У паняцця ёсць і іншыя значэнні гл Карэлія значэнні Рэспубліка Карэлія або Карэлія карэл Karjala руск Карелия Карьяла су

Рэспубліка Карэлія або Карэлія (карэл.: Karjala, руск.: Карелия, Карьяла) — суб’ект Расійскай Федэрацыі.

Рэспубліка Карэлія

руск.: Республика Карелия


Герб^[d]	Сцяг

Краіна

Расія

Гімн

Anthem of the Republic of Karelia^[d]

Уваходзіць у

Расія (1991—?)

Адміністрацыйны цэнтр

Петразаводск

Дата ўтварэння

13 лістапада 1991

Кіраўнік

Артур Алегавіч Парфенчыкаў^[d]

Насельніцтва

▼518 950 чал. (1 студзеня 2025)

Плошча

180 520 км²

Часавы пояс

UTC+03:00

Код ISO 3166-2

RU-KR

Код аўтам. нумароў

10

Афіцыйны сайт (руск.)

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Размешчана на паўночным захадзе Еўрапейскай часткі Расіі. На паўночным усходзе абмываецца Белым морам, на поўдні — Ладажскім і Анежскім азёрамі. На захадзе мяжуе з Фінляндыяй. Уваходзіць у склад Паўночна-Заходняй федэральнай акругі.

Плошча — 180 520 км². Насельніцтва — 614,6 тыс. чал. (2019 год).

Сталіца — горад Петразаводск. Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел: 3 горада рэспубліканскага значэння (Петразаводск, Кастамукша і Сортавала) і 15 раёнаў.

Нацыянальны склад: рускія — 76,6 %, карэлы — 9,2 %, беларусы — 5,3 %, украінцы 2,7 %, фіны 2,0 %, вепсы 0,7 %. Карэльская і вепская мовы не з’яўляюцца дзяржаўнымі.

Рэгіянальная ўлада

Рэспубліка Карэлія валодае ўсёй паўнатой дзяржаўнай улады на сваёй тэрыторыі, акрамя тых паўнамоцтваў, якія ў адпаведнасці з Канстытуцыяй Расіі знаходзяцца ў падпарадкаванні федэральных органаў улады.

Вышэйшая кіруючая пасада рэспублікі — кіраўнік рэспублікі. Рэспубліка мае свой Заканадаўчы Сход, які складаецца з абраных на пяцігадовы тэрмін 36 дэпутатаў, і рэгіянальны Урад.

Геаграфія

Рэспубліка Карэлія мяжуе з чатырма абласцямі Расіі: Архангельскай (усход), Валагодскай (паўднёвы ўсход), Ленінградскай (поўдзень, паўднёвы захад) і Мурманскай (поўнач); на захадзе праходзіць дзяржаўная мяжа Расіі і Фінляндыі.

Традыцыйна тэрыторыя сучаснай рэспублікі падзялялася між трыма гістарычнымі рэгіёнамі: Белай Карэліяй (цэнтр і поўнач рэспублікі), Ладажскай Карэліяй (паўднёвы захад, ля ўзбярэжжа Ладажскага возера) і Алонецкай Карэліяй (поўдзень).

На тэрыторыі суб’екта працякае каля 27 000 рэк, найбольшыя з якіх: Водла (149 км), Кем (191), , , Суна і Выг. Акрамя гэтага, у рэспубліцы знаходзіцца каля 60 тыс. азёраў, якія ўключаюць у сябе Ладажскае і Анежскае азёры, адны з найбольшых азёраў Еўропы. Берагавая лінія тэрыторыі рэспублікі на Белым моры складае 630 км.

У рэспубліцы месцяцца чатыры нацыянальныя паркі Расіі: Вадлозерскі, Калевала, Паанаярві і Ладажскія шхеры. 148 тыс. км² або 85 % ад тэрыторыі рэспублікі складаюць землі дзяржаўнага ляснога фонду, агульны аб’ём лясных рэсурсаў налічвае прыблізна 807 млн м³, пры гэтым 375,2 млн з якіх складаюць іглічныя пароды драўніны.

У Рэспубліцы Карэлія вядома каля пяцідзесяці карысных выкапняў, якія размеркаваны па больш чым 400 радовішчах і руданосных пластах. Сярод найбольш выбітных карысных выкапняў адзначаецца наяўнасць жалезнае руды, алмазаў, ванадыю і малібдэну.

Карэлія размешчаная ў атлантычнай кантынентальнай кліматычнай зоне. Сярэдняя тэмпература студзеня — −8 °C, ліпеня — 16,4 °C, сярэднегадавая колькасць ападкаў налічвае 500—700 мм.

Гісторыя

Першае засяленне людзьмі сучаснага тыпу тэрыторыі цяперашняй Рэспублікі Карэлія датуецца VII—VI тыс. да н.э. Асноўнымі заняткамі людзей з’яўляліся паляванне і рыбалоўства.

Паміж I ст. н.э. і канцом I тыс. н.э. у рэгіёне пачалася здабыча медзі, іншыя датыроўкі на I тыс. да н.э. адносяць вытворчасць жалеза і зачаткі земляробства і жывёлагадоўлі.

