Azərbaycanca
Türkçe
Канфуцыянства (кіт. трад. 儒學, спр. 儒学, Rúxué, пал. жу сюэ) — адна з найстарэйшых філасофскіх сістэм свету, якая паходзіць з Кітая. Яна заснавана на вучэннях Канфуцыя, кітайскага вучонага і філосафа, які жыў у V-VI стагоддзях да нашай эры.
| Канфуцыянства | |
|---|---|
 | |
| Названа ад | Канфуцый |
| Заснавальнік | Канфуцый |
| Вывучаецца ў | Jian jia xue pai[d], kaozheng[d], сіналогія, kangaku[d], Chinese philosophy[d] і Chinese Classical Studies[d] |
 | |
| Адлюстроўваецца на | Four Books and Five Classics[d] і Thirteen Classics[d] |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Вучэнне
Вучэнне Канфуцыя накіравана на падтрыманне гармоніі і парадку ў грамадстве і на падставе яго прынцыпаў будуецца іерархічная сістэма ўзаемаадносін. Кожны член таварыства павінен ведаць сваё месца і ставіцца да іншых у адпаведнасці з іх статусам.
Канфуцыянства абвяшчае ўладу правіцеля свяшчэннай, дараванай Небам, а раздзяленне людзей на вышэйшых і ніжэйшых («высакародных мужоў» і «дробных людзішак») усеагульным законам справядлівасці. У аснову сацыяльнага ўладкавання канфуцыянства ставіць маральнае самаўдасканаленне і выкананне норм этыкету («лі»).
Важнае значэнне ў вучэнні займае канцэпцыя «сяа» — сыноўняй пачцівасці, павагі да бацькоў і старэйшых. Канфуцый лічыў «сяа» найбольш эфектыўным метадам кіравання краінай (краіна — гэта адна «вялікая сям’я»); кожны павінен усвядоміць адну простую ісціну: «Правіцель павінен быць правіцелем, бацька — бацькам, а сын — сынам».
Таксама Канфуцыем была выкладзена канцэпцыя ідэальнага чалавека (цзюнь-цзы), у аснове характару якога павінна быць т.зв. «жэнь» — гуманасць, чалавечнасць, любоў да людзей. Адным з галоўных прынцыпаў Канфуцыянства ёсць «Залатое правіла» — трэба ставіцца да іншых так, як бы вы хацелі, каб яны ставіліся да вас.
Уплыў
Канфуцыянства вельмі моцна паўплывала на культуру і лад жыцця ў Кітаі. Яно фарміруе аснову грамадскай маралі і этыкі, кіруе палітычным ладам і ўяўляе фундаментальныя каштоўнасці праўлення і грамадства ў цэлым.
У сучаснай Кітайскай Народнай Рэспубліцы канфуцыянства не мае статусу дзяржаўнай рэлігіі, але яно адыгрывае вельмі важную ролю ў культурным і дзяржаўным жыцці. Традыцыі, якія бяруць свой пачатак з канфуцыянскага вучэння, усё яшчэ захоўваюцца і важныя для людзей, у тым ліку сямейныя рытуалы, павага да моцных і старэйшых, а таксама павага да ведаў і адукацыі.
Па-за межамі Кітая ідэі Канфуцыя прынялі многія краіны Усходняй і Паўднёва-Усходняй Азіі, дзе яны сталі нацыянальнымі ідэалогіямі.
Некаторыя ідэі канфуцыянства знайшлі сваё адлюстраванне ў заходніх філасофскіх традыцыях і культурах.
У Заходняй Еўропе
У сярэдзіне XVII стагоддзя ў Заходняй Еўропе паўстала мода на ўсё кітайскае, і . Гэта мода суправаджалася і спробамі асвоіць кітайскую філасофію, пра якую часта сталі казаць часам ва ўзнёслых і захопленых тонах. Так, прыкладам, англічанін Роберт Бойль параўноўваў кітайцаў і індусаў з грэкамі і рымлянамі.
У 1687 годзе выходзіць у святло лацінскі пераклад Канфуцыя. Перавод падрыхтавала група езуіцкіх навукоўцаў. У гэты час езуіты мелі шматлікія місіі ў Кітаі. Адзін з публікатараў, Піліп Куплянню, вярнуўся ў Еўропу ў суправаджэнні маладога кітайца, хрышчонага пад імем Мішэль. Візіт гэтага госця з Кітая ў Версаль у 1684 годзе дадаткова надала цікавасць да кітайскай культуры ў Еўропе.
