Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Грэнландыя (грэнл.: Kalaallit Nunaat, [kalaːɬit nunaːt]; дацк.: Grønland, [ˈɡʁɶnˌlanˀ]) — аўтаномная тэрыторыя ў складзе Садружнасці Каралеўства Данія, знаходзіцца на аднайменным востраве ў паўночнай частцы Атлантычнага акіяна і прылеглых астравах. Мае марскія межы з Канадай на паўночным захадзе. На ўсход ад Грэнландыі размешчана Ісландыя.
| |||||
 | |||||
| Гімн: «Nunarput utoqqarsuanngoravit» | |||||
| Афіцыйная мова | Грэнландская | ||||
| Сталіца | Нук | ||||
| Найбуйнейшыя гарады | Нук, Сісіміўт, Ілулісат, Какарток | ||||
| Форма кіравання | Аўтаномная парламентарная манархія | ||||
| Каралева Высокі камісар Прэм’ер-міністр Старшыня Інатсісартута | Фрэдэрык Х Мікаэла Энгель Кім Кільсэн Ларс Эміль Ёхансэн | ||||
| Дзярж. рэлігія | Царква Дацкага Народа | ||||
| Плошча • Агулам • % воднай паверхні | 2 166 086 км² 83,1 | ||||
| Насельніцтва • Ацэнка (2017) • Шчыльнасць | 55 860 чал. 0,026 чал./км² | ||||
| ІРЧП (2010) | 0,786 (высокі) ({{{Месца па ІРЧП}}}-ы) | ||||
| Этнахаронім | Грэнландцы | ||||
| Валюта | Дацкая крона (kr., DKK) | ||||
| Інтэрнэт-дамен | .gl | ||||
| Код ISO (Alpha-2) | GL | ||||
| Код ISO (Alpha-3) | GRL | ||||
| Тэлефонны код | +299 | ||||
| Часавыя паясы | -4 — +0 | ||||
Геаграфія
Грэнландыя — самы вялікі ў свеце востраў, плошча якога складае больш за 2,1 млн км² (працягласць 2 690 кіламетраў з поўначы на поўдзень). Ён знаходзіцца паміж Атлантычным і Паўночным Ледавітым акіянамі.
Адметна, што геаграфічна Грэнландыя з’яўляецца часткай Паўночнай Амерыкі, аднак палітычна і культурна звязана з Еўропай.
Вялікая частка супервострава пакрыта льдамі, якія ўтварыліся яшчэ ў апошні ледавіковы перыяд, каля 11 500 гадоў таму. Іх таўшчыня дасягае 3,4 км, больш важкі панцыр толькі ў Арктыкі. Усяго 15,7 % плошчы вострава свабодная ад ільдоў.
Гісторыя
Упершыню востраў быў выяўлены ісландскім мараком Гунбьёрнам каля 875 года (на бераг не схадзіў). У 982 годзе ісландзец нарвежскага паходжання Эрык Раўда (Руды) зрабіў першае абследаванне вострава і назваў яго Грэнландыяй.
У 983 годзе на поўдні Грэнландыі былі заснаваныя нарманскія (ісландскія) калоніі, якія праіснавалі да XV стагоддзя.
У XI стагоддзі насельніцтва Грэнландыі, у тым ліку і карэннае — эскімосы, прыняла хрысціянства (у 1126 годзе ў Грэнландыі заснавана першае біскупства).
З 1262 года да пачатку XVIII стагоддзя Грэнландыя фактычна прыналежыла Нарвегіі.
У 1721 годзе пачалася каланізацыя вострава Даніяй. У 1744 годзе Данія ўсталявала дзяржаўную манаполію (існавала да 1950 года) на гандаль з Грэнландыяй.
У 1814 годзе пры скасаванні дацка-нарвежскай уніі 1380 года Грэнландыя засталася за Даніяй і да 1953 года з’яўлялася яе калоніяй. У 1953 годзе Грэнландыя была абвешчана часткай тэрыторыі Садружнасць Каралеўства Данія.
