Аленегадоўля

Аленегадо́ўля — галіна жывёлагадоўлі, трыманне і вырошчванне аленяў.

Саамская аленегадоўчая гаспадарка (Швецыя)

Паходжанне

У вучоных няма адзінага пункту гледжання на месца і час узнікнення аленегадоўлі. Называецца некалькі магчымых самастойных цэнтраў узнікнення ад 2 да 4, якія месцяцца ў паўночнай Еўразіі. Першая вядомая пісьмовая ўзгадка пра трыманне аленяў была зроблена ў 449 г. у Кітаі пры апісанні народаў паўднёвай Сібіры. У 2019 г. на Ямале былі знойдзены артэфакты, якія, відавочна, былі часткамі аленевай запрэжкі. Яны адносяцца да перыяду каля 2000 гадоў таму. Гэта найстаражытнейшае сведчанне існавання аленегадоўлі.

Паўночная аленегадоўля

Першымі ў гаспадарцы жыхароў тундры, тайгі і лесатундры сталі выкарыстоўвацца паўночныя алені. Лічыцца, што першаснай формай аленегадоўлі было трыманне жывёл пераважна ў якасці транспартнага сродку, калі колькасць свойскіх аленяў была адносна невялікай. Звычайна яны знаходзіліся на свабодным выпасе, узімку іх выкарыстоўвалі для паляванняў, увесну — для вандроўкі на новае месца, дзе вялася здабыча дзікіх звяроў і рыбы. Увосень частка статку магла забівацца. У эвенкаў, што практыкавалі верхавую язду, селекцыйны адбор жывёлы суправаджаўся злучкай свойскіх аленяў з дзікімі.

Пераход часткі паўночных народаў да буйной аленегадоўчай гаспадаркі з характэрнай аленегадоўчай качавой культурай адбыўся толькі ў XVII — XVIII стст. з-за вонкавага ўплыву. Пашырэнне межаў Швецыі на поўначы Скандынавіі і Расіі — на поўначы Усходняй Еўропы і Сібіры прывялі да павелічэння эксплуатацыі тубыльцаў у форме падаткаў і ясака, экалагічнага крызісу з-за футравай здабычы і рэзкага скарачэння статкаў дзікіх аленяў. Тундравая аленегадоўчая культура з буйнымі свойскімі статкамі рабіла гаспадарку карэнных народаў болей эфектыўнай, давала эканамічную незалежнасць аленегадоўцаў ад здабычы і рынку.

У 1888 — 1892 гг. па прыватнай ініцыятыве невялікая колькасць свойскіх паўночных аленяў была перавезена з Сібіры на Аляску для заахвочвання карэнных жыхароў да пераходу да болей прадукцыйных заняткаў. Для навучання аленегадоўле наймаліся цэлыя сем'і са Скандынавіі. Вопыт быў паспяховым, таму ў 1896 — 1902 гг. Кангрэс ЗША фінансаваў закупку аленяў у Расійскай імперыі. У 1929 г. урад Канады заключыў пагадненне з аленегадоўцамі Аляскі аб перагоне значнага статку на свае Паўночна-Заходнія тэрыторыі. Для перагону і навучання таксама наймаліся спецыялісты са Скандынавіі. Хаця перагон стаў складаным, і значная частка аленяў загінула, да 1935 г. на поўначы Канады ўзнікла свая аленегадоўчая гаспадарка.

Пантавая аленегадоўля

У XIX ст. узнікла пантавая аленегадоўля для камерцыйнай вытворчасці пантаў, маладых рогаў аленяў, якія здаўна выкарыстоўваюцца ў медыцыне краін Далёкага Усходу. З гэтай мэтай на Алтаі быў прыручаны марал, мясцовы высакародны алень, а ў Прымор'і — . Заснавальнікамі першых прыморскіх гаспадарак сталі выхадцы з Беларусі, і Бенедыкт Дыбоўскі, высланыя на ўсход Расійскай імперыі пасля паўстання 1863 — 1864 гг. Імя Б. Дыбоўскага звязана з селекцыяй буйной пароды плямістых аленяў (так званы «алень Дыбоўскага»).

На Беларусі аленегадоўля атрымала развіццё з канца 1980-х гг. У нашы дні дзейнічае некалькі гаспадарак. Іх дзейнасць накіравана на вытворчасць пантаў, задавальненне паляўнічай гаспадаркі, развіццё турызму.

Зноскі

1. N. T. MIROV, NOTES ON THE DOMESTICATION OF REINDEER Архівавана 9 жніўня 2022.
2. Reindeer:Domestication a Short History
3. Reindeer were domesticated much earlier than previously thought, new study suggests
4. Vladislava Vladimirova Technologies of Modern Reindeer. Breeding as Technologies of Power in Circumpolar Russia: a Study of Selective Breeding of Evenki Reindeer
5. Juhan (Jonathan Munves) Reindeer Herding in Finland
6. Sanna (Jennifer Foster) Reindeer Herding in Norway
7. Головнев, А. Говорящие культуры. Традиции самодийцев и угров. — Екатеринбург: УрО РАН, 1995. — С. 50 — 51
8. The Rise and Fall of Alaska’s ‘Reindeer King’
9. The Great Canadian Reindeer Project
10. Оленеводство
11. Вторжение в Старый Свет - Белорусская лесная газета (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 10 жніўня 2022. Праверана 10 жніўня 2022.
12. Единственная в Беларуси оленеферма два года успешно развивается на Миорщине (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 18 жніўня 2020. Праверана 10 жніўня 2022.
13. Пантовое оленеводство: способен ли необычный бизнес возродить деревню?
14. Разведение благородных оленей. Оленеферма в Беларуси

Літаратура

• Головнёв А. В., Гарин Н. П., Куканов Д. А. Оленеводы Ямала (материалы к Атласу кочевых технологий). — Екатеринбург: УрО РАН, 2016. — ISBN 978-5-7691-2472-3.
• Помишин С. Б. Происхождение оленеводства и доместикация северного оленя. — Москва: Наука, 1990. — ISBN 5-02-009988-0.
• Reindeer Husbandry and Global Environmental Change / Tim Horstkotte, Øystein Holand, Jouko Kumpula, Jon Moen. — London: Routledge, 2022. — ISBN 9781003118565.

Спасылкі

• What is Reindeer Husbandry?
• International Centre of Reindeer husbandry, - (2009) World Reindeer Husbandry: Peoples, Distribution and Challenges. Documentation. International Centre for Reindeer Husbandry, Kautokeino Архівавана 7 чэрвеня 2024.
• Johnny-Leo L. Jernsletten, Konstantin Klokov Sustainable Reindeer Husbandry
• Г.СЕМЯШКИН, Е.СЕМЯШКИН ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ ОЛЕНЕВОДСТВА
• О.В. Скорина, Т.А. Шкурская ПРОБЛЕМЫ РАЗВИТИЯ ОТРАСЛИ ОЛЕНЕВОДСТВА В РЕСПУБЛИКЕ БЕЛАРУСЬ