Устаноўлена, што ўжо ў I тыс. н.э. тэрыторыю сучаснай Карэліі насялялі фіна-ўгорскія плямёны, якія пазней леглі ў аснову карэльскага і вепскага этнасаў. Існуе гіпотэза, што карэлы сфарміраваліся на аснове абарыгенных плямёнаў поўдня Карэліі і паўднёвага ўсходу Фінляндыі, адкуль яны потым рассяліліся ў напрамку Белага мора і Заанежжа. У пачатку II тыс. н.э. частка карэлаў перасялілася да берагоў Батнічнага заліва і Белага мора, адначасна з гэтым на ўсход Карэліі (г.зв. Абанежжа) і на ўзбярэжжа Белага мора пранікла славянскае насельніцтва, якое спрыяла развіццю земляробства, вытворчасці солі і марскім промыслам. Існуюць гіпотэзы, якія ўзводзяць паходжанне карэльскага этнасу да кантактаў карэлы з іншымі фіна-ўгорскімі этнапляменнымі групамі, і , у часе якога апошнія былі асіміляваны, а карэла магла ўспрыняць асаблівасці іх мовы і культуры. Іншыя гіпотэзы звязваюць паходжанне карэлаў з прыходам прыбалтыйска-фінскіх плямёнаў у VI ст. н.э. на Карэльскі перашыек, дзе да гэтага пражывала лоп — этнапляменная група, якая пазней утварыла этнас саамаў. Меркавалася таксама ўзаемадзеянне весі і .

Найранейшыя меркаваныя згадкі карэлаў адносяць да працы Іардана VI ст. «Аб паходжанні і дзеяннях готаў», дзе ў спісе заваяваных Германарыхам народаў узгадваюцца Thiudos in Aunxis, што Ф. Браўнам трактавалася як «чудзь алонецкая».

Сярэднявечча

Упершыню згадана ў берасцяной грамаце 1065—1085 гадоў, дзе паведамляецца пра карэлу як аб’ект нападу літоўцаў.

З ХІ ст. тэрыторыя сучаснай Рэспублікі Карэлія трапляе ў залежнасць ад усходніх славян, урэшце над большай часткай рэгіёна была ўсталявана ўлада Наўгародскай рэспублікі.

З XIII ст. Карэлія становіцца аб’ектам нападаў Швецыі, у выніку чаго апошняя атрымала значныя часткі карэльскіх земляў на поўдні сучаснай рэспублікі; з гэтага ж перыяду арэал карэльскага этнасу з прычыны дзяржаўнай прыналежнасці быў падзелены на пераважна праваслаўную і каталіцкую (пазней лютэранскую) часткі. У пачатку гэтага ж стагоддзя цэнтрам аўтаномнай наўгародскай Карэліі стала мястэчка Карэла (цяп. Прыазерск на паўночным захадзе Ленінградскай вобласці). У 1323 годзе Арэхаўскі мір падзяліў Карэльскі перашыек на заходнюю і ўсходнюю часткі, якія адышлі Швецыі і Ноўгараду адпаведна, пры гэтым да апошняга таксама адыходзілі карэльскія землі за поўнач ад усталяванай мяжы. Да гэтага ў 1314—1315 гг. у наўгародскай Карэліі адбываліся антынаўгародскія паўстанні, падчас якіх карэлы перабілі славянскіх жыхароў Карэлы і ўпусцілі ў горада шведаў. З 1333 года Арэхаў, які меў ролю ваеннай крэпасці наўгародцаў, разам з гарадамі Карэліі, а таксама суседняе Воцкай зямлі быў перададзены ў кіраванне літоўскаму князю Нарымонту, пасля чаго перададзеныя Нарымонту землі ўтварылі асобнае княства. Тым не менш, праз два гады Нарымонт з’ехаў з Ноўгараду з прычыны ўласных палітычных амбіцый, пакінуўшы на пасадзе сына Аляксандра, у 1338 годзе адклікаў Аляксандра і нават адмовіўся аказаць падтрымку ў супраціве шведам. Намеснікі князя заставаліся ў Арэхаўскай крэпасці да 1348 года.

Расійскае кіраванне

Паўднёвы захад Карэліі ў складзе Швецыі паводле Сталбоўскага міру.

У 1478 годзе тэрыторыя Ноўгарада скараецца Масквой, у выніку чаго наступныя тэрытарыяльныя пераўтварэнні ў Карэліі вырашаліся дзякуючы расійска-шведскім знешнепалітычным зносінам. У 1500 годзе ўпершыню згадваецца Карэльскі павет (займаў Карэльскі перашыек і паўночнае Прыладажжа) у складзе Воцкай пяціны Наўгародскай зямлі, аднак пад канец 1530 — напачатку 1550 гг. гадоў маскоўскі ўрад правёў адміністрацыйна-тэрытарыяльную рэформу (вядомую як «губная»), падчас якой Арэшкаўскі, Ладажскі і Карэльскі паветы склалі Карэльскую палову Водскай пяціны, усходнія карэльскія землі (г.зв. заанескія пагосты) увайшлі ў склад заанескай паловы Абанескай пяціны.