Уплыў ЗША
У красавіку 1940 года, пасля акупацыі Даніі Нямеччынай, урад ЗША заявіў аб распаўсюджванні на Грэнландыю дактрыны Манро.
9 красавіка 1941 года пасланец Даніі ў Вашынгтоне падпісаў з амерыканскім урадам т. зв. Дамову аб абароне Грэнландыі (ратыфікавана дацкім Рыгсдагам 16 мая 1945 года). ЗША прыступілі да стварэння на Грэнландыі вайсковых баз.
Пасля ўступа Даніі ў НАТА (4 красавіка 1949 года) паміж дацкім і амерыканскім урадамі 27 красавіка 1951 года была падпісана новая дамова, па якой Данія і ЗША ажыццяўляюць сумесную абарону вострава. У 1971 годзе ЗША мелі ў Грэнландыі 2 вайсковыя базы і іншыя вайсковыя аб’екты.
У 2019 годзе Прэзідэнт ЗША Дональд Трамп заявіў, што цікавіўся купляй вострава.
Палітычная структура
З прыняццем Канстытуцыі Даніі 5 чэрвеня 1953 года Грэнландыя абвешчана раўнапраўнай часткай Каралеўства Данія. Прававы статут Грэнландыі ўсталяваны Законам аб пашырэнні ўнутранай аўтаноміі Грэнландыі, які прыняты Фалькетынгам Даніі 17 лістапада 1978 года і ўхвалены на рэферэндуме ў Грэнландыі 17 студзеня 1979 года.
Форма кіравання — парламенцкая дэмакратыя ў рамках канстытуцыйнай манархіі.
Глава дзяржавы — каралева Даніі, прадстаўленая ў Грэнландыі Вярхоўным камісарам. 2 дэпутата ад Грэнландыі выбіраюцца ў парламент Даніі.
Вышэйшы заканадаўчы орган Грэнландыі — Ландстынг, складаецца з 31 дэпутата, абранага на 4 гады ўсеагульным галасаваннем на аснове прапарцыйнага прадстаўніцтва. Дзейнічае ўсеагульнае выбарчае права. Выбарчыя правы ўяўляюцца з 18 гадоў.
Вышэйшы выканаўчы орган — Ландсстюры (урад) — фарміруецца Ландстынгам на аснове парламенцкай большасці. Прэм’ер-міністр абіраецца Парламентам (звычайна ім становіцца лідар партыі большасці).
Насельніцтва
Насельніцтва — 55,9 тысяч чалавек (адзнака на 2017), у тым ліку грэнландцаў (эскімосаў) каля 90 %. У гэты лік не ўключаны персанал ваенных баз ЗША (да 2—4 тыс. чалавек).
Пасля Другой сусветнай вайны у выніку зніжэння смяротнасці (да 8 на 1 000 жыхароў) і рэзкага павелічэння нараджальнасці (да 50 на 1 000 жыхароў) назіраўся хуткі рост насельніцтва (у 1945 годзе ў Грэнландыі пражывала 21 тыс. чалавек, у 1970 годзе — 47 тыс. чалавек).
У 2010 годзе нараджальнасць складала 14,68 на 1 000, смяротнасць — 8,05 на 1 000, эміграцыя з Грэнландыі — 5,99 жыхароў з 1 000. У выніку гадавы прырост насельніцтва складае 0,06 %.
Звыш 9/10 насельніцтва сканцэнтравана на паўднёва-заходнім узбярэжжы Грэнландыі, дзе размешчаны найбольш буйныя населеныя пункты (гарады) — Нук (сталіца, 15 тыс. жыхароў), Какарток, Ілулісат, Сісіміут, Манітсок.
