Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Бераг — паласа ўзаемадзеяння паміж сушай і вадаёмам (мора, возера, вадасховішча і інш.) ці вадацёкамі (рака, канал і інш.). Мае надводную частку і падводны берагавы схіл, падзеленыя берагавой лініяй. Фарміруецца пад уздзеяннем гідралагічных (ветравыя хвалі, прылівы, адлівы, цячэнні, рачныя плыні і інш.), геалагічных (тэктанічныя рухі, састаў горных парод), геамарфалагічных (вышыня і формы рэльефу), антрапагенных (гідрабудаўніцтва, водакарыстанне) і іншых фактараў. Паводле вядучых фактараў у марскіх, рачных і азёрных берагах адрозніваюць абразійныя і эразійныя, акумулятыўныя і складаныя. Вывучае берагі геамарфалогія.
Марскі бераг з боку сушы абмежаваны лініяй, якой дасягае прыбой у час найбольшых прыліваў і штормаў, з боку мора — глыбінёй, дзе затухаюць рухі хваляў. У развіцці марскіх берагоў галоўная роля належыць хвалям і прыбою. Яны разбураюць сушу і ўтвараюць абразійныя, часта з кліфам (уступам), берагі або перамяшчаюць і адкладаюць наносы, утвараючы акумулятыўныя берагі. Фарміруюцца яны таксама ў выніку дзейнасці рэк у вусці (дэльтавыя) і пад уплывам занальных фактараў: у Арктыцы і Антарктыцы ад дзеяння вады на мёрзлы грунт і лёд узнікаюць тэрмаабразійныя, у трапічных морах жывыя арганізмы ствараюць біягенныя, пераважна каралавыя берагі. Сучасныя берагі пачалі фарміравацца каля 6 тыс. гадоў назад, пасля позналедавіковай трансгрэсіі, калі ўзровень акіяна павысіўся на 90—100 м і заняў цяперашняе становішча. У выніку затаплення нізінных ускраін мацерыкоў утварыліся інгрэсійныя марскія берагі. Яны падзяляюцца на ледавіковыя (фіёрдавы, шхерны), эразійныя (рыпсавы і ліманны), эолавыя (аральскі), структурна-дэнудацыйныя (далмацінскі), ватавыя і інш.
Рачныя берагі развіваюцца пад уздзеяннем рэчышчавай плыні, якая выклікае бакавую і лінейную эрозію і ўтварэнне карэннага () незатапляльнага берагу або акумуляцыю наносаў і ўтварэнне акумулятыўнага (поймавага) затапляльнага берагу. Рэкі Паўночнага паўшар’я, якія цякуць на поўнач, маюць правы стромкі, абразійны, левы нізкі, акумулятыўны бераг (пад уплывам сілы Карыяліса). У фарміраванні берагоў рэк вялікае значэнне маюць апоўзні, абвалы, асыпкі і ўтварэнне яроў. Берагавыя працэсы на рэках паскараюцца пры змене базісу эрозіі.
На Беларусі берагі вадаёмаў і вадацёкаў пераважна акумулятыўныя, на іх развіты берагавыя валы і пляжы. Абразійныя берагі найбольш уласцівы вадасховішчам (на некаторых да 50 % даўжыні берагавой лініі) і рэкам. На многіх азёрах берагі амаль не перапрацоўваюцца, параслі лесам, хмызняком і травой. Балотная расліннасць стварае на іх сплавінныя берагі.
Спасылкі
- Л. У. Мар'іна. Бераг // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 3: Беларусы — Варанец / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 3. — С. 103. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0068-4 (т. 3).
![image]()
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Бераг
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Berag palasa yzaemadzeyannya pamizh sushaj i vadayomam mora vozera vadashovishcha i insh ci vadacyokami raka kanal i insh Mae nadvodnuyu chastku i padvodny beragavy shil padzelenyya beragavoj liniyaj Farmiruecca pad uzdzeyannem gidralagichnyh vetravyya hvali prylivy adlivy cyachenni rachnyya plyni i insh gealagichnyh tektanichnyya ruhi sastay gornyh parod geamarfalagichnyh vyshynya i formy relefu antrapagennyh gidrabudaynictva vodakarystanne i inshyh faktaray Pavodle vyaduchyh faktaray u marskih rachnyh i azyornyh beragah adroznivayuc abrazijnyya i erazijnyya akumulyatyynyya i skladanyya Vyvuchae beragi geamarfalogiya Berag vostrava Rejneke y Yaponskim mory Marski berag z boku sushy abmezhavany liniyaj yakoj dasyagae pryboj u chas najbolshyh prylivay i shtormay z boku mora glybinyoj dze zatuhayuc ruhi hvalyay U razvicci marskih beragoy galoynaya rolya nalezhyc hvalyam i pryboyu Yany razburayuc sushu i ytvarayuc abrazijnyya chasta z klifam ustupam beragi abo peramyashchayuc i adkladayuc nanosy utvarayuchy akumulyatyynyya beragi Farmiruyucca yany taksama y vyniku dzejnasci rek u vusci deltavyya i pad uplyvam zanalnyh faktaray u Arktycy i Antarktycy ad dzeyannya vady na myorzly grunt i lyod uznikayuc termaabrazijnyya u trapichnyh morah zhyvyya arganizmy stvarayuc biyagennyya peravazhna karalavyya beragi Suchasnyya beragi pachali farmiravacca kalya 6 tys gadoy nazad paslya poznaledavikovaj transgresii kali yzroven akiyana pavysiysya na 90 100 m i zanyay cyaperashnyae stanovishcha U vyniku zataplennya nizinnyh uskrain macerykoy utvarylisya ingresijnyya marskiya beragi Yany padzyalyayucca na ledavikovyya fiyordavy shherny erazijnyya rypsavy i limanny eolavyya aralski strukturna denudacyjnyya dalmacinski vatavyya i insh Rachnyya beragi razvivayucca pad uzdzeyannem rechyshchavaj plyni yakaya vyklikae bakavuyu i linejnuyu eroziyu i ytvarenne karennaga nezataplyalnaga beragu abo akumulyacyyu nanosay i ytvarenne akumulyatyynaga pojmavaga zataplyalnaga beragu Reki Paynochnaga payshar ya yakiya cyakuc na poynach mayuc pravy stromki abrazijny levy nizki akumulyatyyny berag pad uplyvam sily Karyyalisa U farmiravanni beragoy rek vyalikae znachenne mayuc apoyzni abvaly asypki i ytvarenne yaroy Beragavyya pracesy na rekah paskarayucca pry zmene bazisu erozii Na Belarusi beragi vadayomay i vadacyokay peravazhna akumulyatyynyya na ih razvity beragavyya valy i plyazhy Abrazijnyya beragi najbolsh ulascivy vadashovishcham na nekatoryh da 50 dayzhyni beragavoj linii i rekam Na mnogih azyorah beragi amal ne perapracoyvayucca parasli lesam hmyznyakom i travoj Balotnaya raslinnasc stvarae na ih splavinnyya beragi SpasylkiL U Mar ina Berag Belaruskaya encyklapedyya U 18 t T 3 Belarusy Varanec Redkal G P Pashkoy i insh Mn BelEn 1996 T 3 S 103 10 000 ekz ISBN 985 11 0035 8 ISBN 985 11 0068 4 t 3 Na Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Berag