У гэтай старонкі няма правераных версій хутчэй за ўсё яе якасць не ацэньвалася на адпаведнасць стандартам Самалё т або а

У гэтай старонкі няма правераных версій, хутчэй за ўсё, яе якасць не ацэньвалася на адпаведнасць стандартам.

Самалё́т, або аэрапла́н, бел. дыял. лята́к — аэрадынамічны лятальны апарат для палётаў у атмасферы з дапамогай рухавіка і нерухомых крылаў (крыла). Самалёт здольны рухацца з высокай хуткасцю, выкарыстоўваючы пад'ёмную сілу крыла для падтрымання сябе ў паветры. Нерухомае крыло адрознівае самалёт ад , а наяўнасць рухавіка — ад планёра.

У адносінах да сучасных і перспектыўных распрацовак у авіяцыйнай тэхніцы (інтэгральныя і гіпергукавыя аэрадынамічныя кампанаванні, выкарыстанне зменнага вектару цягі і інш.) тэрмін «самалёт» патрабуе ўдакладнення:

Самалёт — лятальны апарат, шчыльнейшы за паветра, для палётаў у атмасферы (і касмічнай прасторы (напр. )), што выкарыстоўвае аэрадынамічную пад'ёмную сілу планёра для ўтрымання сябе ў паветры (падчас палёту ў межах атмасферы) і цягу сілавой (рухальнай) устаноўкі для манеўравання і кампенсавання страт поўнай механічнай энергіі на лабавое супраціўленне.

Класіфікацыя самалётаў

Класіфікацыя самалётаў можа быць дадзена па розных прыкметах — па прызначэнню, па канструктыўных прыкметах, па тыпу рухавікоў, па лётна-тэхнічных параметрах і г.д. і да т.п.

Па прызначэнню

Вайсковыя:
- Ганшып
- знішчальнікі
- карэктоўшчыкі
- шматмэтавыя і адмысловыя
- разведчык
- транспартныя
- франтавыя бамбардзіроўшчыкі
Цывільныя:
- пасажырскія — перавозка пасажыраў
- паштовыя - дастаўка пошты
- сельскагаспадарчыя - апрацоўка сельскагаспадарчых угоддзяў
- адмысловыя:
  - эксперыментальныя - выкананне лётных эксперыментаў
  - санітарныя - аказанне тэрміновай медыцынскай дапамогі
  - геолагавыведныя - паветраная разведка нетраў
  - пажарнікі - для тушэння галоўным чынам лясных пажараў
  - і інш.
- спартыўныя - заняткі авіяцыйным спортам
- транспартныя - транспартоўка грузаў
- вучэбна-трэніравальныя - навучанне лётнага складу

Па ўзлётнай масе

1-га класа (75 т і больш)
2-га класа (ад 30 да 75 т)
3-га класа (ад 10 да 30 т)
4-га класа (да 10 т)
лёгкаматорныя
звышлёгкія ( да 495 кг)

Клас самалёта ўзгоднены з класам аэрадрома, здольнага прыняць самалёт дадзенага тыпу.

Па тыпу і ліку рухавікоў

Кампрэсар турбарэактыўнага рухавіка (ТРР)

(гл. таксама )

Па тыпу сілавой устаноўкі:
- (ПР)
- турбавінтавыя (ТВР)
- турбарэактыўныя(ТРР)
- з ракетнымі рухавікамі
- з камбінаванай сілавой усталёўкай (КСУ)
Па ліку рухавікоў:
- аднарухавіковыя
- двухрухавіковыя
- трохрухавіковыя
- чатырохрухавіковыя (Ан-124 «Руслан»)
- пяцірухавіковы (He-111Z)
- шасцірухавіковы (Ан-225 «Мрія»)
- сямірухавіковы ()
- васьмірухавіковы (Boeing B-52)
- дзесяцірухавіковы (Боінг-36)
- дванаццацірухавіковы (Do-X)

Па кампанавальнай схеме

Класіфікацыя па дадзенай прыкмеце з'яўляецца найбольш шматварыянтнай (гл. таксама Класіфікацыя самалётаў па канструктыўных прыкметах і сілкавальнай усталёўцы). Прапануецца частка асноўных варыянтаў:

Па размяшчэнню крыла:
Па ліку крылаў:
- манапланы
- паўтарапланы
- біпланы
- трыпланы
Па размяшчэнню хваставога апярэння:
- звычайнай схемы (апярэнне ззаду)
- бясхвостка
- тыпу «качка» (апярэнне спераду);
Па тыпу і памерах фюзеляжа:
- аднафюзеляжныя (вузка- і шырокафюзеляжныя);
- двухбэлечнай схемы («рама»);
- бясфюзеляжныя («лятучае крыло»).

