Azərbaycanca
Türkçe
| Заалогія |
| Галіны заалогіі |
| Аалогія • Акаралогія |
| Знакамітыя заолагі |
| Жорж Кюўе · Чарльз Дарвін |
Заалогія — навука пра жывёльныя арганізмы, адзін з асноўных раздзелаў біялогіі.
Вывучае відавую разнастайнасць жывёл (сістэматыка), іх будову (анатомія), асаблівасці жыццядзейнасці (фізіялогія), заканамернасці індывідуальнага развіцця (эмбрыялогія), роднасныя сувязі (філагенія), пашырэнне (зоагеаграфія), узаемаадносіны з асяроддзем (экалогія), асаблівасці паводзін (эталогія), вымерлых жывёл (палеазаалогія).
У заалогіі таксама вылучаюць навукі, якія даследуюць найбольш вялікія і важныя групы жывёл: акаралогія, арахналогія, арніталогія, герпеталогія, іхтыялогія, малакалогія, пратысталогія, тэрыялогія, энтамалогія.
Заалогія звязана з шэрагам сельскагаспадарчых, ветэрынарных і медыцынскіх навук.
Гісторыя
Заалогія як навука зарадзілася ў Старажытнай Грэцыі і звязана з імем Арыстоцеля.
Як стройная сістэма ведаў аформілася ў канцы XVII — першай палове XVIII стагоддзя дзякуючы працам вучоных-прыродазнаўцаў англічаніна Дж. Рэя, шведа К. Лінея, французаў Ж. Бюфона і Ж. Б. Ламарка і іншых. У сярэдзіне XIX стагоддзя створана тэорыя эвалюцыі арганічнага свету (Ч. Дарвін).
У развіцці заалогіі вялікае значэнне мелі працы расійскіх вучоных К. М. Бэра, А. А. і У. А. Кавалеўскіх, І. І. Мечнікава, К. Ф. Рулье, А. М. Северцава і іншых.
У XX стагоддзі павялічыўся аб’ём фауністычных даследаванняў па ўсёй планеце, фарміруецца новы малекулярна-біялагічны аспект сістэматыкі, выкарыстоўваецца карыясістэматыка (на падставе вывучэння колькасці і будовы храмасом), укараняюцца біяхімічныя метады і метады электроннай мікраскапіі і інш.
На Беларусі
На Беларусі даследаванні па заалогіі пачаліся ў 18 стагоддзі. Заалагічныя апісанні асобных яе тэрыторый ёсць у працах польскага даследчыка Г. Ржанчынскага (1-я пал. 18 ст.), рускіх вучоных І. І. Ляпёхіна (канец 18 ст.), В. М. Севергіна (1-я пал. 19 ст.).
у 1924—1930 гадах праводзіліся экспедыцыі па вывучэнні наземнай фаўны (А. У. Фядзюшын і інш.).
Сучасны этап развіцця заалогіі звязаны з працамі І. Ц. Арзамасава, Г. А. Галкоўскай, Г. Г. Вінберга, М. С. Долбіка, П. І. Жукава, С. В. Кахненкі, І. К. Лапаціна, В. І. Мержаеўскай, М. М. Пікуліка, Л. М. Сушчэні, І. М. Сяржаніна, Э. І. Хацько, Н. М. Хмялёвай і іншых.
Даследаванні вядуцца ў Інстытуце заалогіі Нацыянальнай АН Беларусі, на кафедрах прыродазнаўчых факультэтаў ВНУ, у запаведніках, навукова-даследчых установах сельскагаспадарчага і ветэрынарнага профілю і інш.
Даследуюцца функцыянальныя сувязі ў зоацэнозах, заканамернасці матэрыяльна-энергетычных пераўтварэнняў на розных трафічных узроўнях, экалогія і інтрадукцыя каштоўных відаў рыб.
Развіваюцца новыя кірункі заалогіі: эксперыментальная экалогія водных беспазваночных жывёл, ландшафтная фауністыка і экалогія жывёл, глебавая экалогія; вывучэнне механізмаў і заканамернасцей фарміравання біялагічнай разнастайнасці жывёльнага свету ва ўмовах інтэнсіфікацыі антрапагеннай нагрузкі на прыродныя комплексы; распрацоўка прынцыпаў і метадаў экалагічнага маніторынгу, вядзення Чырвонай кнігі, развіцця сеткі асабліва ахоўных тэрыторый; ацэнка ўплыву аварыі на ЧАЭС (1986) на стан фаўны.
Адна з найбольш актуальных праблем — распрацоўка навуковых асноў аховы і рацыянальнага выкарыстання жывёльнага свету Зямлі.
Гл. таксама
- Глыбакаводны гігантызм
- Антразаалогія
- Артрападалогія
Літаратура
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 6: Дадаізм — Застава / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 6. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0106-0 (т. 6).