Цягам Смутнага часу ў Маскоўскай дзяржаве (1598—1613) Швецыя заваёўвае Карэлію і суседнюю Інгерманландыю, пры гэтым складзены 27 лютага 1617 года Сталбоўскі мір захаваў паўднёвы захад Карэліі за Швецыяй, якія склалі асобную адміністрацыйна-тэрытарыяльную адзінку краіны — Карэльскае герцагства. Рэлігійная палітыка ўраду Швецыі, якая стала прычынай ганенняў на праваслаўнае карэльскае насельніцтва рэгіёна, заклала пачатак масавага перасялення карэлаў у Расію і, у прыватнасці, стала прычынай узнікнення этнагрупы, вядомай як . У сваю чаргу, шведскую Карэлію займалі фінскія перасяленцы з суседняга гістарычнага рэгіёна Сава, што стала прычынай складання субэтнічнай групы фінаў, вядомай як фінскія карэлы. Расійскія землі Карэліі ў 1708 годзе ўвайшлі ў склад Інгерманландскай губерні, якая кіравалася з Санкт-Пецярбурга; з 1710 года губерня пераназвана ў Санкт-Пецярбургскую.

Па Ніштацкім мірным дагаворы 1721 года тэрыторыя Карэліі была падзелена паміж Расіяй і Швецыяй — большая частка сучаснай рэспублікі была далучана да Расійскай імперыі.

4 верасня 1776 года было ўтворана , праз чатыры гады ўтворанае , між якімі і была размеркавана тэрыторыя расійскай Карэліі.

У 1781 годзе Аланецкая вобласць Наўгародскага намесніцтва (поўдзень рэспублікі) была перададзена Санкт-Пецярбургскай губерні, праз чатыры гады яна была падвышана да статусу самастойнага намесніцтва, але ў 1796 годзе гэтая адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка была скасавана. 21 верасня 1801 года была ўтворана Аланецкая губерня, якая ахоплівала поўдзень сучаснай рэспублікі, астатнія тэрыторыі, як і дагэтуль, уключала ўтвораная Архангельская губерня, якая да гэтага перыядычна мяняла статус і да 1784 года падпарадкоўвалася Волагдзе (гл. вышэй). У 1802 годзе адміністрацыйным цэнтрам Аланецкай губерні стаў горад Петразаводск, заснаваны як заводскі пасёлак у 1703 годзе.

Распад Расійскай імперыі

Першапачатковы сцяг Паўночнакарэльскай дзяржавы.

Пачынаючы з распаду Расійскай імперыі пасля рэвалюцыі 1917 года ў рэгіёне ўзнікае шэраг нацыянальных арганізацый, якія канкуравалі з агульнарасійскімі палітычнымі арганізацыямі і ставілі на мэце стварэнне ўласных палітычных утварэнняў на тэрыторыі Карэліі. Некаторыя нацыянальныя арганізацыі разгортвалі сваю дзейнасць раней: так, у 1905 годзе быў заснаваны Саюз беламорскіх карэлаў, які імкнуўся да пашырэння выкарыстання фінскай мовы ў грамадскім жыцці і абвяшчаў блізкасць фінскага і карэльскага этнасаў. У 1911 годзе дзейнасць арганізацыі была забаронена, але ў 1917 годзе ў фінскім Тамперэ падобную дзейнасць таксама арганізавала Карэльскае асветніцкае таварыства.

3 сакавіка 1917 года ў Петразаводску быў сабраны часовы камітэт грамадскай бяспекі з прадстаўнікоў гарадскай думы, духавенства, інтэлігенцыі і рабочых горада. Неўзабаве ўдзельнікі камітэту дабіліся вызначанай лібералізацыі (скарачэнне працоўнага дня, павышэнне заработнай платы) і атрымалі некаторыя мясцовыя паўнамоцтвы. Падобныя камітэты ствараліся таксама ў суседніх Пудажы і Павянцы.

Пад канец сакавіка 1918 года, падчас савецка-фінскай вайны, фінскія войскі занялі паўночны ўсход Карэліі. Пры дапамозе войска было арганізавана мясцовае карэльскае самакіраванне. 21 ліпеня 1919 года быў створаны Часовы ўрад Беламорскай Карэліі на чале з С. Ціханавым, які неўзабаве, кіруючыся палітыкай самавызначэння, нададзенай савецкімі ўладамі, аб’явіў незалежнасць краіны, якая пазней стала вядомая як Паўночнакарэльская дзяржава. У маі 1920 года ўрад Карэліі быў прызнаны Фінляндыяй. 18 чысла часткі РСЧА без бою ўвайшлі ў сяло Ухта, дзе размяшчаўся ўрад Карэліі, пасля чаго ўрад краіны эвакуіраваўся ў суседняе сяло Вакнавалак, адкуль перабралося ў Фінляндыю. Паралельна з гэтым урадам, з 15 мая 1918 года ў Аланецкай губерні існаваў г.зв. Алонецкі ўрад, які ў кастрычніку 1920 года быў далучаны да Карэльскага аб’яднанага ўрада.

