Артыкул або раздзел вымагае перапрацоўкі Удзельнік які паставіў шаблон не пакінуў тлумачэнняў Калі ласка палепшыце артык

Іўры́т (саманазва: עִבְרִית, вымаўл. [ʔivˈʁit] або [ʕivˈɾit]) — мова семіцкай сям'і афразійскай макрасям'і, гістарычная мова яўрэяў і іх продкаў, свяшчэнная мова іудаізму. Меркаваныя найранейшыя пісьмовыя сведчанні мовы — Х ст. да н.э.

Іўрыт

Саманазва	עִבְרִית
Краіны	Ізраіль, Заходні бераг Іардана, сектар Газа, у астатніх краінах (як літургічная мова)
Рэгіёны	Блізкі Усход
Афіцыйны статус	Ізраіль
Арганізацыя, якая рэгулюе	Акадэмія мовы іўрыт_ru
Агульная колькасць носьбітаў	9 303 950 чал. (2019)
Статус	у бяспецы^[d]
Класіфікацыя
Катэгорыя	Мовы Еўразіі
Афразійская макрасям'я Семіцкая сям'я Ханаанская падгрупа Іўрыт
Пісьменнасць	яўрэйскі алфавіт
Моўныя коды
ДАСТ 7.75–97	ивр 198
ISO 639-1	he
ISO 639-2	heb
ISO 639-3	heb
	heb
Ethnologue	heb
Linguasphere	12-AAB-a
ABS ASCL	4204
IETF	he
Glottolog	hebr1246
Вікіпедыя на гэтай мове

Яўрэйскі алфавіт чытаецца справа налева
	Алеф א	Бэт ב	Гімэль	Далет
Хэ	Ваў	Заін	Хэт	Тэт	Ёд
Каф	Ламэд	Мэм	Нун	Самэх	Аін
Пэ	Цадзі	Куф	Рэш	Шын	Таў

Спыніў сваё існаванне ў якасці размоўнай мовы прыкладна ў ІІ ст. н.э., аднак захоўваўся як мова яўрэйскага богаслужэння і рабінскай літаратуры. У ХІХ ст. мова была адроджана, і цяпер на мове размаўляе прыкладна 9 млн чал. (з іх 7 млн — ізраільцяне). ЗША — другая па колькасці носьбітаў іўрыта краіна, дзе налічваецца каля 222 тыс. чал., якія свабодна гавораць на мове, у асноўным выхадцы з Ізраіля. Перапіс насельніцтва Рэспублікі Беларусь 2009 году засведчыў, што ў краіне пражывае 12 926 чалавек, чыя нацыянальнасць вызначана як яўрэі, з іх 245 чалавек вызначылі мову сваёй нацыянальнасці як родную.

Сучасны іўрыт – адна з афіцыйных моў Ізраіля побач з арабскай. Старажытнаяўрэйская мова (біблейскі іўрыт) з'яўляецца мовай рэлігіі і вывучаецца ў сучасных яўрэйскіх супольнасцях свету, а таксама з'яўляецца літургічнай мовай самарыцян. Як замежная мова іўрыт у асноўным вывучаецца яўрэямі; асобамі, якія вывучаюць іудаізм або Ізраіль, а таксама археолагамі і лінгвістамі, якія спецыялізуюцца ў галіне Блізкага Усходу. Акрамя таго, іўрыт нярэдка вывучаецца багасловамі і ў хрысціянскіх семінарыях. На старажытнаяўрэйскай мове напісана Тора, тагачасная форма старажытнаяўрэйскай зведала росквіт каля VI ст. да н.э. З гэтае прычыны іўрыт таксама вядомы як свяшчэнная мова (іўр.: לְשׁוֹן הַקֹּדֶשׁ, Leshon HaKodesh).

Назва

Само слова עִבְרִית ([ʔivˈʁit], [ʕivˈɾit]) перакладаецца з мовы іўрыт як прыметнік «яўрэйская». тут ужываецца з-за таго, што назоўнік שפה сафа́ («мова», «маўленне»), да якога звычайна адносіцца гэты прыметнік, у іўрыце выкарыстоўваецца ў жаночым родзе.

Гісторыя

Паходжанне і ўзрост

У другой палавіне ІІ тысячагоддзя да н. э. іўрыт становіцца самастойнай семіцкай мовай, канчаткова адасобіўшыся ад роднасных моў і дыялектаў. Найстаражытнейшая літаратурная крыніца на іўрыце з выяўленых на сёння — «Песня Дэворы» (ХІІ ст. да н. э.). Пасля гэты твор увайшоў у тэкст Старога Запавету («Кніга Суддзяў Ізраілевых», ч. 5).

Самы старажытны надпіс на іўрыце, «каляндар з Гезера»_ru, датуецца

Асноўныя перыяды

Біблейскі іўрыт (XII—II стст. да н.э.)
Паслябіблейскі іўрыт (I стагоддзе да н.э. — II стагоддзе н.э.)
Іўрыт эпохі Талмуда і Масарэтаў (III—V стст. н.э.)
Сярэдневяковы іўрыт (X—XVIII стст.)
Іўрыт XIX стагоддзя
Адроджаны іўрыт (з пачатку XX стагоддзя)

Адраджэнне іўрыта

Адраджэнне яўрэйскай мовы адбывалася ў Еўропе і Ізраілі на працягу ХІХ—ХХ стагоддзяў праз ператварэнне з мовы богаслужэнняў у паўсядзённую, гутарковую і пісьмовую мову. Ставілася ў якасці адной з задач сіянісцкага руху і дзяржавы Ізраіль ад заснавання ў 1948 годзе. Суправаджалася перайманнямі з ідыша.

