Мацьяш Корвін

Ма́цьяш I Ко́рвін (Мацьяш Хуньядзі (рум.: Matei Corvin, венг.: Hunyadi (Corvin) Mátyás альбо Mátyás király, ням.: Matthias Corvinus, харв.: Matija/Matijaš Korvin, чэшск.: Matyáš Korvín; 23 лютага 1443, , цяпер Клуж-Напока, Трансільванія — 6 красавіка 1490, Вена, эрцгерцагства Аўстрыя, Свяшчэнная Рымская імперыя) — кароль венгерскі і харвацкі (1458—1490), антыкароль чэшскі (ад 1469), герцаг аўстрыйскі (ад 1486).

Мацьяш I Корвін
Matei Corvin / Hunyadi Mátyás
Кароль Венгрыі 24 студзеня 1458 — 6 красавіка 1490
Каранацыя	29 сакавіка 1464
Папярэднік	Ласла V
Пераемнік	Уласла II
Нараджэнне	24 лютага 1443 ці 23 лютага 1443 Клуж-Напока, Каралеўства Венгрыя
Смерць	6 красавіка 1490 (47 гадоў) ці 7 красавіка 1490(47 гадоў) Вена, Эрцгерцагства Аўстрыя, Свяшчэнная Рымская імперыя
Месца пахавання	Секешфехерварскі сабор^[d]
Род	Хуньядзі^[d]
Бацька	Янаш Хуньядзі
Маці	Эржбет Сіладзі^[d]
Жонка	Лізавета Цалейская^[d], Кацярына з Падэбрадаў^[d] і Беатрыса Арагонская^[d]
Дзеці	Янаш Корвін^[d] і Н. Хуньядзі^[d]
Партыя	палітык да ўзнікнення палітычных партый^[d]
Аўтограф
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Выява Мацьяша Корвіна ў (1488)

Мацьяш Корвін быў малодшым сынам Янаша з роду . Бацька, венгерскі губернатар і славуты ваявода, быў найбагацейшым вяльможам у Венгрыі; маці, , паходзіла са знатнай венгерскай сям'і.

Бацька паклапаціўся пра адукацыю сына, запрасіўшы для яго біскупа Янаша Вітэза і польскага гуманіста . З дванаццацігадовага ўзросту сын браў удзел у ваенных выправах бацькі, у 1456 падчас аблогі Бялграда ён быў пасвечаны ў рыцары.

Бацька таксама знайшоў для сына годную нявесту з магутнага роду графаў Цэльскіх. Эржэбет была адзінай дачкой Ульрыха II  (англ.) і Ірыны Кантакузіны  (руск.). Аднак Эржэбет памерла ў пятнаццацігадовым узросце, яшчэ да шлюбу.

Пасля смерці Янаша Хуньядзі паміж венгерскімі баронамі і каралём Ладзіславам Постумам пачаўся двухгадовы канфлікт. Старэйшы брат Мацьяша меў намер сесці на прастол, аднак у 1457 годзе ён быў падманам схоплены і абезгалоўлены, а ў лістападзе таго ж года неспадзявана памёр і кароль. 20 студзеня 1458 парламент у Будзе абраў Корвіна каралём пры падтрымцы войскаў дзядзькі Мацьяша графа , супернікі якога не здолелі сабраць дастаткова моцнае войска. 24 студзеня 40 000 венгерскіх шляхцічаў адзінагалосна прагаласавалі за Мацьяша, пасля чаго 14 лютага ён здзейсніў каралеўскі ўезд у Буду.

Падчас узыходу Мацьяша Хуньядзі на прастол каралеўства знаходзілася ў акружэнні ворагаў: з поўдню пагражалі асманы і венецыянцы, з захаду — імператар Фрыдрых III, з поўначы — Казімір Ягелончык, абодва дамагаючыся заняць прастол. Чэшскія найміты пад камандаваннем Іскры аселі ў паўночных рэгіёнах, адкуль рабілі наезды на цэнтральныя. Мацьяш адбіў у асманаў , паспяхова ўварваўся ў Сербію, пацвердзіў сюзерэнітэт Венгерскай кароны над . Здзейсніў таксама некалькі ваенных кампаній супраць Іржы з Падэбрадаў і Фрыдрыха III, заваяваў Сілезію, Лужыччыну і Маравію, быў каранаваны на чэшскага караля (як антыкароль). Здабыў таксама Ніжнюю Аўстрыю і зрабіў сваёй рэзідэнцыяй Вену.

1 мая 1461 ажаніўся з дачкой Іржы з Падэбрадаў.

Падчас валадарання Мацьяша Корвіна адбываўся эканамічны і культурны росквіт краіны. У 1465 годзе заклаў у Браціславе , а ў 1480 — універсітэт у .

Сваёй першачарговай задачай паставіў ліквідацыю братэрскіх суполак  (славацк.) у Славакіі. У маі 1458 на Блатным Патоку братрыкі былі разбіты каралеўскім войскам. Апошні іх лагер быў знішчаны ў 1467 годзе пад . Пасля ліквідацыі ўнутранага ворага ўчыніў тры выправы супраць Асманскай імперыі, у якіх дасягнуў толькі частковага поспеху.

Да развіцця пісьменнасці падчас яго ўлады значна спрычынілася жонка , дачка неапальскага караля. Сужэнцы былі вельмі адукаваныя і ўсяляк падтрымлівалі адукацыю. Запрашалі ў дзяржаву замежных, найперш італьянскіх майстроў, будаўнікоў і вучоных. У часы Мацьяша Корвіна ў Венгерскае каралеўства пачалі пранікаць ідэі гуманізму і Адраджэння. У рэнесансным стылі была збудавана знакамітая ў Будзе.

Мацьяш так клапаціўся пра нашчадкаў, што з аўстрыйскаю мяшчанкай Барбарай Эдэльпак меў пазашлюбнага сына .

Мацьяш памёр 6 красавіка 1490 у Вене ад нервовага разладу, калі прыслуга прынесла яму непамытыя фігі. З ім здарыўся інсульт, і праз два дні Корвін сканаў. Стаў адным з нямногіх венгерскіх валадароў, які захаваўся ў паданнях і памяці як добры кароль.

Цікавосткі

• Мацьяшу Корвіну прысвяціў свой славуты твор «Detvan» паэт-штуравец Андрэй Сладкавіч.
• Існуе легенда, паводле якой менавіта Мацьяш Корвін застрэліў апошняга зубра ў Славакіі.

Зноскі

1. Elekes L. Matthias I // Encyclopædia Britannica
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>
2. Matyáš Korvín I., uherský král, 1443-1490 // Olomouc City Library regional database Праверана 25 верасня 2024.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q130368343"></a>
3. Matyáš Korvín I., uherský král, 1443-1490 // Olomouc City Library regional database Праверана 26 верасня 2024.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q130368343"></a>
4. (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Мацьяш I Корвін