У Грэнландыі з 1 ліпеня 2009 года адзінай афіцыйнай мовай з’яўляецца грэнландская (адна з эскімоскіх моў). Раней другой афіцыйнай мовай з’яўлялася дацкая. Многія жыхары Грэнландыі валодаюць англійскай мовай у якасці трэцяй. Асноўная рэлігія — хрысціянства (лютэранства).
Гарады Грэнландыі
Сталіца Грэнландыі — Нук (Гатхоб) — заснавана ў 1728 годзе, лічыцца адным з самых старажытных гарадоў вострава, адміністрацыйным, культурным, палітычным цэнтрам Грэнландыі. У ім пражывае каля 15 000 гараджан. Менавіта тут знаходзіцца Нацыянальны музей Грэнландыі, у якім захоўваюцца разнастайныя экспанаты (ад унікальных эскімоскіх мумій да твораў народнай творчасці) і адзіны на востраве ўніверсітэт.
Горад Какарток (Юліянсхоб), які з’яўляецца цэнтрам паўднёвай тэрыторыі краіны, славіцца адзіным у Грэнландыі фантанам, упрыгожаным меднымі таблічкамі з імёнамі гарадскіх жыхароў і вядомай скульптурай «Камень і чалавек». Какарток лічыцца самым прыгожым з гарадоў Грэнландыі. Даведацца больш аб прыкладным творчасці мясцовых жыхароў можна наведаўшы музей гэтага горада.
Горад Упернавік — самая паўночная паромная прыстань вострава Грэнландыі. На думку мясцовых жыхароў, не пабываўшы ў гэтым горадзе, немагчыма даведацца, што такое сапраўдны холад — гадавая тэмпература тутэйшых месцаў не перавышае 5 градусаў. І, вядома, тут ёсць свой музей, які захоўвае вялікую калекцыю гарпуноў і каякаў усіх відаў.
Эканоміка
Асноўныя артыкулы даходаў вострава — субсідыі дацкага ўрада (штогадовыя датацыі складаюць каля 600 мільёнаў долараў — палова гадавога бюджэту Грэнландыі), а таксама экспарт рыбы і крэветак. Змяненне клімату, выкліканае павышэннем тэмпературы ў водах Атлантычнага акіяна, дазваляе вырошчваць на востраве сельскагаспадарчую прадукцыю. Земляробства ў Грэнландыі пакуль распаўсюджана толькі на самым поўдні. Тут знаходзіцца ўчастак у 40 гектараў, на якім вырошчваюць бульбу і капусту. Агародніну саджаюць у маі, а збіраюць ураджай у кастрычніку. Некаторым аграрыям удалося вырасціць бабы, гарох, зеляніну і нават клубніцы. Але асноўнай крыніцай даходу для мясцовага насельніцтва, з’яўляецца паляванне і рыбалоўства. На востраве жывуць белыя мядзведзі, на іх палююць дзеля футра, а таксама жоўці і тлушчу, з якіх вырабляюць лекавыя прэпараты. Акрамя таго, у гэтым раёне вялікая колькасць прамысловай рыбы.
У Грэнландыі засяроджаны адны з найбуйнейшых у свеце радовішчаў рэдказямельных металаў, уключаючы неадым, празеадым, дыспрозій і тэрбій, а таксама ўран і пабочныя прадукты цынку. Кампанія «Greenland Mіnerals» пачала працаваць на паўднёва-заходнім паўвостраве Грэнландыі ў 2007 годзе для распрацоўкі рудніка. Упершыню запасы нафтавай сыравіны на востраве былі выяўленыя ў 2010 годзе, а ў 2018 годзе амерыканскія інжынеры выявілі на шэльфе значныя запасы, прыкладна 50 мільярдаў барэляў. Паколькі Грэнландыя дзякуючы раставанню ледавікоў падымаецца з-пад вады, багатыя радовішчы стануць больш даступныя.
Гл. таксама
- Грэнландская крона
Крыніцы
- Statistics Greenland: Population (англ.)
