Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Троя (грэч. Τροία, Τροίη, хец. Taruisa; турэцк.: Truva), інакш званая І́ліян (грэч. Ἴλιον,) — старажытнае ўмацаванае паселішча ў Малой Азіі, ва ўзбярэжжа Эгейскага мора, недалёка ад уваходу ў праліў Дарданэлы. Гэта горад, апеты ў паэме «Іліяда», аўтарам якой лічыцца Гамер. Падзеі, апетыя Гамерам, у цяперашнім паданні гісторыкаў, ставяцца да крыта-мікенскай эпохі (Троя VII). Народ, які засяляў Трою, у старажытнагрэчаскіх крыніцах мянуецца тэўкрамі.
| Троя* | |
|---|---|
| Troy** | |
| Сусветная спадчына ЮНЕСКА | |
 | |
| Краіна | Турцыя |
| Тып | Старажытны горад |
| Крытэрыі | ii, iii, vi |
| Спасылка | 849 |
| Рэгіён*** | Турцыя |
| Гісторыя ўключэння | |
| Уключэнне | 1998 (22 сесія) |
| * Міжнародная канвенцыя «ЮНЕСКА» ** Назва ў афіцыйным англ. спісе *** Рэгіён па класіфікацыі ЮНЕСКА | |
Назва
Імя «Троя» фігуруе ў хетскіх архівах як Таруіша. На егіпецкай стэле часоў згаданая яго перамога над марскім народам «турша». Гэтая назва часта супастаўляюць з народам «тэрэш», згаданым некалькі раней на знакамітай стелле . Адзінствы ў меркаваннях аб тым, ці былі гэтыя прышэльцы траянцамі, у навуковым міры не назіраецца.
Перш выказваліся меркаванні, што тэрміны «Троя» і «Іліян» маглі пазначаць розныя гарады адной і той жа старажытнай дзяржавы, альбо адзін з гэтых тэрмінаў мог пазначаць сталіцу, а іншы — уласна дзяржаву, і «зліліся» у адзін тэрмін толькі ў «Іліядзе». Такі пункт гледжання не пазбаўленны падстаў, паколькі ў «Іліядзе», у сваю чаргу, вылучаюцца фрагменты з раўналежнымі сюжэтамі, гэта значыць, магчыма, узыходзячыя да розных пераказванняў аднаго і таго жа сюжэту; да таго ж, «Іліяда» паўстала шмат стагоддзяў пасля падзей Траянскай вайны, калі шматлікія дэталі маглі забыцца.
Археалогія Троі
Тоеснасць узвышша Гісарлык з гамераўскай Трояй усталяваў Генрых Шліман, першым мэтанакіравана даследвалы гэты ўчастак у канцы XIX стагоддзя. Большасць яго знаходак цяпер захоўваюцца ў (Масква), а таксама ў Дзяржаўным Эрмітажы. Да цяперашняга часу выявілі на тэрыторыі, асацыяванай з старажытнай Трояй, сляды дзевяці крэпасцей-селішчаў, існавалых у розныя эпохі.
Першае з знойдзеных на месцы Троі паселішчаў (так званая Троя I) уяўляла сабой крэпасць дыяметрам меней 100 м і, відавочна, існавала на працягу доўгага перыяду. Да гамераўскай эпохі ставіцца сёмы пласт, які ўяўляе Трою ў выглядзе шырокага (пляцам звыш 200 тыс. кв. м.) паселішча, абнесенага дужымі сценамі з дзевяціметровымі вежамі. Буйныя раскопкі 1988 г. паказалі, што насельніцтва горада ў гамераўскую эпоху складала ад шасці да дзесяці тысяч жыхароў — па тых часах, вельмі вялікі лік.
Дзевяць асноўных пластоў старажытнай Троі
- Троя I (3000-2600 гг. да н.э.): Першае Траянскае паселішча, дыяметрам 100 м, было забудавана вельмі прымітыўным жыллём з гліняных цаглін. Судзячы па пакінутых слядах, яно загінула падчас пажару.