Акрамя гэтага, фінскія войскі паралельна з дзейнасцю карэльскіх нацыянальных арганізацый праводзілі экспедыцыі на ўсход Карэліі з мэтай будучага аб’яднання з Карэліяй. 7 сакавіка 1918 года ўрад Фінляндыі ў рамках савецка-фінскай вайны 1918—1920 гг. выказаў прэтэнзіі на сучасную Карэлію. 21 сакавіка гэтага ж года была арганізавана экспедыцыя фінскага войска праз поўнач Карэліі, якая скончылася далучэннем да Фінляндыі наваколляў вёсак Рэбалы і Порасазера, з красавіка па верасень 1919 года ў выніку паспяховага наступу Фінляндыі пад яе кантроль быў узяты поўдзень сучаснай тэрыторыі рэспублікі, Алонецкая Карэлія. У ліпені 1920 года расійская армія выбіла фінскае войска практычна з усёй Карэліі, пакінуўшы пад кантролем Фінляндыі толькі памежныя з Фінляндыяй Порасазера і Рэбалы, 14 кастрычніка гэтага ж года пасля чатырохмесяцовых перамоў Фінляндыя згодна з Тартускім мірам адмовілася ад тэрытарыяльных прэтэнзій, у выніку чаго фінска-расійская мяжа ў Карэліі набыла дарэвалюцыйны выгляд.

Улетку 1921 года, будучы незадаволенымі нацыянальнай палітыкай Савецкай Расіі і ўмовамі Тартускага міру, фінскія актывісты на чале з Я. Такіненам узнялі партызанскі рух г.зв. карэльскіх лясных партызанаў (фінск.: karjalan metsäsissit), які да восені гэтага ж года кантраляваў значную частку Белай Карэліі (паўночныя рэгіёны края). У сярэдзіне кастрычніка быў створаны Часовы карэльскі камітэт і абвешчаная мабілізацыя, 6 лістапада адбылося ўварванне ўзброеных добраахвотнікаў з боку Фінляндыі, якія да снежня гэтага ж года занялі захад сучаснай рэспублікі. Тым не менш, баявыя дзеі і падтрымка карэльскіх паўстанцаў скончылася 21 сакавіка 1922 года падпісаннем савецка-фінскага пагаднення па забеспячэнні недатыкальнасці савецка-фінскай мяжы. Прыкладна 30 тыс. уцекачоў з Карэліі сышлі ў Фінляндыю.

Савецкі час

8 чэрвеня 1920 года УЦВК прыняў дэкрэт аб стварэнні з населеных карэламі мясцовасцяў Архангельскай і Аланецкай губерняў аўтаномнай вобласці — Карэльскай працоўнай камуны. 25 ліпеня 1923 года Карэльская працоўная камуна была пераўтворана ў Карэльскую АССР.

У час індустрыялізацыі ў Карэліі з’явіліся новыя галіны прамысловасці: цэлюлозна-папяровая, мэблевая, горназдабыўная, энергетычная. Аднак поспехі ў развіцці прамысловасці былі дасягнуты ў асноўным шляхам экстэнсіўнага ўключэння ў гаспадарчы абарот сыравінных рэсурсаў і недастатковага фінансавання сацыяльнай інфраструктуры. Значную ролю адыгрываў «лагерны сектар эканомікі». Тут узніклі адны з першых у краіне лагераў. Рукамі зняволеных былў пабудаваны Беламорска-Балтыйскі канал і інш. аб’екты. Прымусовая калектывізацыя 1929—1933 гадоў прывяла да спаду сельскагаспадарчай вытворчасці

Пасля савецка-фінляндскай вайны 1939—1940 гадоў Карэльская АССР была пераўтворана 31 сакавіка 1940 года ў Карэла-Фінскую ССР. Статус саюзнай рэспублікі захоўваўся да 1956 года, калі Карэлія зноў стала аўтаномнай рэспублікай у складзе РСФСР.

Мяжа максімальнага прасоўвання фінскай арміі ў час вайны 1941—1944. На карце таксама паказаны межы да і пасля Савецка-фінскай вайны 1939-1940 гадоў.

У гады Вялікай Айчыннай вайны значная частка тэрыторыі Карэліі была акупавана фінскімі войскамі. Звыш 100 тыс. жыхароў Карэліі ваявалі ў Савецкай Арміі і партызанскіх атрадах. 21 чэрвеня 1944 года войскі Карэльскага фронту перайшлі ў наступ і 28 чэрвеня вызвалілі Петразаводск. У канцы ліпеня савецкія войскі выйшлі да дзяржаўнай мяжы СССР з Фінляндыяй.

Да 1950 года народная гаспадарка рэспублікі была адноўлена, дасягнуўшы па асноўных паказчыках даваеннага ўзроўню. Пастаўкі драўніны з Карэліі адыгралі важную ролю ў аднаўленні разбураных гарадоў і вёсак Еўрапейскай часткі краіны. З сярэдзіны 1960-х гадоў быў узяты курс на пераважнае развіццё галін, якія мелі агульнасаюзнае значэнне — цэлюлозна-папяровай, горназдабыўнай, машынабудавання і металаапрацоўкі. Прамысловыя гіганты выпускалі прадукцыю, якая не толькі ў вялікай частцы пакрывала патрэбнасці ўнутранага рынку краіны, але і экспартавалася, папаўняючы валютныя запасы Савецкага Саюза.

Аднак ужо, у 1970-80-х гады для Карэліі, як і для Саюза ў цэлым, было характэрна паступовае зніжэнне тэмпаў сацыяльна-эканамічнага росту, і ўзмацненні крызісных з’яў, выкліканых вычарпаннем экстэнсіўных крыніц развіцця і магчымасцяў адміністрацыйна-каманднай сістэмы кіравання..

