Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Іван Васілевіч або Іван III, пазней Іва́н Вялі́кі (22 студзеня 1440 — 27 кастрычніка 1505) — вялікі князь маскоўскі (1462—1505).
| Іван III Васільевіч | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||
| |||||||
| Сумесна з | Васіль II | ||||||
| Папярэднік | Васіль II | ||||||
| Нараджэнне | 22 студзеня 1440[…]
| ||||||
| Смерць | 27 кастрычніка 1505(65 гадоў)
| ||||||
| Месца пахавання |
| ||||||
| Род | Рурыкавічы | ||||||
| Бацька | Васіль II | ||||||
| Маці | Марыя Яраслаўна[d] | ||||||
| Жонка | Марыя Барысаўна[d] і Соф’я Палеалог | ||||||
| Дзеці | Іван Іванавіч Малады, Васіль III, Юрый Іванавіч[d], Андрэй Іванавіч[d], Алена Іванаўна, Дзмітрый Іванавіч Жылка[d], Сямён Іванавіч[d], Inokinya Aleksandra[d], Еўдакія Іванаўна[d] і Theodosia Ioannovna[d] | ||||||
| Веравызнанне | Orthodox Christian[d] | ||||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||||
Бацька — Васіль II, вялікі князь маскоўскі. Маці — Марыя Яраслаўна, дачка князя Яраслава Бараўскога, з серпухаўскай галіны нашчадкаў вялікага князя маскоўскага Данілы (роду Данілавічаў) і родзічка па бацькоўскай лініі. Прамое імя, нададзенае па нараджэнні — Цімафей.
Іван III далучыў да Масквы многія ўдзельныя княствы Рурыкавічаў, процістаяў знешняй усходняй палітыцы Вялікага княства Літоўскага, скасаваў залежнасць Масквы ад татар пасля стаянне на Угры ў 1480 годзе. Другі шлюб — з Соф’я, пляменніцай апошняга візантыйскага імператара, дазволіў Івану апеляваць да спадчыны канстанцінопальскіх уладароў, адначасова спрыяў далучэнню да дасягненняў еўрапейскай культуры і навукі. Новае палітычнае і рэлігійнае становішча Маскоўскай дзяржавы паклала пачатак ідэі «Масква — трэцім Рымам», лічачы першым і другім адпаведна Рым і Канстанцінопаль.
Падчас кіравання Івана III да Масквы былі далучаны Яраслаўль (1463), Ноўгарад (1478), Цвер (1485), Вятка, Перм і іншыя гарады і землі.
Пры Іване III складзены , разгарнулася вялікае будаўніцтва ў Маскве, узрасла міжнародная вядомасць Маскоўскай дзяржавы, вялікі князь маскоўскі ўзяў тытул «гасудар усяе Русі», такім чынам выказаў прэтэнзіі на падначаленне сваёй уладзе ўсіх зямель старажытнай Кіеўскай дзяржавы.
Прэтэнзіі на падначаленне ўсёй Русі
Іван III правіў у Маскве 43 гады і за гэты час здолеў ператварыць Вялікае Княства Маскоўскае ў цэнтралізаваную дзяржаву — Маскоўскую дзяржаву. Як пісаў расійскі гісторык М. М. Карамзін: «Адгэтуль гісторыя наша прымае годнасць сапраўды дзяржаўнай, апісваючы ўжо не бессэнсоўныя бойкі княжацкія, але дзеянне Царства, якое набывае незалежнасць і вялікасць. Рознаўладдзе знікае разам з нашым падданствам; утвараецца дзяржава моцная, як бы новая для Еўропы і Азіі, якія, бачачы яе са здзіўленнем, прапануюць ёй выдатнае месца ў іх сістэме палітычнай. Ужо саюзы і войны нашы маюць важную мэту: кожнае асобнае прадпрыемства з’яўляецца следствам галоўнай думкі, накіраванай на карысць Айчыны».
У 1478 годзе да Масквы далучаны Ноўгарад, у 1485 — Цвер, Тула, а таксама вялікая частка Вялікага княства Разанскага. На тэрыторыі Паўночна-Усходняй Русі незалежнымі засталіся толькі Пскоў і частка Вялікага княства Разанскага.