- Троя II (2600—2300 гг. да н.э.): Наступнае паселішча выглядае больш развітым і багатым. У 1873 годзе нямецкі археолаг выявіў у гэтым пласце знакаміты траянскі скарб, які складаўся з шматлікай зброі, медных цацанак, частак каштоўных упрыгожванняў, залатых пасудзін, магільных пліт дагістарычнага перыяду. У III тысячагоддзі да н.э. гэтая высокаразвітая культура была таксама знішчаная пажарам
- Троя III—IV-V (2300—1900 гг. да н.э.): Гэтыя пласты сведчаць аб перыядзе заняпаду ў гісторыі старажытнага горада.
- Троя VI (1900—1300 гг. да н.э.): Горад павялічыўся ў дыяметры да 200 метраў. Селішча стала ахвярай моцнага землетрасення 1300 г. да н.э.
- Троя VII-A (1300—1200 гг. да н.э.): Да гэтага перыяду ставіцца знакамітая Траянская вайна. Пазней афіняне разрабавалі і разбурылі паселішча.
- Троя VII-B (1200—900 гг. да н.э.): Паўразбураная Троя была захопленая фрыгійцамі.
- Троя VIII (900—350 гг. да н.э.): У гэты час горад засялялі аліанскія грэкі. Цар Ксеркс наведваў тады Трою і прынёс тут у ахвяру больш за 1000 галоў быдла.
- Троя IX (350 г. да н.э. — 400 г. н.э.): Даволі буйны цэнтр эліністычнай эпохі.
Мова і пісьменнасць
Пытанне аб мове Гектара і Прыама даўно займае вучоных. Некаторыя старажытнагрэчаскія гісторыкі меркавалі, што іх прамова магла быць блізкая фрыгійскай. Затым выказвалася меркаванне, што жыхары гамераўскай Троі былі продкамі этрускаў. У сярэдзіне 1980-х гг. Н. Н. Казанскі апублікаваў некалькі абломкаў гліняных пасудзін з Троі з незразумелымі знакамі, нагадвалымі — ён назваў гэтыя знакі . Аднак, па меркаванню іншых спецыялістаў, гэта маглі быць не надпісы, а толькі перайманне пісьменнасці.
У 1995 г. у пластах Троі VII быў выяўленны друк з лувійскімі іерогліфамі. У спалучэнні з апошнімі дадзенымі аб тым, што імёны Прыама і іншых траянскіх герояў хутчэй за ўсё маюць лувійскае паходжанне, у навуковым міры ўсё больш укараняецца меркаванне аб тым, што старажытныя траянцы казалі на лувійскім дыялекце. У выпушчанай у 2004 годзе Оксфардскім універсітэтам манаграфіі Іаахім Латач прыходзіць да высновы, што лувійская мова была афіцыйнай мовай гамераўскай Троі. Пытанне аб паўсядзённай мове траянцаў пакуль застаецца адчыненым.
Народы T-K-R і T-R-S, меркавана атаясняныя з тэўкрамі (сінонім траянцаў) і траянцамі (або тырсенамі?), згадваюцца ў надпісах эпохі Рамзэса II сярод «народаў мора».
Гл. таксама
- Заходнеанаталійская цывілізацыя
- Траянская вайна
- Траянскі конь
- Эфіопы, міфалогія
- Аповесць пра Трою
Літаратура
- Зельскі А. Г. Тро́я, Іліён // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 531. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
- Троя, Илион / Блаватская Т. В. // Т. 26. Тихоходки — Ульяново. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — С. 255. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
- Гиндин Л. А. Население Гомеровской Трои, 1993.
- Гиндин Л. А., Цымбурский В. Л. Гомер и история Восточного Средиземноморья. М. 1996.
- История древнего Востока, ч. 2. М. 1988.
