Іван Іванавіч Насовіч 26 верасня 7 кастрычніка 1788 в Гразівец цяпер Чавускі раён 25 ліпеня 6 жніўня 1877 беларускі мова

Іван Іванавіч Насовіч (26 верасня (7 кастрычніка) 1788, в. Гразівец, цяпер Чавускі раён — 25 ліпеня (6 жніўня) 1877) — беларускі мовазнавец-лексікограф, фалькларыст і этнограф.

Іван Іванавіч Насовіч

Дата нараджэння	26 верасня (7 кастрычніка) 1788
Месца нараджэння	Гразівец, Старабыхаўскі павет, Магілёўскае намесніцтва, Расійская імперыя
Дата смерці	25 ліпеня (6 жніўня) 1877 (88 гадоў)
Грамадзянства	Беларусь
Род дзейнасці	навуковец, лексікограф, дыялектолаг, мовазнавец
Навуковая сфера	этнаграфія, лексікаграфія
Альма-матар	Магілёўская мужчынская гімназія Магілёўская духоўная семінарыя
Вядомы як	філолаг-славіст, этнограф, палеограф
Творы ў Вікікрыніцах
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Скончыў Магілёўскую гімназію і духоўную семінарыю (1812). Працаваў выкладчыкам, інспектарам Аршанскага, выкладчыкам, рэктарам Мсціслаўскага духоўных вучылішчаў (1813—1822), загадчыкам, наглядчыкам, выкладчыкам Дынабургскай гімназіі, Маладзечанскага і Свянцянскага дваранскіх вучылішчаў (1822—1843). У 1843 выйшаў у адстаўку, пераехаў у Мсціслаў і заняўся навуковай працай.

Шмат падарожнічаў па Паўночна-Заходнім краі. Супрацоўнічаў з Аддзяленнем рускай мовы і славеснасці Пецярбургскай АН, Археаграфічнай камісіяй, Аддзяленнем этнаграфіі Рускага геаграфічнага таварыства. Па іх прапанове склаў першы гістарычны слоўнік беларускай мовы «Алфавітны паказальнік старажытных беларускіх слоў, выбраных з Актаў, што адносяцца да гісторыі 3аходняй Расіі» (Увараўская прэмія 1865, рукапіс захоўваецца ў Бібліятэцы РАН у Санкт-Пецярбургу), дзе растлумачаны каля 13 тыс. слоў. Асноўная навуковая праца І. І. Насовіча тлумачальна-перакладны «Слоўнік беларускай гаворкі» (1870, Дзямідаўская прэмія 1865), у які ўвайшло больш за 30 тыс. слоў, запісаных аўтарам у Магілёўскай, Віцебскай, Мінскай і Гродзенскай губернях, а таксама выбраных з вуснай народнай творчасці, старабеларускіх пісьмовых помнікаў; усе значэнні слоў і словазлучэнняў раскрываюцца аўтарскімі тлумачэннямі з дакладнымі рускімі эквівалентамі і цытатамі з дыялектнай, фальклорнай ці агульналітаратурнай мовы, часам даецца этымалогія слоў. У 1881 быў выдадзены «Дадатак да беларускага слоўніка І. І. Насовіча» (каля 1 тыс. новых слоў). Слоўнік да гэтага часу застаецца ўнікальным зборам беларускай лексікаграфіі.

Значнымі былі і фальклорна-этнаграфічныя працы І. І. Насовіча, галоўная сярод якіх — «Зборнік беларускіх прыказак» (1867, залаты медаль Рускага геаграфічнага таварыства), які змяшчае каля 3,5 тыс. прыказак, прымавак, , , скорагаворак і іншых блізкіх да іх паняццяў. У зборніку раскрываецца сэнс прыказак, выяўляецца іх паходжанне, даюцца эквіваленты з рускай мовы, а ў многіх выпадках і з іншых моў. Потым выйшлі зборнікі «Беларускія прыказкі і прымаўкі» (1868), «Беларускія прыказкі і загадкі» (1868), «Беларускія песні» (1873, больш за 350 тэкстаў), вядомы рукапіс зборніка «Легенды, паданні, быліны, байкі, анекдоты» не выяўлены і іншыя зборнікі. Зборнікі адкрываюцца прадмовамі аўтара, у якіх І. І. Насовіч выказваў свае погляды на беларускую народную вусна-паэтычную творчасць.

Аўтарству І. І. Насовіча належыць гістарычна-лінгвістычны нарыс «Аб плямёнах да часоў Рурыка, што засялялі беларускую тэрыторыю» (рукапіс захоўваецца ў Бібліятэцы РАН у Санкт-Пецярбургу), дзе ён між іншым даводзіў, што назвы плямёнаў «дрыгавічы», «радзімічы», «крывічы» і іншыя паходзяць ад беларускіх народных слоў. Пакінуў гісторыка-мемуарную працу «Успамінаў майго жыцця» (рукапіс захоўваецца ў Інстытуце мовазнаўства НАН Беларусі). Таксама аўтар артыкулаў, прысвечаных песеннай культуры беларусаў. Пераклаў з лацінскай мовы 3-томную працу «Старажытныя помнікі, што асвятляюць гісторыю Польшчы і Літвы», у якой адлюстраваны ўзаемадачыненні Польшчы і ВКЛ, асветлена гісторыя беларускіх зямель з 1217 да 1696 года.

Бібліяграфія

Слоўнік беларускай мовы. — Мн., 1983.
Вячаслаў Мартысюк. Поўная бібліяграфія прац Івана Насовіча.

Памяць

У 2024 годзе імя Івана Насовіча нададзена у Магілёве.

Зноскі

Решение Могилевского городского Совета депутатов от 30 октября 2024 года № 7-3 "О присвоении наименований элементам улично-дорожной сети города Могилева" (нявызн.). pravo.by.

Літаратура

Белазаровіч В. А. Гістарыяграфія гісторыі Беларусі: вучэб. дапаможнік; Установа Адукацыі «Гродзенскі Дзярж. Ун-т імя Я. Купалы». — Гродна : ГрДУ, 2006. — 345 с. — ISBN 985-417-858-7.;
Гуліцкі М. Ф. Нарысы гісторыі беларускай лексікаграфіі (XIX — пачатак XX стст.). — Мн., 1978.
Календарыюм // «Czasopis», № 10'2003;
Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Мінска. У 4 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БЕЛТА, 2001. — 576 с.: іл. — ISBN 985-6302-33-1.
Лепешаў І. Насовіч – славуты лексікограф і фалькларыст // НАША СЛОВА № 40 (1139), 2013.

[1] Решение Могилевского городского Совета депутатов от 30 октября 2024 года № 7-3 "О присвоении наименований элементам улично-дорожной сети города Могилева" (нявызн.). pravo.by.