Барацьба са звыклым да волі Ноўгарадам была асабліва доўгай. Наўгародцы не маглі вырашыць, чыё заступніцтва прыняць: Масквы або Вялікага Княства Літоўскага. Іван III два разы хадзіць на Ноўгарад з войскамі (у 1471 і ў 1478 гадах). Пасля першага паходу на Ноўгарад (1471) Іван III прымусіў наўгародцаў «ставіць архіепіскапа на Маскве».
У выніку другога паходу (1478), веча было знішчана, як палітычны інстытут, а вечавы звон вывезены ў Маскву, як знак падначалення Наўгародскай зямлі вялікаму князю маскоўскаму.
Адносіны з татарамі. Стаянне на Угры
Менавіта Іван III здолеў канчаткова пакончыць з татара-мангольскім нашэсцем. Паводле падання, у 1480 годзе хан даслаў у Маскву чарговае пасольства з патрабаваннем даніны. Іван III Васілевіч паклікаў да сабе паслоў, але замест таго, каб заплаціць даніну, князь, дэманстратыўна разарваўшы і растаптаўшы нагамі партрэт хана, загадаў забіць усіх паслоў, акрамя аднаго. Гэтаму апошняму ён загадаў вяртацца дахаты і перадаць хану, каб пакінуў Маскву ў спакоі, у адваротным выпадку князь паабяцаў зрабіць з ханам тое, што ўжо прарабіў з яго пасламі.
Хан Ахмат раз’юшыўся і, сабраўшы войскі, адправіўся ваяваць з непакорлівым князем. Акрамя таго, ён заручыўся падтрымкай і дапамогай літоўскага вялікага князя і польскага караля Казіміра.
Маскоўскія і татарскія войскі сустрэліся 6 кастрычніка 1480 годзе на берагах Угры. Маскоўцы стаялі на левым беразе, татары — на правым. Сілы былі прыкладна роўныя. Ні тыя, ні іншыя не вырашаліся напасці. Так яны стаялі да 11 лістапада 1480 года, калі ханскія войскі развярнуліся і сышлі дадому. Гэтае супрацьстаянне татарскіх і маскоўскіх войск атрымала назву «Стаянне на рацэ Угры». У выніку татарскага нашэсця, якое доўжылася больш двух стагоддзяў, скончылася.
А ў 1487 годзе Іван III здолеў паставіць Казанскае ханства ў васальную залежнасць ад Маскоўскага княства.
Масква і Вільня
У выніку вайны 1494 года, першай пасля стаяння на Угры ў 1408 годзе, да Вялікага Княства Літоўскага да Масквы адышла Вязьма. У выніку вайны 1500—1503 гадоў, якая пачалася няўдалай для ВКЛ бітвай на Ведрашы (1500), скончылася адыходам да Масквы гарадоў Ноўгарад-Северскага, Старадуба, Гомеля, Бранска, Таропца, Мцэнска, Дарагабужа і іншых.
Культурная палітыка
У 1479 годзе ў Маскве было скончана будаўніцтва новага каменнага Успенскага сабора. У 1485 годзе Іван III пачаў вялікае будаўніцтва на тэрыторыі Маскоўскага Крамля. Па яго загаду будавалася Званіца Івана Вялікага, і іншыя. У 1492 годзе на ўзбярэжжы Балтыйскага мора закладзена крэпасць Івангорад.
Унутраная палітыка
У 1497 годзе Іван III увёў , збор законаў дзяржавы, складзены яго загадам дзякам Гусевым на аснове «Рускай Праўды», судных грамат і традыцый маскоўскага судаводства.
Іван III Васілевіч быў жанаты з Візантыйскай царэўнай Соф’я. Жадаючы паказаць, што Масква ва ўсіх адносінах з’яўляецца пераемніцай Канстанцінопаля, Іван III упершыню на Русі ўвёў абрад шлюбу на царства. Акрамя таго, ён аб’яднаў Маскоўскі герб з гербам Візантыі: маскоўскага Георгія Пераможца, які забівае цмока, з візантыйскім двухгаловым арлом. Пры Іване III, з канца 15 ст., у звычай пачала ўводзіцца і візантыйская назва Русі — «Расія» — як назва Маскоўскай дзяржавы.
Князь Іван III Васілевіч памёр 27 кастрычніка 1505 і пахаваны ў Архангельскам саборы Маскоўскага Крамля.