Спасылкі
 | Троя на Вікісховішчы |
|---|
- Ілюстраваная археалагічная гісторыя Троі (на англ. мове)
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
U panyaccya yosc i inshyya znachenni gl Troya znachenni Troya grech Troia Troih hec Taruisa tureck Truva inaksh zvanaya I liyan grech Ἴlion starazhytnae ymacavanae paselishcha y Maloj Azii va yzbyarezhzha Egejskaga mora nedalyoka ad uvahodu y praliy Dardanely Geta gorad apety y paeme Iliyada aytaram yakoj lichycca Gamer Padzei apetyya Gameram u cyaperashnim padanni gistorykay stavyacca da kryta mikenskaj epohi Troya VII Narod yaki zasyalyay Troyu u starazhytnagrechaskih krynicah myanuecca teykrami Troya Troy Susvetnaya spadchyna YuNESKAKraina TurcyyaTyp Starazhytny goradKryteryi ii iii viSpasylka 849Regiyon TurcyyaGistoryya yklyuchennyaUklyuchenne 1998 22 sesiya Mizhnarodnaya kanvencyya YuNESKA Nazva y aficyjnym angl spise Regiyon pa klasifikacyi YuNESKANazvakarta Traady Imya Troya figurue y hetskih arhivah yak Taruisha Na egipeckaj stele chasoy zgadanaya yago peramoga nad marskim narodam tursha Getaya nazva chasta supastaylyayuc z narodam teresh zgadanym nekalki ranej na znakamitaj stelle Adzinstvy y merkavannyah ab tym ci byli getyya pryshelcy trayancami u navukovym miry ne naziraecca Persh vykazvalisya merkavanni shto terminy Troya i Iliyan magli paznachac roznyya garady adnoj i toj zha starazhytnaj dzyarzhavy albo adzin z getyh terminay mog paznachac stalicu a inshy ulasna dzyarzhavu i zlilisya u adzin termin tolki y Iliyadze Taki punkt gledzhannya ne pazbaylenny padstay pakolki y Iliyadze u svayu chargu vyluchayucca fragmenty z raynalezhnymi syuzhetami geta znachyc magchyma uzyhodzyachyya da roznyh perakazvannyay adnago i tago zha syuzhetu da tago zh Iliyada paystala shmat stagoddzyay paslya padzej Trayanskaj vajny kali shmatlikiya detali magli zabycca Arhealogiya TroiToesnasc uzvyshsha Gisarlyk z gamerayskaj Troyaj ustalyavay Genryh Shliman pershym metanakiravana dasledvaly gety ychastak u kancy XIX stagoddzya Bolshasc yago znahodak cyaper zahoyvayucca y Maskva a taksama y Dzyarzhaynym Ermitazhy Da cyaperashnyaga chasu vyyavili na terytoryi asacyyavanaj z starazhytnaj Troyaj slyady dzevyaci krepascej selishchay isnavalyh u roznyya epohi Pershae z znojdzenyh na mescy Troi paselishchay tak zvanaya Troya I uyaylyala saboj krepasc dyyametram menej 100 m i vidavochna isnavala na pracyagu doygaga peryyadu Da gamerayskaj epohi stavicca syomy plast yaki yyaylyae Troyu y vyglyadze shyrokaga plyacam zvysh 200 tys kv m paselishcha abnesenaga duzhymi scenami z dzevyacimetrovymi vezhami Bujnyya raskopki 1988 g pakazali shto naselnictva gorada y gamerayskuyu epohu skladala ad shasci da dzesyaci tysyach zhyharoy pa tyh chasah velmi vyaliki lik Dzevyac asnoynyh plastoy starazhytnaj Troi Troya I 3000 2600 gg da n e Pershae Trayanskae paselishcha dyyametram 100 m bylo zabudavana velmi prymityynym zhyllyom z glinyanyh caglin Sudzyachy pa pakinutyh slyadah yano zaginula padchas pazharu Troya II 2600 2300 gg da n e