У складзе Расійскай Федэрацыі

9 жніўня 1990 года, ва умовах нарастаючага сістэмнага крызісу ў СССР, Вярхоўны Савет КАССР прыняў дэкларацыю аб дзяржаўным суверэнітэце рэспублікі. 13 лістапада 1991 года па распадзе СССР тэрыторыя Карэльскай АССР была пераўтворана ў Рэспубліку Карэлія. 31 сакавіка 1992 года дэлегацыя рэспублікі падпісала федэратыўны дагавор. Канстытуцыя Карэліі была прынята 28 лістапада гэтага ж года. Пазней, у 1993, 2001 і 2006 гг. прымаліся новыя папраўкі ў канстытуцыю, у выніку якіх у рэспубліцы была зацверджана пасада кіраўніка рэспублікі, а яе Заканадаўчы Сход скарочаны да адной палаты. 16 лютага 1993 года зацверджаны цяперашні афіцыйны сцяг рэспублікі, 6 красавіка і 28 верасня гэтага ж года адпаведна прыняты гімн і герб.

Насельніцтва

Паводле перапісу насельніцтва Расіі ў 2010 годзе, насельніцтва Рэспублікі Карэлія склала 643 548 чал., ацэнка Дзяржаўнага камітэта статыстыкі Расіі на 2014 год падае лічбу ў 634 402 чал. На ўзор большае часткі суб’ектаў Расіі, назіраецца тэндэнцыя да спаду колькасці насельніцтва ў параўнанні з паказчыкамі папярэдніх гадоў. Ніжэй прыведзеная статыстыка змены паказчыкаў насельніцтва ў рэспубліцы пачынаючы з 1970 года:

	Колькасць насельніцтва (тыс. чал.)	Нараджэнняў	Смерцяў	Натуральны прырост	Агульны каэфіцыент нараджальнасці (тыс.)	Агульны каэфіцыент смяротнасці (тыс.)	Натуральны прырост (тыс.)	Фертыльнасць
1970	714	11 346	5 333	6 013	15,9	7,5	8,4
1975	723	12 748	6 086	6 662	17,6	8,4	9,2
1980	741	12 275	7 374	4 901	16,6	10,0	6,6
1985	770	13 201	8 205	4 996	17,1	10,7	6,5
1990	792	10 553	8 072	2 481	13,3	10,2	3,1	1,87
1991	790	8 982	8 305	677	11,4	10,5	0,9	1,62
1992	788	7 969	9 834	-1 865	10,1	12,5	-2,4	1,46
1993	782	7 003	11 817	-4 814	9,0	15,1	-6,2	1,30
1994	774	6 800	13 325	-6 525	8,8	17,2	-8,4	1,26
1995	767	6 729	12 845	-6 116	8,8	16,7	-8,0	1,24
1996	760	6 461	11 192	-4 731	8,5	14,7	-6,2	1,19
1997	753	6 230	10 306	-4 076	8,3	13,7	-5,4	1,15
1998	747	6 382	10 285	-3 903	8,5	13,8	-5,2	1,18
1999	740	6 054	11 612	-5 558	8,2	15,7	-7,5	1,12
2000	732	6 374	12 083	-5 709	8,7	16,5	-7,8	1,18
2001	725	6 833	12 597	-5 764	9,4	17,4	-7,9	1,25
2002	717	7 247	13 435	-6 188	10,1	18,7	-8,6	1,33
2003	707	7 290	14 141	-6 851	10,3	20,0	-9,7	1,32
2004	696	7 320	13 092	-5 772	10,5	18,8	-8,3	1,31
2005	686	6 952	12 649	-5 697	10,1	18,4	-8,3	1,24
2006	676	6 938	11 716	-4 778	10,3	17,3	-7,1	1,22
2007	667	7 319	11 007	-3 688	11,0	16,5	-5,5	1,28
2008	659	7 682	11 134	-3 452	11,7	16,9	-5,2	1,35
2009	651	7 884	10 599	-2 715	12,1	16,3	-4,2	1,58
2010	644	7 821	10 471	-2 650	12,1	16,2	-4,1	1,58
2011	641	7 711	9 479	-1 768	12,0	14,7	-2,7	1,60
2012	640	7 980	9 761	-1 781	12,5	15,3	-2,8	1,71
2013	636	7 603	9 354	-1 751	12,0	14,7	-2,7	1,66

Згодна з перапісам насельніцтва гэтага ж года, этнічны склад насельніцтва Карэліі размяркоўваўся наступным чынам: рускія — 82,2 %; карэлы — 7,4 %, таксама прысутнічалі беларусы (3,8 %), украінцы (2 %), фіны (1,4 %) і вепсы (0,5 %), доля іншых этнічных груп у сукупнасці складала не больш за 0,5 %. 25 880 чалавек не аднеслі сябе да будзь-якой нацыянальнасці. З часу першага перапісу насельніцтва ў СССР у Карэліі прасочваецца наступная дынаміка змены этнічнага складу насельніцтва:

Нацыянальнасць	1926		1939		1959		1970		1979		1989		2002		2010
Нацыянальнасць	Колькасць	Доля	Колькасць	Доля	Колькасць	Доля	Колькасць	Доля	Колькасць	Доля	Колькасць	Доля	Колькасць	Доля	Колькасць	Доля
рускія	153 967	57,2 %	296 529	63,2 %	412 773	62,7 %	486 198	68,1 %	522 230	71,3 %	581 571	73,6 %	548 941	76,6 %	507 654	82,2 %
карэлы	100 781	37,4 %	108 571	23,2 %	85 473	13,0 %	84 180	11,8 %	81 274	11,1 %	78 928	10,0 %	65 651	9,2 %	45 570	7,4 %
беларусы	555	0,2 %	4 263	0,9 %	71 900	10,9 %	66 410	9,3 %	59 394	8,1 %	55 530	7,0 %	37 681	5,3 %	23 345	3,8 %
украінцы	708	0,3 %	21 112	4,5 %	23 569	3,6 %	27 440	3,8 %	23 765	3,2 %	28 242	3,6 %	19 248	2,7 %	12 677	2,0 %
фіны	2 544	0,9 %	8 322	1,8 %	27 829	4,2 %	22 174	3,1 %	20 099	2,7 %	18 420	2,3 %	14 156	2,0 %	8 577	1,4 %
вепсы	8 587	3,2 %	9 392	2,0 %	7 179	1,1 %	6 323	0,9 %	5 864	0,8 %	5 954	0,8 %	4 870	0,7 %	3 423	0,5 %
іншыя	2 194	0,8 %	20 709	4,4 %	29 869	4,5 %	20 726	2,9 %	19 565	2,7 %	21 505	2,7 %	25 734	3,6 %	16 422	2,7 %

На цяперашні час у Рэспубліцы Карэлія афіцыйны статус мае руская мова, мовы фіна-ўгорскага насельніцтва рэспублікі не маюць падобнага статусу з прычыны карыстання ў пісьмовасці гэтых моў лацінскага алфавіта, што, зыходзячы з заканадаўства Расійскай Федэрацыі, не надае гэтым мовам мажлівасці атрымання афіцыйнага статусу ў рэспубліцы Расіі. Тым не менш, 17 сакавіка 2004 года ў Рэспубліцы Карэлія прыняты закон «Аб дзяржаўнай падтрымцы карэльскай, вепскай і фінскай моў у Рэспубліцы Карэлія», які вызначае пакет мераў па выкарыстанні і захаванні карэльскай, фінскай і вепскай моў у рэспубліцы. З канца 1980-х гг. прадпрымаліся іншыя спробы заканадаўчага замацавання статусу фіна-ўгорскіх моў рэспублікі, падобныя намаганні ставіліся таксама ў 1998 і 2000 гг. З 1940 года да 1980-х гадоў у Карэліі афіцыйны статус мела таксама фінская мова поруч з расійскай. Карэльская мова падзяляецца на тры адрозныя дыялекты, , людзікаўскі і ўласнакарэльскі, пры гэтым з прычыны іх параўнальна высокага разыходжання кожны з трох дыялектаў мае ўласную літаратурную мову, наддыялектная літаратурная мова адсутнічае (аднак у 1930-х гг. прадпрымаліся няўдачныя спробы стварэння падобнай нормы); кожны дыялект мае замацаваны правапіс і выкарыстоўваецца ў друкаваных выданнях.

У рэлігійным дачыненні паводле звестак на 2012 год 27 % ад насельніцтва Рэспублікі Карэлія аднесла сябе да вернікаў расійскага праваслаўя, яшчэ 44 % ад насельніцтва рэспублікі аднесла сябе да вернікаў без указання канкрэтнага вызнання, 2 % указалі сваю прыналежнасць да хрысціянскай канфесіі без указання пэўнае плыні. З часоў уваходжання тэрыторый сучаснай Карэліі ва ўплыў усходніх славян у рэгіёне здаўна мае трывалыя пазіцыі праваслаўе, дзякуючы палітычным кантактам з Швецыяй і міграцыі фінскага насельніцтва прыкметную доля складалі вернікі каталіцкага і, пазней, лютэранскага спавядання. У рэспубліцы дзейнічае некаторая колькасць лютэранскіх парафій.

Культура

Карэлія здаўна славіцца высокім узроўнем народнай мастацкай культуры. Сусветным прызнаннем карыстаюцца самабытныя іконы старажытных майстроў гэтага краю і ўнікальныя помнікі драўлянага дойлідства, напрыклад — Кіжскі ансамбль.

У 1830-х фінскім фалькларыстам Э.Лённротам у Паўночнай Карэліі былі запісаны карэльскіянародныя эпічныя песні, пакладзеныя ім у аснову знакамітага эпасу «Калевала».

У ходзе культурных пераўтварэнняў савецкага часу ў Карэліі сфарміравалася нацыянальная інтэлігенцыя, узніклі і атрымалі развіццё навука, прафесійныя літаратура і мастацтва.

Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел

У склад Рэспублікі Карэлія ўваходзіць 18 муніцыпальных утварэнняў: 3 горада рэспубліканскага значэння (Петразаводск, Сартавала, Кастамукша) і 15 раёнаў (Беламорскі, Калевальскі, Кемскі, Кандапожскі, Лоўхскі, Мядзвеж’ягорскі, Муязерскі, Аланецкі, Піткярантскі, Прыанежскі, Пражынскі, Пудожскі, Сягежскі, Суаярвскі).