Сям’я
Жонкі:
- Марыя Барысаўна, княжна цвярская;
- Сафія Фамінічна Палеалог, Візантыйская царэўна, пляменніца Канстанціна XI, апошняга імператара Візантыі.
Дзеці:
- сыны — Іван, Васіль, Юрый, Дзмітрый, Сямён, ;
- дочкі — Алена, Феадосія, Еўдакія.
Зноскі
- Н. Чечулин Иоанн III Васильевич // Русский биографический словарь — СПб.: 1897. — Т. 8. — С. 193–228.
- Военная энциклопедия — СПб.: Иван Дмитриевич Сытин, 1913. — Т. 11.
- Большая российская энциклопедия — М.: Большая российская энциклопедия, 2004.
- Иван III Васильевич // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.
- В. М—н Иоанн III Васильевич // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1894. — Т. XIIIа. — С. 678–681.
- (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
- Вернадский. «Россия в средние века»
- Пасля аддзялення Пскова ад Ноўгарада ў 1348 годзе, Пскоў прызнае маскоўскага князя сваім уладаром і згаджаўся абіраць на пскоўскае княжанне асоб, якія задавальняюць вялікага князя. З 1399 года гэтыя князі завуцца маскоўскімі намеснікамі. Васіль II дамагаецца права прызначаць пскоўскіх намеснікаў па сваім меркаванні, прычым яны прыносяць прысягу не толькі Пскову, але і вялікаму князю. Пры Іване III пскавічы адмаўляюцца ад права змяшчаць прызначаных да іх князёў
- http://www.eliseev.ru/istor/ver022.htm
- Россия, разд. Северо-Восточная Россия XIII—XV веков
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Ivan Vasilevich abo Ivan III paznej Iva n Vyali ki 22 studzenya 1440 27 kastrychnika 1505 vyaliki knyaz maskoyski 1462 1505 Ivan III Vasilevichvyaliki knyaz maskoyski4 chervenya 1452 27 kastrychnika 1505Sumesna z Vasil IIPapyarednik Vasil IINaradzhenne 22 studzenya 1440 Maskva Vyalikae Knyastva MaskoyskaeSmerc 27 kastrychnika 1505 65 gadoy Maskva Vyalikae Knyastva MaskoyskaeMesca pahavannya Arhangelski saborRod RurykavichyBacka Vasil IIMaci Maryya Yaraslayna d Zhonka Maryya Barysayna d i Sof ya PalealogDzeci Ivan Ivanavich Malady Vasil III Yuryj Ivanavich d Andrej Ivanavich d Alena Ivanayna Dzmitryj Ivanavich Zhylka d Syamyon Ivanavich d Inokinya Aleksandra d Eydakiya Ivanayna d i Theodosia Ioannovna d Veravyznanne Orthodox Christian d Medyyafajly na Vikishovishchy Backa Vasil II vyaliki knyaz maskoyski Maci Maryya Yaraslayna dachka knyazya Yaraslava Barayskoga z serpuhayskaj galiny nashchadkay vyalikaga knyazya maskoyskaga Danily rodu Danilavichay i rodzichka pa backoyskaj linii Pramoe imya nadadzenae pa naradzhenni Cimafej Ivan III daluchyy da Maskvy mnogiya ydzelnyya knyastvy Rurykavichay procistayay zneshnyaj ushodnyaj palitycy Vyalikaga knyastva Litoyskaga skasavay zalezhnasc Maskvy ad tatar paslya stayanne na Ugry y 1480 godze Drugi shlyub z Sof ya plyamennicaj aposhnyaga vizantyjskaga imperatara dazvoliy Ivanu apelyavac da spadchyny kanstancinopalskih uladaroy adnachasova spryyay daluchennyu da dasyagnennyay eyrapejskaj kultury i navuki Novae palitychnae i religijnae stanovishcha Maskoyskaj dzyarzhavy paklala pachatak idei Maskva trecim Rymam lichachy pershym i drugim adpavedna Rym i Kanstancinopal Padchas kiravannya Ivana III da Maskvy byli daluchany Yaraslayl 1463 Noygarad 1478 Cver 1485 Vyatka Perm i inshyya garady i zemli Pry Ivane III skladzeny razgarnulasya vyalikae budaynictva y Maskve uzrasla mizhnarodnaya vyadomasc Maskoyskaj dzyarzhavy vyaliki knyaz maskoyski yzyay tytul