Па хуткасці палёту

дагукавыя (да 0,7-0,8 Маха)
трансгукавыя (ад 0,7-0,8 да 1,2 М)
звышгукавыя (ад 1,2 да 5 М)
гіпергукавыя (звыш 5 М)

Па роду пасадачных органаў

сухапутныя
карабельныя
гідрасамалёты

Па тыпу ўзлёту і пасадкі

вертыкальнага ()
кароткага (КУП)
звычайнага ўзлёту і пасадкі

Па роду крыніц цягі

вінтавыя

Па надзейнасці

эксперыментальныя
даследчыя
серыйныя

Па тыпу кіравання

пілатаваныя лётчыкам
беспілотныя

Канструкцыя самалётаў

Ильюшин Ил-96
Яковлев МС 21
Сухой Суперджет 100

Гісторыя самалётаў

Першыя спробы пабудаваць самалёт прадпрымаліся яшчэ ў дзевятнаццатым стагоддзі, у прыватнасці, самалёт быў пабудаваны рускім інжынерам . Аднак ніводная з гэтых канструкцый не змагла падняцца ў паветра. Чыннікамі гэтага служылі: занадта высокая маса і непрыстасаванасць тагачасных рухавікоў (паравых машын) да ўмоў авіяцыі, у адсутнасці , у сувязі з чым самалёты будаваліся «наўздагад», у адсутнасці інжынернага досведу ў шматлікіх піянераў авіяцыі.

Першым самалётам, які змог самастойна адарвацца ад зямлі і здзейсніць гарызантальны палёт, стаў , пабудаваны братамі Орвілам і Уілбурам Райт у ЗША. Першы палёт самалёта ў гісторыі адбыўся 17 снежня 1903-га года. «Флаер» пратрымаўся ў паветры 59 секунд і праляцеў 260 метраў. Стварэнне Райтаў было афіцыйна прызнана першым у свеце апаратам цяжэй за паветра, які здзейсніў пілатаваны палёт з выкарыстаннем рухавіка.

Іх апарат уяўляў сабой біплан тыпу «качка» — пілот месцаваўся на ніжнім крыле, руль напрамку ззаду, руль вышыні спераду. Двухланжэронныя крылы былі абабіты тонкім нябеленым муслінам. Рухавік «Флаера» быў чатырохтактны, са стартавай магутнасцю 16 конскіх сіл і важыў усяго (ці цэлых, калі ацэньваць з сучаснага пункта гледжання) 80 кілаграм.

Апарат меў два драўляных вінта. Замест колавага шасі Райты выкарыстоўвалі стартавую катапульту, якая складалася з пірамідальнай вежы і драўлянай накіравальнай рэйкі. Прывад катапульты ажыццяўляўся з дапамогай масіўнага грузу, які падаў, злучанага з самалётам тросам праз сістэму адмысловых блокаў.

У Расіі практычнае развіццё авіяцыі затрымалася з-за арыентацыі ўрада на стварэнне паветраплавальных лятальных апаратаў. Бяручы прыклад Германіі, рускае вайсковае кіраўніцтва зрабіла стаўку на развіццё дырыжабляў і аэрастатаў для войска і не ацаніла своечасова патэнцыйныя магчымасці новага вынаходства — самалёта.

Сваю адмоўную ролю ў стаўленні да лятальных апаратаў цяжэй за паветра зыгра і гісторыя з «Аэрамабілем» В. В. Татарынава. У 1909 г. вынаходнік атрымаў 50 тысяч рублёў ад Вайсковага міністэрства для пабудовы верталёта. Акрамя таго, было шмат ахвяраванняў ад прыватных асоб. Тыя, хто не мог дапамагчы грашыма, прапанавалі бясплатна сваю працу для ўвасаблення задумы вынаходніка. Расія ўскладала вялікія надзеі на гэтае айчыннае вынаходства. Але задума скончылася поўным правалам. Досвед і веды Татарынава не адпавядалі складанасці пастаўленай задачы, і вялікія грошы былі выкінутыя на вецер. Гэты выпадак адмоўна паўплываў на лёсы шматлікіх цікавых авіяцыйных праектаў — рускія вынаходнікі не маглі больш дамагчыся дзяржаўных субсідый.