Эканоміка

Сукупны рэгіянальны прадукт Рэспублікі Карэлія паводле звестак на 2007 год складаў 109,5 млрд расійскіх рублёў (151 210 рублёў на аднаго жыхара) — гэта менш за агульнарасійскі паказчык у 198 817 рублёў. У 2010 годзе сукупны рэгіянальны прадукт рэспублікі налічваў 127 733,8 млн расійскіх рублёў.

У прамысловых галінах Карэліі пераважаюць лясны і дрэваапрацоўчы сектары эканомікі. Нарыхтоўка лесу ажыццяўляецца вялікай колькасцю адносна малых прадпрыемстваў, у той час як цэлюлозна-папяровая вытворчасць, галоўным чынам, засяроджана на пяці буйных прадпрыемствах рэспублікі, якія вырабляюць прыблізна чвэрць ад агульнай вытворчасці паперы ў Расіі. Аб’ём продажаў сярод трох найбуйнейшых кампаній цэлюлозна-папяровае галіны Карэліі ў 2001 годзе складаў 328,8 млн долараў. Здабыўчая дзейнасць паводле звестак на 2007 год складала 30 % ад усяго аб’ёму прамысловай вытворчасці рэспублікі. У Карэліі месцяцца 53 адпаведных прадпрыемствы, на якіх занята 10 тыс. чалавек. Апрацоўчая вытворчасць ад агульнага аб’ёму вытворчасці ў 2007 годзе складала 56,4 %, з якіх 23,6 % прыпадалі на цэлюлозна-папяровую галіну, 7,9 % — на галіны металаздабычы і металаапрацоўкі, 7,1 % — на галіны дрэваапрацоўкі, 5,8 % — на вытворчасць харчовых тавараў, 3,9 % — на машынабудаванне; вытворчасць і размеркаванне электраэнергіі, газу і вады складала 13,6 % ад вытворчасці рэгіёна.

Асноўнымі экспартнымі партнёрамі рэспублікі ў 2001 годзе з’яўляліся Фінляндыя (32 % ад агульнага аб’ёму экспарту), Германія і Нідэрланды (па 7 %) і Вялікабрытанія (6 %). Сярод экспартных тавараў галоўнае месца займалі лесаматэрыялы (звыш 50 % экспарту), жалезарудны пэлет (13-15 %), папера і кардон (6-9 %), а таксама піламатэрыялы (5-7 %). Прыкметнае значэнне маюць эканамічныя інвестыцыі з боку Фінляндыі.

Транспарт

У Карэліі адзначаецца даволі шырокая сетка транспартнай інфраструктуры.

Праз усю тэрыторыю Карэліі праходзіць Кіраўская чыгунка, якая злучае рэспубліку з суседняй Мурманскай вобласцю і бліжэйшым Санкт-Пецярбургам, а таксама Масквой і Фінляндыяй. Чыгунка таксама праходзіць праз адміністрацыйны цэнтр рэспублікі горада Петразаводск.

Водныя камунікацыі аб’ядноўваюць тэрыторыю Карэліі з Баранцавым, Балтыйскім, Чорным і Каспійскім марамі дзякуючы сістэме рэк, азёраў і водных каналаў. Існуе сетка аўтамабільнай камунікацыі, з іншымі рэгіёнамі Расіі і Фінляндыяй існуе авіяцыйнае паведамленне.

Вядомыя асобы

М. Ласіла (1868—1918) — фінскі пісьменнік
Аляксей Мікалаевіч Афанасьеў (1916—1968) — Герой Савецкага Саюза.