- zviazda.by
Спасылкі
 | Фота і Відэа на Вікісховішчы |
|---|
- Грэнландская рада турызму (англ.)
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Grenlandyya grenl Kalaallit Nunaat kalaːɬit nunaːt dack Gronland ˈɡʁɶnˌlanˀ aytanomnaya terytoryya y skladze Sadruzhnasci Karaleystva Daniya znahodzicca na adnajmennym vostrave y paynochnaj chastcy Atlantychnaga akiyana i pryleglyh astravah Mae marskiya mezhy z Kanadaj na paynochnym zahadze Na yshod ad Grenlandyi razmeshchana Islandyya Daniya Grenlandyya Kalaallit Nunaat Scyag Grenlandyi Gerb GrenlandyiGimn Nunarput utoqqarsuanngoravit Aficyjnaya mova GrenlandskayaStalica NukNajbujnejshyya garady Nuk Sisimiyt Ilulisat KakartokForma kiravannya Aytanomnaya parlamentarnaya manarhiyaKaraleva Vysoki kamisar Prem er ministr Starshynya Inatsisartuta Frederyk H Mikaela Engel Kim Kilsen Lars Emil YohansenDzyarzh religiya Carkva Dackaga NarodaPloshcha Agulam vodnaj paverhni 2 166 086 km 83 1Naselnictva Acenka 2017 Shchylnasc 55 860 chal 0 026 chal km IRChP 2010 0 786 vysoki Mesca pa IRChP y Etnaharonim GrenlandcyValyuta Dackaya krona kr DKK Internet damen glKod ISO Alpha 2 GLKod ISO Alpha 3 GRLTelefonny kod 299Chasavyya payasy 4 0U panyaccya yosc i inshyya znachenni gl Grenlandyya znachenni GeagrafiyaAsnoyny artykul Grenlandyya vostray Grenlandyya samy vyaliki y svece vostray ploshcha yakoga skladae bolsh za 2 1 mln km pracyaglasc 2 690 kilametray z poynachy na poydzen Yon znahodzicca pamizh Atlantychnym i Paynochnym Ledavitym akiyanami Admetna shto geagrafichna Grenlandyya z yaylyaecca chastkaj Paynochnaj Ameryki adnak palitychna i kulturna zvyazana z Eyropaj Vyalikaya chastka supervostrava pakryta ldami yakiya ytvarylisya yashche y aposhni ledavikovy peryyad kalya 11 500 gadoy tamu Ih tayshchynya dasyagae 3 4 km bolsh vazhki pancyr tolki y Arktyki Usyago 15 7 ploshchy vostrava svabodnaya ad ildoy GistoryyaAsnoyny artykul Gistoryya Grenlandyi Upershynyu vostray byy vyyayleny islandskim marakom Gunbyornam kalya 875 goda na berag ne shadziy U 982 godze islandzec narvezhskaga pahodzhannya Eryk Rayda Rudy zrabiy pershae absledavanne vostrava i nazvay yago Grenlandyyaj U 983 godze na poydni Grenlandyi byli zasnavanyya narmanskiya islandskiya kalonii yakiya praisnavali da XV stagoddzya U XI stagoddzi naselnictva Grenlandyi u tym liku i karennae eskimosy prynyala hrysciyanstva u 1126 godze y Grenlandyi zasnavana pershae biskupstva Z 1262 goda da pachatku XVIII stagoddzya Grenlandyya faktychna prynalezhyla Narvegii U 1721 godze pachalasya kalanizacyya vostrava Daniyaj U 1744 godze Daniya ystalyavala dzyarzhaynuyu manapoliyu isnavala da 1950 goda na gandal z Grenlandyyaj U 1814 godze pry skasavanni dacka narvezhskaj unii 1380 goda Grenlandyya zastalasya za Daniyaj i da 1953 goda z yaylyalasya yae kaloniyaj U 1953 godze Grenlandyya byla abveshchana chastkaj terytoryi