Адзін з самых вядомых езуіцкіх даследчыкаў Кітая, Матэа Рычы, спрабаваў знайсці канцэптуальную сувязь паміж кітайскімі духоўнымі навукамі і хрысціянствам. Магчыма, яго даследніцкая праграма пакутавала , але даследчык не гатовы быў адмовіцца ад думкі, што Кітай мог паспяхова развівацца па-за прылучэннем да хрысціянскіх каштоўнасцей. Пры гэтым Рычы казаў, што «Канфуцый з'яўляецца ключом да кітайска-хрысціянскага сінтэзу». Больш таго, ён лічыў, што кожная рэлігія павінна мець свайго заснавальніка, які атрымаў першае ці Які прыйшоў, таму ён назваў Канфуцыя заснавальнікам «канфуцыянскай рэлігіі».
Французскі філосаф у сваёй кнізе «Гутарка хрысціянскага мысляра з кітайскім», якая выйшла ў 1706 годзе, вёў палеміку з канфуцыянствам. Мальбранш сцвярджае ў сваёй кнізе, што каштоўнасць хрысціянскай філасофіі складаецца ў тым, што яна абапіраецца адначасна і на інтэлектуальную культуру, і на каштоўнасці рэлігіі. Кітайскі мандарын, наадварот, паказвае ў кнізе прыклад голага інтэлектуалізму, у якім Мальбранш угледжвае прыклад глыбокай, але частковай мудрасці, дасяжнай з дапамогай адных толькі ведаў. Такім чынам, у інтэрпрэтацыі Мальбранша, Канфуцый — не заснавальнік рэлігіі, а прадстаўнік чыстага рацыяналізму.
Готфрыд Вільгельм Лейбніц таксама надаў навуцы Канфуцыя нямала часу. У прыватнасці, ён параўноўвае філасофскія пазіцыі Канфуцыя, Платона і хрысціянскай філасофіі, прыходзячы да высновы, што першы прынцып канфуцыянства, «Лі» — гэта Розум як аснова Прыроды. Лейбніц праводзіць паралель паміж прынцыпам разумнасці створанага свету, прынятага ў хрысціянскім светапоглядзе, новаеўрапейскім паняткам як пазнавальнага, звышпачуццёвага грунту прыроды, і платонаўскім паняткам «найвысокай выгоды», пад якім той разумее вечны, няствораны грунт свету. Такім чынам, канфуцыянскі прынцып «Лі» падобен платонаўскай «найвышэйшай выгодзе» ці хрысціянскаму Богу.
Паслядоўнік і папулярызатар метафізікі Лейбніца, адзін з самых уплывовых філосафаў Асветніцтва, Хрысціян фон Вольф успадкаваў ад настаўніка паважлівае дачыненне да кітайскай культуры і, у прыватнасці, да канфуцыянства. У сваім складанні «Прамова пра маральную навуку кітайцаў», а таксама ў іншых працах, ён неаднаразова падкрэсліваў агульналюдскае значэнне навукі Канфуцыя і патрэбу яго ўважлівага вывучэння ў Заходняй Еўропе.
Вядомы нямецкі гісторык Іаган Готфрыд Гердэр, крытычна ацэньвальны кітайскую культуру, як адарваную ад іншых народаў, косную і неразвітую, таксама нямала непахвальнага сказаў і пра Канфуцыя. Па яго думцы, этыка Канфуцыя здольная спарадзіць толькі рабоў, якія закрыліся ад усяго свету і ад маральнага і культурнага прагрэсу.
У сваіх лекцыях па гісторыі філасофіі Гегель скептычна ацэньвае тую цікавасць да канфуцыянства, якая мела месца ў Заходняй Еўропе ў XVII—XVIII стст. Паводле яго думцы, у «Лінь юю» няма нічога выдатнага, а ёсць толькі сукупнасць банальнасцей «хадзячай маралі». На думку Гегеля, Канфуцый паказвае сабой узор чыста практычнай мудрасці, пазбытай вартасцей заходнееўрапейскай метафізікі, ацэньванай Гегелем вельмі высока. Як заўважае Гегель, «для славы Канфуцыя было б лепш, калі б яго творы не былі б перакладзены».
Літаратура
- Культуралогія: Энцыкл. даведнік / Уклад. Э. Дубянецкі. — Мн.: БелЭн, 2003. ISBN 985-11-0277-6
- Религиоведение. 35 Конфуцианство (руск.)