gasudar usyae Rusi takim chynam vykazay pretenzii na padnachalenne svayoj uladze ysih zyamel starazhytnaj Kieyskaj dzyarzhavy Pretenzii na padnachalenne ysyoj RusiIvan III praviy u Maskve 43 gady i za gety chas zdoley peratvaryc Vyalikae Knyastva Maskoyskae y centralizavanuyu dzyarzhavu Maskoyskuyu dzyarzhavu Yak pisay rasijski gistoryk M M Karamzin Adgetul gistoryya nasha prymae godnasc sapraydy dzyarzhaynaj apisvayuchy yzho ne bessensoynyya bojki knyazhackiya ale dzeyanne Carstva yakoe nabyvae nezalezhnasc i vyalikasc Roznayladdze znikae razam z nashym paddanstvam utvaraecca dzyarzhava mocnaya yak by novaya dlya Eyropy i Azii yakiya bachachy yae sa zdziylennem prapanuyuc yoj vydatnae mesca y ih sisteme palitychnaj Uzho sayuzy i vojny nashy mayuc vazhnuyu metu kozhnae asobnae pradpryemstva z yaylyaecca sledstvam galoynaj dumki nakiravanaj na karysc Ajchyny U 1478 godze da Maskvy daluchany Noygarad u 1485 Cver Tula a taksama vyalikaya chastka Vyalikaga knyastva Razanskaga Na terytoryi Paynochna Ushodnyaj Rusi nezalezhnymi zastalisya tolki Pskoy i chastka Vyalikaga knyastva Razanskaga Baracba sa zvyklym da voli Noygaradam byla asabliva doygaj Naygarodcy ne magli vyrashyc chyyo zastupnictva prynyac Maskvy abo Vyalikaga Knyastva Litoyskaga Ivan III dva razy hadzic na Noygarad z vojskami u 1471 i y 1478 gadah Paslya pershaga pahodu na Noygarad 1471 Ivan III prymusiy naygarodcay stavic arhiepiskapa na Maskve U vyniku drugoga pahodu 1478 vecha bylo znishchana yak palitychny instytut a vechavy zvon vyvezeny y Maskvu yak znak padnachalennya Naygarodskaj zyamli vyalikamu knyazyu maskoyskamu Adnosiny z tatarami Stayanne na UgryMenavita Ivan III zdoley kanchatkova pakonchyc z tatara mangolskim nashescem Pavodle padannya u 1480 godze han daslay u Maskvu chargovae pasolstva z patrabavannem daniny Ivan III Vasilevich paklikay da sabe pasloy ale zamest tago kab zaplacic daninu knyaz demanstratyyna razarvayshy i rastaptayshy nagami partret hana zagaday zabic usih pasloy akramya adnago Getamu aposhnyamu yon zagaday vyartacca dahaty i peradac hanu kab pakinuy Maskvu y spakoi u advarotnym vypadku knyaz paabyacay zrabic z hanam toe shto yzho prarabiy z yago paslami Han Ahmat raz yushyysya i sabrayshy vojski adpraviysya vayavac z nepakorlivym knyazem Akramya tago yon zaruchyysya padtrymkaj i dapamogaj litoyskaga vyalikaga knyazya i polskaga karalya Kazimira Maskoyskiya i tatarskiya vojski sustrelisya 6 kastrychnika 1480 godze na beragah Ugry Maskoycy stayali na levym beraze tatary na pravym Sily byli prykladna roynyya Ni tyya ni inshyya ne vyrashalisya napasci Tak yany stayali da 11 listapada 1480 goda kali hanskiya vojski razvyarnulisya i syshli dadomu Getae supracstayanne tatarskih i maskoyskih vojsk atrymala nazvu Stayanne na race Ugry U vyniku tatarskaga nashescya yakoe doyzhylasya bolsh dvuh stagoddzyay skonchylasya A y 1487 godze Ivan III zdoley pastavic Kazanskae hanstva y vasalnuyu zalezhnasc ad Maskoyskaga knyastva Maskva i VilnyaU vyniku vajny 1494 goda pershaj paslya stayannya na Ugry y 1408 godze da Vyalikaga Knyastva Litoyskaga da Maskvy adyshla Vyazma U vyniku vajny 1500 1503 gadoy yakaya pachalasya nyaydalaj dlya VKL bitvaj na Vedrashy 1500 skonchylasya adyhodam da Maskvy garadoy Noygarad Severskaga Staraduba Gomelya Branska Taropca Mcenska Daragabuzha i inshyh Kulturnaya palitykaU 