Sadruzhnasc Karaleystva Daniya Uplyy ZShA U krasaviku 1940 goda paslya akupacyi Danii Nyamechchynaj urad ZShA zayaviy ab raspaysyudzhvanni na Grenlandyyu daktryny Manro 9 krasavika 1941 goda paslanec Danii y Vashyngtone padpisay z amerykanskim uradam t zv Damovu ab abarone Grenlandyi ratyfikavana dackim Rygsdagam 16 maya 1945 goda ZShA prystupili da stvarennya na Grenlandyi vajskovyh baz Paslya ystupa Danii y NATA 4 krasavika 1949 goda pamizh dackim i amerykanskim uradami 27 krasavika 1951 goda byla padpisana novaya damova pa yakoj Daniya i ZShA azhyccyaylyayuc sumesnuyu abaronu vostrava U 1971 godze ZShA meli y Grenlandyi 2 vajskovyya bazy i inshyya vajskovyya ab ekty U 2019 godze Prezident ZShA Donald Tramp zayaviy shto cikaviysya kuplyaj vostrava Palitychnaya strukturaAsnoyny artykul Palityka i dzyarzhayny lad Grenlandyi Z prynyaccem Kanstytucyi Danii 5 chervenya 1953 goda Grenlandyya abveshchana raynapraynaj chastkaj Karaleystva Daniya Pravavy statut Grenlandyi ystalyavany Zakonam ab pashyrenni ynutranaj aytanomii Grenlandyi yaki prynyaty Falketyngam Danii 17 listapada 1978 goda i yhvaleny na referendume y Grenlandyi 17 studzenya 1979 goda Forma kiravannya parlamenckaya demakratyya y ramkah kanstytucyjnaj manarhii Glava dzyarzhavy karaleva Danii pradstaylenaya y Grenlandyi Vyarhoynym kamisaram 2 deputata ad Grenlandyi vybirayucca y parlament Danii Vyshejshy zakanadaychy organ Grenlandyi Landstyng skladaecca z 31 deputata abranaga na 4 gady yseagulnym galasavannem na asnove praparcyjnaga pradstaynictva Dzejnichae yseagulnae vybarchae prava Vybarchyya pravy yyaylyayucca z 18 gadoy Vyshejshy vykanaychy organ Landsstyury urad farmiruecca Landstyngam na asnove parlamenckaj bolshasci Prem er ministr abiraecca Parlamentam zvychajna im stanovicca lidar partyi bolshasci NaselnictvaNaselnictva 55 9 tysyach chalavek adznaka na 2017 u tym liku grenlandcay eskimosay kalya 90 U gety lik ne yklyuchany persanal vaennyh baz ZShA da 2 4 tys chalavek Paslya Drugoj susvetnaj vajny u vyniku znizhennya smyarotnasci da 8 na 1 000 zhyharoy i rezkaga pavelichennya naradzhalnasci da 50 na 1 000 zhyharoy naziraysya hutki rost naselnictva u 1945 godze y Grenlandyi prazhyvala 21 tys chalavek u 1970 godze 47 tys chalavek U 2010 godze naradzhalnasc skladala 14 68 na 1 000 smyarotnasc 8 05 na 1 000 emigracyya z Grenlandyi 5 99 zhyharoy z 1 000 U vyniku gadavy pryrost naselnictva skladae 0 06 Zvysh 9 10 naselnictva skancentravana na paydnyova zahodnim uzbyarezhzhy Grenlandyi dze razmeshchany najbolsh bujnyya naselenyya punkty garady Nuk stalica 15 tys zhyharoy Kakartok Ilulisat Sisimiut Manitsok U Grenlandyi z 1 lipenya 2009 goda adzinaj aficyjnaj movaj z yaylyaecca grenlandskaya adna z eskimoskih moy Ranej drugoj aficyjnaj movaj z yaylyalasya dackaya Mnogiya zhyhary Grenlandyi valodayuc anglijskaj movaj u yakasci trecyaj Asnoynaya