Ара бская мо ва الل غ ة الع ر ب ي ة ˈʔal l uɣat u alʕaraˈbijːa мова цэнтральна семіцкай галіны афразійскай моўнай сям і

Ара́бская мо́ва (اللُّغَةُ العَرَبِيَّةُ [ˈʔal̪l̪uɣat̪u‿alʕaraˈbijːa]) — мова цэнтральна-семіцкай галіны афразійскай моўнай сям’і, якая ў большасці выкарыстоўваецца ў краінах арабскага свету. Арабская мова ёсць , ISO надае коды да 30 варыянтаў, у тым ліку — стандартызаванай формы, вядомай як ^[ru] або сярод носьбітаў Аль-Фусха (الفُصْحَى). Выкарыстоўвае арабскі ^[ru] алфавіт і пішацца справа-налева.

Арабская мова

Саманазва	اللُّغَةُ العَرَبِيَّةُ
Вымаўленне	[ˈʔal̪l̪uɣat̪u‿alʕaraˈbijːa]
Краіны	Алжыр, Бахрэйн, Егіпет, Заходняя Сахара, Іарданія, Ірак, Емен, Катар, Кувейт, Ліван, Лівія, Марока, ААЭ, Аман, Палесцінская аўтаномія, Саудаўская Аравія, Сірыя, Туніс, Маўрытанія — большасць насельніцтва; Судан,Турцыя, Ізраіль, Джыбуці, Самалі, Каморскія Астравы — значная частка насельніцтва; Чад, Малі, Нігер, ЦАР, Кенія, Танзанія, Нігерыя, Сенегал, Узбекістан, Таджыкістан, Афганістан, некаторыя краіны Паўднёвай Амерыкі — нязначныя ці крайне малыя групы насельніцтва
Рэгіёны	Арабскі свет
Афіцыйны статус	Краіны: Алжыр Бахрэйн Джыбуці Егіпет Ізраіль Іарданія Ірак Емен Катар Каморы Кувейт Ліван Лівія Маўрытанія Марока ААЭ Аман Эрытрэя Саудаўская Аравія Сірыя Самалі Судан Туніс Чад часткова прызнаныя дзяржавы САДР Палесцінская аўтаномія непрызнаныя дзяржавы Самаліленд Арганізацыі: ААН Афрыканскі Саюз Арганізацыя ісламскага супрацоўніцтва Ліга арабскіх дзяржаў
Арганізацыя, якая рэгулюе	Арганізацыі: (Марока) (Егіпет) (Сірыя) (Іарданія) (Ірак) (Судан) (Туніс) (Лівія) (Ізраіль)
Агульная колькасць носьбітаў	ад 260 да 323 млн.
	5
Статус	у бяспецы^[d]
Класіфікацыя
Катэгорыя
Афразійская макрасям'я Семіцкая сям'я Заходнесеміцкая галіна Цэнтральнасеміцкая група
Пісьменнасць	арабскі алфавіт
Моўныя коды
ДАСТ 7.75–97	ара 050
ISO 639-1	ar
ISO 639-2	ara
ISO 639-3	ara
Ethnologue	ara
Linguasphere	12-AAC
ABS ASCL	4202
IETF	ar
Glottolog	arab1395
Вікіпедыя на гэтай мове

Носьбітамі арабскай мовы лічаць 373 млн чалавек, такім чынам, яна чацвёртая па колькасці носьбітаў у свеце. Акрамя гэтага, арабская — адна з афіцыйных моў ААН і мова набажэнства для 1,9 млрд мусульман ва ўсім свеце. На працягу гісторыі арабская паўплывала на многія мовы планеты, асабліва на тыя, што ўжываюцца ў краінах з рэлігійнай перавагай ісламу або былі захоплены мусульманамі.

Гісторыя

Літаратурная арабская мова пачала складвацца ў IV—VI стст. у даісламскай паэзіі і ў VII ст. ў мове Карана. Росквіту дасягнула ў эпоху арабскага халіфата (IX—XI стст.). З VI ст. арабская мова карыстаецца арабскім пісьмом.

Найстаражытнейшыя пісьмовыя помнікі арабскай мовы — самудскія, ліх’янскія і сафскія надпісы, зробленыя сабейскім пісьмом (V ст. да н.э. — IV ст. н.э.), немарскі, зроблены набацейскім пісьмом (IV ст.), зебедскі і харанскі надпісы, зробленыя , блізкім раннекуфічнаму арабскаму (VI ст.). Першы пісьмовы помнік класічнай арабскай мовы ў арабскай графіцы — Каран (сярэдзіна VII ст.).

Дыялекты

Са старажытных часоў арабская мова адрознівалася дыялектнай разгалінаванасцю; племянныя дыялекты вядомыя з 6—7 стст., прычым у іх на аснове фанетычных асаблівасцей вылучаюцца заходнія і ўсходнія групы. Пазней на змену племянному чляненню прыходзіць сацыяльна-тэрытарыяльнае: дыялектам качэўнікаў проціпастаўляюцца дыялекты аселага насельніцтва (гарадскія і сельскія).

