rovio открывает в Китае 100 новых магазинов // Сайт тэлерадыёкампаніі Yleisradio Oy. Novosti po-russki. — 26 чэрвеня 2012.(Праверана 20 мая 2025)
4. В провинции Хунань создана база цифровых услуг для содействия развитию китайско-африканского торгово-экономического сотрудничества (нявызн.). Жэньминь Жибао. Архівавана з першакрыніцы 8 лютага 2023. Праверана 8 лютага 2023.
5. В Чанша сошел с конвейера первый в мире ТПК с двойным щитом большого диаметра (нявызн.). Жэньминь Жибао. Архівавана з першакрыніцы 27 красавіка 2023. Праверана 27 красавіка 2023.
6. Ракетно-космическая промышленность Китая (нявызн.)(недаступная спасылка). Зарубежное военное обозрение. Архівавана з першакрыніцы 23 красавіка 2021. Праверана 16 сакавіка 2021.
7. В Китае построили тоннелепроходческий комплекс со щитом диаметром 16,64 м (нявызн.). Жэньминь Жибао.
8. В Китае наблюдается инновационное развитие сельскохозяйственной техники (нявызн.). Жэньминь Жибао.
9. Борьба со вспышкой коронавирусной инфекции. Власти Чанша следят за стабильностью поставок овощей горожанам (нявызн.). Жэньминь Жибао. Архівавана з першакрыніцы 22 жніўня 2021. Праверана 22 жніўня 2021.
10. Рынок в Центральном Китае способствует развитию торговых возможностей между Китаем и Африкой (нявызн.). Жэньминь Жибао. Архівавана з першакрыніцы 2 верасня 2024. Праверана 2 верасня 2024.
11. В городе Чанша завершен первый в Китае реэкспорт африканских цветов (нявызн.). Жэньминь Жибао. Архівавана з першакрыніцы 23 ліпеня 2024. Праверана 23 ліпеня 2024.
12. Из Чанша в Ханой отправился первый состав международного грузового железнодорожного сообщения Китай-АСЕАН (нявызн.). Жэньминь Жибао. Архівавана з першакрыніцы 8 жніўня 2021. Праверана 1 красавіка 2021.
13. Из провинции Хунань отправился первый в Год Кролика поезд "Китай-Европа" (нявызн.). Жэньминь Жибао. Архівавана з першакрыніцы 26 студзеня 2023. Праверана 26 студзеня 2023.
14. Первый грузовой поезд Китай-Европа отправился из города Чанша в Киев (нявызн.). Жэньминь Жибао. Архівавана з першакрыніцы 25 кастрычніка 2021. Праверана 16 красавіка 2021.
15. Новый международный грузовой авиамаршрут связал китайский город Чанша и столицу Эфиопии (нявызн.). Жэньминь Жибао. Архівавана з першакрыніцы 28 ліпеня 2022. Праверана 28 ліпеня 2022.
16. Аэропорт Хуанхуа города Чанша в 2023 году обслужил рекордное количество пассажиров (нявызн.). Жэньминь Жибао. Архівавана з першакрыніцы 5 студзеня 2024. Праверана 5 студзеня 2024.
17. https://goridcentr.csgpb.by/pobratimy/virtualnaya-ekskursiya/chansha-kitaj/
18. http://msdesk.mbmb.gov.my/twincities/glance.cfm

Спасылкі

• «Чанша — самый зелёный город в Китае»