- Жывёльны свет: Тэматычны слоўнік. — Мн.: Беларуская навука, 1999. ISBN 985-08-0185-9
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
ZaalogiyaGaliny zaalogiiAalogiya Akaralogiya Antrazaalogiya Fizichnaya antrapalogiya Apiyalogiya Arahnalogiya Artrapadalogiya Gelmintalogiya Gerpetalogiya Ihtyyalogiya Karcynalogiya Ketalogiya Kanhalogiya Malakalogiya Nejraetalogiya Mirmekalogiya Nematalogiya Aalogiya Arnitalogiya Paleazaalogiya Planktalogiya Prymatalogiya Protazaalogiya Teryyalogiya Hirapteralogiya Entamalogiya EtalogiyaZnakamityya zaolagiZhorzh Kyuye Charlz Darvin Karl Linej Konrad Lorenc Tomas Sej Edvard Uilsan Alfred Rasel Uoles Zhan Anry FabrGP Zaalogiya navuka pra zhyvyolnyya arganizmy adzin z asnoynyh razdzelay biyalogii Vyvuchae vidavuyu raznastajnasc zhyvyol sistematyka ih budovu anatomiya asablivasci zhyccyadzejnasci fiziyalogiya zakanamernasci indyvidualnaga razviccya embryyalogiya rodnasnyya suvyazi filageniya pashyrenne zoageagrafiya uzaemaadnosiny z asyaroddzem ekalogiya asablivasci pavodzin etalogiya vymerlyh zhyvyol paleazaalogiya U zaalogii taksama vyluchayuc navuki yakiya dasleduyuc najbolsh vyalikiya i vazhnyya grupy zhyvyol akaralogiya arahnalogiya arnitalogiya gerpetalogiya ihtyyalogiya malakalogiya pratystalogiya teryyalogiya entamalogiya Zaalogiya zvyazana z sheragam selskagaspadarchyh veterynarnyh i medycynskih navuk GistoryyaZaalogiya yak navuka zaradzilasya y Starazhytnaj Grecyi i zvyazana z imem Arystocelya Yak strojnaya sistema veday aformilasya y kancy XVII pershaj palove XVIII stagoddzya dzyakuyuchy pracam vuchonyh pryrodaznaycay anglichanina Dzh Reya shveda K Lineya francuzay Zh Byufona i Zh B Lamarka i inshyh U syaredzine XIX stagoddzya stvorana teoryya evalyucyi arganichnaga svetu Ch Darvin U razvicci zaalogii vyalikae znachenne meli pracy rasijskih vuchonyh K M Bera A A i U A Kavaleyskih I I Mechnikava K F Rule A M Severcava i inshyh U XX stagoddzi pavyalichyysya ab yom faunistychnyh dasledavannyay pa ysyoj planece farmiruecca novy malekulyarna biyalagichny aspekt sistematyki vykarystoyvaecca karyyasistematyka na padstave vyvuchennya kolkasci i budovy hramasom ukaranyayucca biyahimichnyya metady i metady elektronnaj mikraskapii i insh Na BelarusiNa Belarusi dasledavanni pa zaalogii pachalisya y 18 stagoddzi Zaalagichnyya apisanni asobnyh yae terytoryj yosc u pracah polskaga dasledchyka G Rzhanchynskaga 1 ya pal 18 st ruskih vuchonyh I I Lyapyohina kanec 18 st V M Severgina 1 ya pal 19 st u 1924 1930 gadah pravodzilisya ekspedycyi pa vyvuchenni nazemnaj fayny A U Fyadzyushyn i insh Suchasny etap razviccya zaalogii zvyazany z pracami I C Arzamasava G A Galkoyskaj G G Vinberga M S Dolbika P I Zhukava S V Kahnenki I K Lapacina V I Merzhaeyskaj M M Pikulika L M Sushcheni I M Syarzhanina E I Hacko N M Hmyalyovaj i inshyh Dasledavanni vyaducca y Instytuce zaalogii Nacyyanalnaj AN Belarusi na kafedrah pryrodaznaychyh fakultetay VNU u zapavednikah navukova dasledchyh ustanovah selskagaspadarchaga i veterynarnaga profilyu i insh Dasleduyucca funkcyyanalnyya suvyazi y zoacenozah zakanamernasci materyyalna energetychnyh peraytvarennyay na roznyh trafichnyh uzroynyah ekalogiya i intradukcyya kashtoynyh viday ryb Razvivayucca novyya kirunki zaalogii eksperymentalnaya ekalogiya vodnyh bespazvanochnyh zhyvyol landshaftnaya faunistyka i ekalogiya zhyvyol glebavaya ekalogiya vyvuchenne mehanizmay i zakanamernascej farmiravannya biyalagichnaj raznastajnasci zhyvyolnaga svetu va ymovah intensifikacyi antrapagennaj nagruzki na pryrodnyya kompleksy raspracoyka pryncypay i metaday ekalagichnaga manitoryngu vyadzennya Chyrvonaj knigi razviccya setki asabliva ahoynyh terytoryj acenka yplyvu avaryi na ChAES 1986 na stan fayny Adna z najbolsh aktualnyh prablem raspracoyka navukovyh asnoy ahovy i racyyanalnaga vykarystannya zhyvyolnaga svetu Zyamli Gl taksamaGlybakavodny gigantyzm Antrazaalogiya ArtrapadalogiyaLitaraturaBelaruskaya encyklapedyya U 18 t T 6 Dadaizm Zastava Redkal G P Pashkoy i insh Mn BelEn 1998 T 6 576 s 10 000 ekz ISBN 985 11 0035 8 ISBN 985 11 0106 0 t 6 Zhyvyolny svet Tematychny sloynik Mn Belaruskaya navuka 1999 ISBN 985 08 0185 9