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Kanfucyyanstva kit trad 儒學 spr 儒学 Ruxue pal zhu syue adna z najstarejshyh filasofskih sistem svetu yakaya pahodzic z Kitaya Yana zasnavana na vuchennyah Kanfucyya kitajskaga vuchonaga i filosafa yaki zhyy u V VI stagoddzyah da nashaj ery KanfucyyanstvaNazvana adKanfucyjZasnavalnikKanfucyjVyvuchaecca yJian jia xue pai d kaozheng d sinalogiya kangaku d Chinese philosophy d i Chinese Classical Studies d Adlyustroyvaecca naFour Books and Five Classics d i Thirteen Classics d Medyyafajly na VikishovishchyVuchenneVuchenne Kanfucyya nakiravana na padtrymanne garmonii i paradku y gramadstve i na padstave yago pryncypay buduecca ierarhichnaya sistema yzaemaadnosin Kozhny chlen tavarystva pavinen vedac svayo mesca i stavicca da inshyh u adpavednasci z ih statusam Kanfucyyanstva abvyashchae yladu pravicelya svyashchennaj daravanaj Nebam a razdzyalenne lyudzej na vyshejshyh i nizhejshyh vysakarodnyh muzhoy i drobnyh lyudzishak useagulnym zakonam spravyadlivasci U asnovu sacyyalnaga yladkavannya kanfucyyanstva stavic maralnae samaydaskanalenne i vykananne norm etyketu li Vazhnae znachenne y vuchenni zajmae kancepcyya syaa synoynyaj pachcivasci pavagi da backoy i starejshyh Kanfucyj lichyy syaa najbolsh efektyynym metadam kiravannya krainaj kraina geta adna vyalikaya syam ya kozhny pavinen usvyadomic adnu prostuyu iscinu Pravicel pavinen byc pravicelem backa backam a syn synam Taksama Kanfucyem byla vykladzena kancepcyya idealnaga chalaveka czyun czy u asnove haraktaru yakoga pavinna byc t zv zhen gumanasc chalavechnasc lyuboy da lyudzej Adnym z galoynyh pryncypay Kanfucyyanstva yosc Zalatoe pravila treba stavicca da inshyh tak yak by vy haceli kab yany stavilisya da vas UplyyStatuya Kanfucyya lya syarednyaj shkoly 6 va Uhani Kanfucyyanstva velmi mocna payplyvala na kulturu i lad zhyccya y Kitai Yano farmirue asnovu gramadskaj marali i etyki kirue palitychnym ladam i yyaylyae fundamentalnyya kashtoynasci praylennya i gramadstva y celym U suchasnaj Kitajskaj Narodnaj Respublicy kanfucyyanstva ne mae statusu dzyarzhaynaj religii ale yano adygryvae velmi vazhnuyu rolyu y kulturnym i dzyarzhaynym zhycci Tradycyi yakiya byaruc svoj pachatak z kanfucyyanskaga vuchennya usyo yashche zahoyvayucca i vazhnyya dlya lyudzej u tym liku syamejnyya rytualy pavaga da mocnyh i starejshyh a taksama pavaga da veday i adukacyi Pa za mezhami Kitaya idei Kanfucyya prynyali mnogiya krainy Ushodnyaj i Paydnyova Ushodnyaj Azii dze yany stali nacyyanalnymi idealogiyami Nekatoryya idei kanfucyyanstva znajshli svayo adlyustravanne y zahodnih filasofskih tradycyyah i kulturah U Zahodnyaj Eyrope U syaredzine XVII stagoddzya y Zahodnyaj Eyrope paystala moda na ysyo kitajskae i Geta moda supravadzhalasya i sprobami asvoic kitajskuyu filasofiyu pra yakuyu chasta stali kazac chasam va yznyoslyh i zahoplenyh tonah Tak prykladam anglichanin Robert Bojl paraynoyvay kitajcay i indusay z grekami i rymlyanami U 1687 godze vyhodzic u svyatlo lacinski peraklad Kanfucyya Peravod padryhtavala grupa ezuickih navukoycay U gety chas ezuity meli shmatlikiya misii y Kitai Adzin z publikataray Pilip Kuplyannyu vyarnuysya y Eyropu y supravadzhenni maladoga kitajca hryshchonaga pad imem Mishel Vizit getaga goscya z Kitaya y Versal u 1684 godze dadatkova nadala