Сучасная размоўная арабская мова распадаецца на пяць груп дыялектаў, якія фактычна з’яўляюцца асобнымі мовамі:

Усходняя (месапатамская) група
Аравійская група
Цэнтральнаарабская група
Егіпецка-суданская група
Паўночнаафрыканская (магрыбская) група дыялектаў

Таксама існуюць разнавіднасці арабскай мовы ( Кіпра, і інш.), якія не ўключаюцца ў гэтыя групы з-за іх ізаляванасці ад арабамоўнага свету.

Літаратурная мова — адзіная.

Фанетычны і марфалагічны строй сучасных арабскіх дыялектаў тыпалагічна адпавядае навейшай стадыі развіцця семіцкіх моў.

Пашыранасць

Арабская мова мае афіцыйны статус у Алжыры, Бахрэйне, Джыбуці, Егіпце, Емене, Заходняй Сахары, Ізраілі, Іарданіі, Іраку, Іране, Катары, Каморскіх Астравах, Кувейце, Ліване, Лівіі, Марока, Маўрытаніі, Аб’яднаных Арабскіх Эміратах, Амане, Палесціне, Саудаўскай Аравіі, Сірыі, Судане, Тунісе, Чадзе, Эрытрэі, Арганізацыі Аб’яднаных Нацый, Арганізацыі ісламская канферэнцыя, Лізе арабскіх дзяржаў; статус нацыянальнай мовы ў Малі, Сенегале і Самалі.

Пісьменства

Арабская мова запісваецца арабскім алфавітам. На арабскай пішуць справа налева. Прычым у арабскай, у адрозненне ад моў з лацінскай ці кірылічнай графікай, няма вялікіх літар, таму пішуцца як любое іншае слова, таксама як і першае слова ў сказе.

Знакі прыпынку пішуцца ў перавернутым выглядзе, гэта значыць злева направа.

Замест падкрэслівання, курсіву або разрадкі арабы звычайна ўжываюць надкрэсліванне. Дробны перанос слова на іншы радок не дапускаецца; пустой прасторы ў радку ўнікаюць расцяжэннем літары. У скорапісе слова, якое не ўпісалася ў радок, заканчваецца паваротам уверх.

Фанетыка і граматыка

Фанетыка арабскай мовы багатая сістэмай зычных (28 фанем). Носьбітамі лексічнага значэння ў слове з’яўляюцца 3 зычныя, з якіх складаецца корань.

3 галосныя ў розных камбінацыях афармляюць граматычную характарыстыку слова: час, лад, трыванне і іншае.

Назоўнік і прыметнік адрозніваюцца ў залежнасці ад іх пазіцыі ў сказе. Дзеяслоў багаты формамі. У ролі службовых слоў — назоўнікі.

Крыніцы

UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q925553"></a>
Ahmad Al-Jallad The earliest stages of Arabic and its linguistic classification(англ.). — 2018.
Arabic (англ.). Ethnologue.
639 Identifier Documentation: ara (англ.). ISO 639-3.
Zeidan, Adam. Languages by number of native speakers (англ.). Encyclopedia Britannica (4 жніўня 2023).
Official Languages (англ.). United Nations.
Religious Composition by Country, 2010-2050 (англ.). Pew Research Center (21 снежня 2022).
Kees Versteegh 2014, p. 190.
Юшманов Н. В. Грамматика литературного арабского языка, стр. 26.

Літаратура

Белова А. Г. Арабский язык // Лингвистический энциклопедический словарь. — М.: «Советская энциклопедия», 1990. — С. 41.
Арабская мова // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 1: А — Аршын / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 1. — С. 447. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0036-6 (т. 1).
Арабский язык и арабская литература // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
Юшманов Н. В. Грамматика литературного арабского языка. 3 изд. -- М., 1985.
Kees Versteegh. The Arabic Language. — 2-е, исправленное. — Edinburgh University Press, 2014. — 431 p. — ISBN 9780748645299.

Спасылкі

Раздзел Вікіпедыі на арабскай мове

Арабская мова // Этналог (англ.)

[_bdb7f2175164361b-1] UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q925553"></a>

[2] Ahmad Al-Jallad The earliest stages of Arabic and its linguistic classification(англ.). — 2018.

[3] Arabic (англ.). Ethnologue.

[4] 639 Identifier Documentation: ara (англ.). ISO 639-3.

[5] Zeidan, Adam. Languages by number of native speakers (англ.). Encyclopedia Britannica (4 жніўня 2023).

[6] Official Languages (англ.). United Nations.

[7] Religious Composition by Country, 2010-2050 (англ.). Pew Research Center (21 снежня 2022).

[FOOTNOTEKees_Versteegh2014190-8] Kees Versteegh 2014, p. 190.

[9] Юшманов Н. В. Грамматика литературного арабского языка, стр. 26.