Іўрыт у СССР

Яшчэ пастановай у 1919 годзе іўрыт у СССР быў абвешчаны рэлігійным, і выкладанне на ім у яўрэйскіх школах было забаронена.

У савецкай літаратуры іўрыт вельмі доўга называлі старажытнаяўрэйскай мовай, нават калі пытанне яго адраджэння ў Ізраілі было гістарычна вырашана. Існуе меркаванне, што гэта адбывалася выключна з палітычных меркаванняў, з мэтай проціпастаўлення «старой і мёртвай» мовы іўрыт «сучаснай і жывой» яўрэйскай мове — ідышу. Нейтральныя адносіны да сучаснага іўрыта ў СССР мелі месца паміж смерцю Сталіна ў 1953 г. і Шасцідзённай вайной у 1967 г., калі паміж Ізраілем і СССР існавалі дыпламатычныя адносіны.

Пасля Шасцідзённай вайны і разрыву савецка-ізраільскіх адносін у 1967 годзе прыхільнікі іўрыта ў СССР (за выключэннем тых, хто вывучаў і даследаваў мову ў навуковых мэтах, напрыклад, на ўсходазнаўчых аддзяленнях ВНУ) прыраўноўваліся да сіяністаў (гэта значыць да патэнцыяльных эмігрантаў — «здраднікаў савецкай Радзімы», а пазней і да «расістаў», згодна з рэзалюцыяй 3379 ААН_ru 1975 года, якая была скасавана рэзалюцыяй 46/86_ru толькі ў 1991 годзе). А значыць, іх лёгка маглі выгнаць з працы або з ВНУ, а некаторыя настаўнікі іўрыта нават былі асуджаныя на турэмнае зняволенне па розных зачэпках.

Гл. таксама

Старажытнаяўрэйская мова
Яўрэйскі алфавіт

Крыніцы

Languages (англ.)(недаступная спасылка). The World Factbook. (12 лютага 2014). Архівавана з першакрыніцы 8 ліпеня 2014. Праверана 2 студзеня 2015.
Ethnologue — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q14793"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q14790"></a>
UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q925553"></a>
Most ancient Hebrew biblical inscription deciphered (англ.). Phys.org (12 лютага 2014).
Klein, Zeev. A million and a half Israelis struggle with Hebrew // Israel Hayom.
Nachman Gur. Kometz Aleph – Au• How many Hebrew speakers are there in the world?. — Behadrey Haredim. Архівавана з першакрыніцы 4 лістапада 2013.
The differences between English and Hebrew (англ.)(недаступная спасылка). A guide to learning English (12 лютага 2014). Архівавана з першакрыніцы 6 лістапада 2013. Праверана 2 студзеня 2015.
Self-Access Centre - Hebrew (англ.). UCL (12 лютага 2014).
Population: Ancestry, Language Spoken At Home (англ.). Статыстычнае бюро ЗША (12 лютага 2014).
Перепись населения Республики Беларусь 2009 года (руск.)(недаступная спасылка). (12 лістапада 2013). Архівавана з першакрыніцы 18 верасня 2010. Праверана 2 студзеня 2015.

Літаратура

Шифман И. Ш. Иврит // Лингвистический энциклопедический словарь. — М.: «Советская энциклопедия», 1990. — С. 170.
Іўрыт // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 7: Застаўка — Кантата / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 7. — С. 368. — 608 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0130-3 (Т. 7).

Спасылкі

Раздзел Вікіпедыі на на іўрыце мове

Іўрыт // Этналог (англ.)

[1] Languages (англ.)(недаступная спасылка). The World Factbook. (12 лютага 2014). Архівавана з першакрыніцы 8 ліпеня 2014. Праверана 2 студзеня 2015.

[_38692e09d1189a20-2] Ethnologue — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q14793"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q14790"></a>

[_bdb7f2175164361b-3] UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q925553"></a>

[4] Most ancient Hebrew biblical inscription deciphered (англ.). Phys.org (12 лютага 2014).

[5] Klein, Zeev. A million and a half Israelis struggle with Hebrew // Israel Hayom.

[6] Nachman Gur. Kometz Aleph – Au• How many Hebrew speakers are there in the world?. — Behadrey Haredim. Архівавана з першакрыніцы 4 лістапада 2013.

[7] The differences between English and Hebrew (англ.)(недаступная спасылка). A guide to learning English (12 лютага 2014). Архівавана з першакрыніцы 6 лістапада 2013. Праверана 2 студзеня 2015.

[8] Self-Access Centre - Hebrew (англ.). UCL (12 лютага 2014).

[9] Population: Ancestry, Language Spoken At Home (англ.). Статыстычнае бюро ЗША (12 лютага 2014).

[10] Перепись населения Республики Беларусь 2009 года (руск.)(недаступная спасылка). (12 лістапада 2013). Архівавана з першакрыніцы 18 верасня 2010. Праверана 2 студзеня 2015.