religiya hrysciyanstva lyuteranstva Garady Grenlandyi Nuk Stalica Grenlandyi Nuk Gathob zasnavana y 1728 godze lichycca adnym z samyh starazhytnyh garadoy vostrava administracyjnym kulturnym palitychnym centram Grenlandyi U im prazhyvae kalya 15 000 garadzhan Menavita tut znahodzicca Nacyyanalny muzej Grenlandyi u yakim zahoyvayucca raznastajnyya ekspanaty ad unikalnyh eskimoskih mumij da tvoray narodnaj tvorchasci i adziny na vostrave yniversitet Gorad Kakartok Yuliyanshob yaki z yaylyaecca centram paydnyovaj terytoryi krainy slavicca adzinym u Grenlandyi fantanam uprygozhanym mednymi tablichkami z imyonami garadskih zhyharoy i vyadomaj skulpturaj Kamen i chalavek Kakartok lichycca samym prygozhym z garadoy Grenlandyi Davedacca bolsh ab prykladnym tvorchasci myascovyh zhyharoy mozhna navedayshy muzej getaga gorada Gorad Upernavik samaya paynochnaya paromnaya prystan vostrava Grenlandyi Na dumku myascovyh zhyharoy ne pabyvayshy y getym goradze nemagchyma davedacca shto takoe sapraydny holad gadavaya temperatura tutejshyh mescay ne peravyshae 5 gradusay I vyadoma tut yosc svoj muzej yaki zahoyvae vyalikuyu kalekcyyu garpunoy i kayakay usih viday EkanomikaAsnoynyya artykuly dahoday vostrava subsidyi dackaga yrada shtogadovyya datacyi skladayuc kalya 600 milyonay dolaray palova gadavoga byudzhetu Grenlandyi a taksama ekspart ryby i krevetak Zmyanenne klimatu vyklikanae pavyshennem temperatury y vodah Atlantychnaga akiyana dazvalyae vyroshchvac na vostrave selskagaspadarchuyu pradukcyyu Zemlyarobstva y Grenlandyi pakul raspaysyudzhana tolki na samym poydni Tut znahodzicca ychastak u 40 gektaray na yakim vyroshchvayuc bulbu i kapustu Agarodninu sadzhayuc u mai a zbirayuc uradzhaj u kastrychniku Nekatorym agraryyam udalosya vyrascic baby garoh zelyaninu i navat klubnicy Ale asnoynaj krynicaj dahodu dlya myascovaga naselnictva z yaylyaecca palyavanne i rybaloystva Na vostrave zhyvuc belyya myadzvedzi na ih palyuyuc dzelya futra a taksama zhoyci i tlushchu z yakih vyrablyayuc lekavyya preparaty Akramya tago u getym rayone vyalikaya kolkasc pramyslovaj ryby U Grenlandyi zasyarodzhany adny z najbujnejshyh u svece radovishchay redkazyamelnyh metalay uklyuchayuchy neadym prazeadym dysprozij i terbij a taksama yran i pabochnyya pradukty cynku Kampaniya Greenland Minerals pachala pracavac na paydnyova zahodnim payvostrave Grenlandyi y 2007 godze dlya raspracoyki rudnika Upershynyu zapasy naftavaj syraviny na vostrave byli vyyaylenyya y 2010 godze a y 2018 godze amerykanskiya inzhynery vyyavili na shelfe znachnyya zapasy prykladna 50 milyarday barelyay Pakolki Grenlandyya dzyakuyuchy rastavannyu ledavikoy padymaecca z pad vady bagatyya radovishchy stanuc bolsh dastupnyya Gl taksamaGrenlandskaya kronaKrynicyStatistics Greenland Population angl zviazda bySpasylkiFota i Videa na VikishovishchyGrenlandskaya rada turyzmu angl