cikavasc da kitajskaj kultury y Eyrope Adzin z samyh vyadomyh ezuickih dasledchykay Kitaya Matea Rychy sprabavay znajsci kanceptualnuyu suvyaz pamizh kitajskimi duhoynymi navukami i hrysciyanstvam Magchyma yago daslednickaya pragrama pakutavala ale dasledchyk ne gatovy byy admovicca ad dumki shto Kitaj mog paspyahova razvivacca pa za pryluchennem da hrysciyanskih kashtoynascej Pry getym Rychy kazay shto Kanfucyj z yaylyaecca klyuchom da kitajska hrysciyanskaga sintezu Bolsh tago yon lichyy shto kozhnaya religiya pavinna mec svajgo zasnavalnika yaki atrymay pershae ci Yaki pryjshoy tamu yon nazvay Kanfucyya zasnavalnikam kanfucyyanskaj religii Francuzski filosaf u svayoj knize Gutarka hrysciyanskaga myslyara z kitajskim yakaya vyjshla y 1706 godze vyoy palemiku z kanfucyyanstvam Malbransh scvyardzhae y svayoj knize shto kashtoynasc hrysciyanskaj filasofii skladaecca y tym shto yana abapiraecca adnachasna i na intelektualnuyu kulturu i na kashtoynasci religii Kitajski mandaryn naadvarot pakazvae y knize pryklad golaga intelektualizmu u yakim Malbransh ugledzhvae pryklad glybokaj ale chastkovaj mudrasci dasyazhnaj z dapamogaj adnyh tolki veday Takim chynam u interpretacyi Malbransha Kanfucyj ne zasnavalnik religii a pradstaynik chystaga racyyanalizmu Gotfryd Vilgelm Lejbnic taksama naday navucy Kanfucyya nyamala chasu U pryvatnasci yon paraynoyvae filasofskiya pazicyi Kanfucyya Platona i hrysciyanskaj filasofii pryhodzyachy da vysnovy shto pershy pryncyp kanfucyyanstva Li geta Rozum yak asnova Pryrody Lejbnic pravodzic paralel pamizh pryncypam razumnasci stvoranaga svetu prynyataga y hrysciyanskim svetapoglyadze novaeyrapejskim panyatkam yak paznavalnaga zvyshpachuccyovaga gruntu pryrody i platonayskim panyatkam najvysokaj vygody pad yakim toj razumee vechny nyastvorany grunt svetu Takim chynam kanfucyyanski pryncyp Li padoben platonayskaj najvyshejshaj vygodze ci hrysciyanskamu Bogu Paslyadoynik i papulyaryzatar metafiziki Lejbnica adzin z samyh uplyvovyh filosafay Asvetnictva Hrysciyan fon Volf uspadkavay ad nastaynika pavazhlivae dachynenne da kitajskaj kultury i u pryvatnasci da kanfucyyanstva U svaim skladanni Pramova pra maralnuyu navuku kitajcay a taksama y inshyh pracah yon neadnarazova padkreslivay agulnalyudskae znachenne navuki Kanfucyya i patrebu yago yvazhlivaga vyvuchennya y Zahodnyaj Eyrope Vyadomy nyamecki gistoryk Iagan Gotfryd Gerder krytychna acenvalny kitajskuyu kulturu yak adarvanuyu ad inshyh naroday kosnuyu i nerazvituyu taksama nyamala nepahvalnaga skazay i pra Kanfucyya Pa yago dumcy etyka Kanfucyya zdolnaya sparadzic tolki raboy yakiya zakrylisya ad usyago svetu i ad maralnaga i kulturnaga pragresu U svaih lekcyyah pa gistoryi filasofii Gegel skeptychna acenvae tuyu cikavasc da kanfucyyanstva yakaya mela mesca y Zahodnyaj Eyrope y XVII XVIII stst Pavodle yago dumcy u Lin yuyu nyama nichoga vydatnaga a yosc tolki sukupnasc banalnascej hadzyachaj marali Na dumku Gegelya Kanfucyj pakazvae saboj uzor chysta praktychnaj mudrasci pazbytaj vartascej zahodneeyrapejskaj metafiziki acenvanaj Gegelem velmi vysoka Yak zayvazhae Gegel dlya slavy Kanfucyya bylo b lepsh kali b yago tvory ne byli b perakladzeny LitaraturaKulturalogiya Encykl davednik Uklad E Dubyanecki Mn BelEn 2003 ISBN 985 11 0277 6 Religiovedenie 35 Konfucianstvo rusk