Nastupnae paselishcha vyglyadae bolsh razvitym i bagatym U 1873 godze nyamecki arheolag vyyaviy u getym plasce znakamity trayanski skarb yaki skladaysya z shmatlikaj zbroi mednyh cacanak chastak kashtoynyh uprygozhvannyay zalatyh pasudzin magilnyh plit dagistarychnaga peryyadu U III tysyachagoddzi da n e getaya vysokarazvitaya kultura byla taksama znishchanaya pazharam Troya III IV V 2300 1900 gg da n e Getyya plasty svedchac ab peryyadze zanyapadu y gistoryi starazhytnaga gorada Troya VI 1900 1300 gg da n e Gorad pavyalichyysya y dyyametry da 200 metray Selishcha stala ahvyaraj mocnaga zemletrasennya 1300 g da n e Troya VII A 1300 1200 gg da n e Da getaga peryyadu stavicca znakamitaya Trayanskaya vajna Paznej afinyane razrabavali i razburyli paselishcha Troya VII B 1200 900 gg da n e Payrazburanaya Troya byla zahoplenaya frygijcami Troya VIII 900 350 gg da n e U gety chas gorad zasyalyali alianskiya greki Car Kserks navedvay tady Troyu i prynyos tut u ahvyaru bolsh za 1000 galoy bydla Troya IX 350 g da n e 400 g n e Davoli bujny centr elinistychnaj epohi Mova i pismennascPytanne ab move Gektara i Pryama dayno zajmae vuchonyh Nekatoryya starazhytnagrechaskiya gistoryki merkavali shto ih pramova magla byc blizkaya frygijskaj Zatym vykazvalasya merkavanne shto zhyhary gamerayskaj Troi byli prodkami etruskay U syaredzine 1980 h gg N N Kazanski apublikavay nekalki ablomkay glinyanyh pasudzin z Troi z nezrazumelymi znakami nagadvalymi yon nazvay getyya znaki Adnak pa merkavannyu inshyh specyyalistay geta magli byc ne nadpisy a tolki perajmanne pismennasci U 1995 g u plastah Troi VII byy vyyaylenny druk z luvijskimi ieroglifami U spaluchenni z aposhnimi dadzenymi ab tym shto imyony Pryama i inshyh trayanskih geroyay hutchej za ysyo mayuc luvijskae pahodzhanne u navukovym miry ysyo bolsh ukaranyaecca merkavanne ab tym shto starazhytnyya trayancy kazali na luvijskim dyyalekce U vypushchanaj u 2004 godze Oksfardskim universitetam managrafii Iaahim Latach pryhodzic da vysnovy shto luvijskaya mova byla aficyjnaj movaj gamerayskaj Troi Pytanne ab paysyadzyonnaj move trayancay pakul zastaecca adchynenym Narody T K R i T R S merkavana atayasnyanyya z teykrami sinonim trayancay i trayancami abo tyrsenami zgadvayucca y nadpisah epohi Ramzesa II syarod naroday mora Gl taksamaZahodneanatalijskaya cyvilizacyya Trayanskaya vajna Trayanski kon Efiopy mifalogiya Apovesc pra TroyuLitaraturaZelski A G Tro ya Iliyon Belaruskaya encyklapedyya U 18 t T 15 Sledaviki Tryo Redkal G P Pashkoy i insh Mn BelEn 2002 T 15 S 531 10 000 ekz ISBN 985 11 0035 8 ISBN 985 11 0251 2 t 15 Troya Ilion Blavatskaya T V T 26 Tihohodki Ulyanovo M Sovetskaya enciklopediya 1977 S 255 Bolshaya sovetskaya enciklopediya v 30 t gl red A M Prohorov 1969 1978 rusk Gindin L A Naselenie Gomerovskoj Troi 1993 Gindin L A Cymburskij V L Gomer i istoriya Vostochnogo Sredizemnomorya M 1996 Istoriya drevnego Vostoka ch 2 M 1988 SpasylkiTroya na VikishovishchyIlyustravanaya arhealagichnaya gistoryya Troi na angl move