1479 godze y Maskve bylo skonchana budaynictva novaga kamennaga Uspenskaga sabora U 1485 godze Ivan III pachay vyalikae budaynictva na terytoryi Maskoyskaga Kramlya Pa yago zagadu budavalasya Zvanica Ivana Vyalikaga i inshyya U 1492 godze na yzbyarezhzhy Baltyjskaga mora zakladzena krepasc Ivangorad Unutranaya palitykaU 1497 godze Ivan III uvyoy zbor zakonay dzyarzhavy skladzeny yago zagadam dzyakam Gusevym na asnove Ruskaj Praydy sudnyh gramat i tradycyj maskoyskaga sudavodstva Ivan III Vasilevich byy zhanaty z Vizantyjskaj careynaj Sof ya Zhadayuchy pakazac shto Maskva va ysih adnosinah z yaylyaecca peraemnicaj Kanstancinopalya Ivan III upershynyu na Rusi yvyoy abrad shlyubu na carstva Akramya tago yon ab yadnay Maskoyski gerb z gerbam Vizantyi maskoyskaga Georgiya Peramozhca yaki zabivae cmoka z vizantyjskim dvuhgalovym arlom Pry Ivane III z kanca 15 st u zvychaj pachala yvodzicca i vizantyjskaya nazva Rusi Rasiya yak nazva Maskoyskaj dzyarzhavy Knyaz Ivan III Vasilevich pamyor 27 kastrychnika 1505 i pahavany y Arhangelskam sabory Maskoyskaga Kramlya Syam yaZhonki Maryya Barysayna knyazhna cvyarskaya Safiya Faminichna Palealog Vizantyjskaya careyna plyamennica Kanstancina XI aposhnyaga imperatara Vizantyi Dzeci syny Ivan Vasil Yuryj Dzmitryj Syamyon dochki Alena Feadosiya Eydakiya ZnoskiN Chechulin Ioann III Vasilevich Russkij biograficheskij slovar SPb 1897 T 8 S 193 228 lt a href https wikidata org wiki Track Q4515376 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q21175479 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q25859017 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q1960551 gt lt a gt Voennaya enciklopediya SPb Ivan Dmitrievich Sytin 1913 T 11 lt a href https wikidata org wiki Track Q4114391 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q4448234 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q26160607 gt lt a gt Bolshaya rossijskaya enciklopediya M Bolshaya rossijskaya enciklopediya 2004 lt a href https wikidata org wiki Track Q5061737 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q1768199 gt lt a gt Ivan III Vasilevich Bolshaya sovetskaya enciklopediya v 30 t 3 e izd M Sovetskaya enciklopediya 1969 Praverana 28 verasnya 2015 lt a href https wikidata org wiki Track Q5061737 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q17378135 gt lt a gt V M n Ioann III Vasilevich Enciklopedicheskij slovar SPb Brokgauz Efron 1894 T XIIIa S 678 681 lt a href https wikidata org wiki Track Q23892919 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q19908137 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q602358 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q24433625 gt lt a gt unspecified title Praverana 7 zhniynya 2020 Vernadskij Rossiya v srednie veka Paslya addzyalennya Pskova ad Noygarada y 1348 godze Pskoy pryznae maskoyskaga knyazya svaim uladarom i zgadzhaysya abirac na pskoyskae knyazhanne asob yakiya zadavalnyayuc vyalikaga knyazya Z 1399 goda getyya knyazi zavucca maskoyskimi namesnikami Vasil II damagaecca prava pryznachac pskoyskih namesnikay pa svaim merkavanni prychym yany prynosyac prysyagu ne tolki Pskovu ale i vyalikamu knyazyu Pry Ivane III pskavichy admaylyayucca ad prava zmyashchac pryznachanyh da ih knyazyoy http www eliseev ru istor ver022 htm Rossiya razd Severo Vostochnaya Rossiya XIII XV vekov