У 1909 годзе рускі ўрад нарэшце выказаў цікавасць да самалётаў. Было вырашана адхіліць прапанову братоў Райт пра куплю іх вынаходства і будаваць самалёты саматугам. Канструяваць самалёты даручылі афіцэрам-паветраплавальнікам М. А. Агапаву, Б. В. Голубеву, Б. Ф. Гебаўэру і А. І. Шабскаму. Вырашылі будаваць трохмясцовыя самалёты розных тыпаў, каб потым абраць найбольш удалы. Ніхто з праектоўнікаў не толькі не лятаў на самалётах, але нават не бачыў іх у натуры. Таму не дзіва, што самалёты траплялі ў аварыю яшчэ падчас прабежак па зямлі.

Крылаты *Бэнц*. Рускі **аэраплан** у кузаве **грузавіка** на . **1916**

Першыя поспехі рускай авіяцыі датуюцца 1910 г. 4 чэрвеня прафесар Кіеўскага політэхнічнага інстытута князь праляцеў некалькі дзясяткаў метраў на самалёце-біплане ўласнай канструкцыі.

16 чэрвеня малады кіеўскі авіяканструктар Ігар Сікорскі ўпершыню падняў свой самалёт у паветра, а яшчэ праз тры дні адбыўся палёт самалёта інжынера Якава Гакеля незвычайнай для таго часу схемы біплан з фюзеляжам (біманаплан).

Гл. таксама

Авіяцыя
Авіетка
Гісторыя авіяцыі
Механізацыя крыла
Паветранае судна
Паветраны транспарт
Лятальны апарат
па вытворцах
; ;
; Гідрасамалёт;
Аэрадром
Cessna 172 — самы масавы самалёт у гісторыі авіяцыі
Cessna 208
Тупалеў Ту-444
Груман
Авіямадэлізм
Ту-80
Ільюшын Іл-32
Хэндлі-Пэйдж
Месершміт
Lockheed P-3 Orion
Тупалеў Ту-22
Curtiss P-40 Warhawk
ATR 42
Тупалеў Ту-91

Зноскі

Напрыклад, у Магілёўскай вобл. у канцы 1940-х гг. Гл. Леонид Механиков «Полёт», С.39.
Telegram from Orville Wright in Kitty Hawk, North Carolina, to His Father Announcing Four Successful Flights, 1903 December 17 (нявызн.). (17 снежня 1903). Праверана 21 ліпеня 2013.
руль кірунку на руль напрамку, бо існуе паняцце напрамкавае кіраванне! кірункавае кіраванне?

Спасылкі

Усё пра самалёты Архівавана 30 красавіка 2009.
(англ.) Airliners.net - Авіяцыйныя фатаграфіі. Найбуйны партал-даведнік пра самалёты
Авіяпорт.Ру - інфармацыйна-даведкавы партал для прафесіяналаў і аматараў авіяцыі
www.aviaforum.net Архівавана 18 ліпеня 2010. - авіяфорум
Энцыклапедыя сусветнай авіяцыі
http://www.avicopress.ru - Энцыклапедыя самалётаў В. М. Мясішчава і інш.
Куток неба - віртуальная авіяцыйная энцыклапедыя
(англ.) www.flyingmachines.org - інтэрнэт-музей гісторыі авіяцыі.
www.avia.ru - інфармацыйны сервер расійскай авіяцыі.
www.aviaforum.ru Архівавана 17 сакавіка 2009. - авіяцыйны форум.
www.foxbat.ru - сайт авіяцыйнай фатаграфіі.
www.air-travel.ru - Схемы самалётаў.
www.airforce.ru - ВПС Расіі: людзі і самалёты.
www.avsim.su - Авіясімулятары.
MEMBRANA: Падводныя самалёты. Частка першая: глыбокія палёты Архівавана 20 мая 2007.
MEMBRANA: Падводныя самалёты. Частка другая: хуткія прывадненні Архівавана 15 красавіка 2006.

[1] Напрыклад, у Магілёўскай вобл. у канцы 1940-х гг. Гл. Леонид Механиков «Полёт», С.39.

[WDL-2] Telegram from Orville Wright in Kitty Hawk, North Carolina, to His Father Announcing Four Successful Flights, 1903 December 17 (нявызн.). (17 снежня 1903). Праверана 21 ліпеня 2013.

[3] руль кірунку на руль напрамку, бо існуе паняцце напрамкавае кіраванне! кірункавае кіраванне?