Гл. таксама

Куйта
Тапвозера

Крыніцы

Оценка численности постоянного населения на 1 января 2025 г. и в среднем за 2024 г. и компоненты её изменения — Росстат, 2025.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q133366769"></a>
БРЭ. Карелия (руск.)
Реестр административно-территориального устройства Республики Карелия (руск.)
Republic of Karelia // Russia: All Regions Trade & Investment Guide. — CTEC Publishing LLC, 2003.
С. Кочкуркина. Прибалтийско-финские народы России. — М., 2003.
А. Б. Варенов. Карельские древности в Новгороде. Опыт топографирования // Новгород и Новгородская Земля. История и археология. — № 11/97.
Кочкуркина С. И. Археологические памятники Корелы в V-XV вв. — Л.: Наука, 1981. — 158 с.
А. Белы. Нарымонт // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 1: А — Беліца / Рэдкал.: М. В. Біч і інш.; Прадм. М. Ткачова; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1993. — 494 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-074-2.
История Карелии с древнейших времен до наших дней / науч. ред. Н. А. Кораблев и др. — Петрозаводск: Периодика, 2001. — 944 с. — ISBN 5-88170-049-X.
Никифоров Л. А. Внешняя политика России в последние годы Северной войны. Ништадский мир. — М., 1959.
Дубровская Е. Ю. Судьбы приграничья в „Рассказах о Гражданской войне в Карелии“ / Составитель О. П. Илюха. — Межкультурные взаимодействия в полиэтничном пространстве пограничного региона: Сборник материалов международной научной конференции. — Петрозаводск: КарНЦ РАН, 2005. — С. 102-105.
Похлёбкин В. В. Внешняя политика Руси, России и СССР за 1000 лет в именах, датах, фактах. — Вып. II. Войны и мирные договоры. Кн.3: Европа в 1-й половине XX в. Справочник. — М., 1999. — С. 140.
3 // League of Nations Treaty Series. — С. 6-79.
Niinistö, Jussi. Heimosotien historia. — SKS, 2005. — С. 239.
Республика Карелия. Историческая справка (руск.)
Усерасійскі перапіс насельніцтва-2010. Том 1. Колькасць і размяшчэнне насельніцтва (руск.)(недаступная спасылка). Дзяржаўны камітэт статыстыкі Расійскай Федэрацыі. (23 жніўня 2014). Архівавана з першакрыніцы 25 сакавіка 2016. Праверана 26 жніўня 2014.
Гл. звесткі Архівавана 8 красавіка 2014. на партале Дзяржаўнага камітэта статыстыкі Расійскай Федэрацыі.
Наталья Антонова.. Карельский, вепсский и финский языки получили государственную поддержку в Республике Карелия (руск.)(недаступная спасылка). Афіцыйны партал органаў дзяржаўнай улады Рэспублікі Карэлія. (20 жніўня 2014). Архівавана з першакрыніцы 3 студзеня 2015. Праверана 26 жніўня 2014.
Республика Карелия (руск.). Арена. Атлас религий и национальностей России (20 жніўня 2014).
Валовой региональный продукт на душу населения, рублей (руск.)(недаступная спасылка). Федэральная служба дзяржаўнае статыстыкі Расійскай Федэрацыі (20 жніўня 2014). Архівавана з першакрыніцы 24 лютага 2021. Праверана 26 жніўня 2014.
Горнопромышленный комплекс республики подвел итоги работы за полугодие (руск.). Афіцыйны партал органаў дзяржаўнай улады Рэспублікі Карэлія. (20 жніўня 2014).

Літаратура

Мулло И. М. Памятники истории и культуры Карелии. — Петрозаводск: Карелия, 1984. — 240 с.
Пашков А. М. Гербы и флаги Карелии. — Петрозаводск: Карэко, 1994. — 351 с.
Писцовые книги Новгородской земли / сост. Баранов К. В. — М.: «Древнехранилище», «Археографический центр», 1999. — Т. 1.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Карэлія
Афіцыйны партал органаў дзяржаўнай улады Рэспублікі Карэлія Архівавана 1 кастрычніка 2019. (руск.), (англ.), (фін.)
Збор інтэрнэт-парталаў пра Карэлію (руск.)
Інтэрнэт-партал аб асноўных этнічных групах Карэліі Архівавана 20 студзеня 2013. (руск.), Нацыянальная бібліятэка Рэспублікі Карэлія
Афіцыйны сайт Архівавана 1 кастрычніка 2019.

[_dc8d82d5e52af634-1] Оценка численности постоянного населения на 1 января 2025 г. и в среднем за 2024 г. и компоненты её изменения — Росстат, 2025.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2624680"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q133366769"></a>

[2] БРЭ. Карелия (руск.)

[крыніца2-3] Реестр административно-территориального устройства Республики Карелия (руск.)

[karelija-4] Republic of Karelia // Russia: All Regions Trade & Investment Guide. — CTEC Publishing LLC, 2003.

[5] С. Кочкуркина. Прибалтийско-финские народы России. — М., 2003.

[6] А. Б. Варенов. Карельские древности в Новгороде. Опыт топографирования // Новгород и Новгородская Земля. История и археология. — № 11/97.

[7] Кочкуркина С. И. Археологические памятники Корелы в V-XV вв. — Л.: Наука, 1981. — 158 с.

[8] А. Белы. Нарымонт // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 1: А — Беліца / Рэдкал.: М. В. Біч і інш.; Прадм. М. Ткачова; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1993. — 494 с. — 20 000 экз. — ISBN 5-85700-074-2.

[9] История Карелии с древнейших времен до наших дней / науч. ред. Н. А. Кораблев и др. — Петрозаводск: Периодика, 2001. — 944 с. — ISBN 5-88170-049-X.

[10] Никифоров Л. А. Внешняя политика России в последние годы Северной войны. Ништадский мир. — М., 1959.

[11] Дубровская Е. Ю. Судьбы приграничья в „Рассказах о Гражданской войне в Карелии“ / Составитель О. П. Илюха. — Межкультурные взаимодействия в полиэтничном пространстве пограничного региона: Сборник материалов международной научной конференции. — Петрозаводск: КарНЦ РАН, 2005. — С. 102-105.

[12] Похлёбкин В. В. Внешняя политика Руси, России и СССР за 1000 лет в именах, датах, фактах. — Вып. II. Войны и мирные договоры. Кн.3: Европа в 1-й половине XX в. Справочник. — М., 1999. — С. 140.

[13] 3 // League of Nations Treaty Series. — С. 6-79.

[14] Niinistö, Jussi. Heimosotien historia. — SKS, 2005. — С. 239.

[крыніца3-15] Республика Карелия. Историческая справка (руск.)

[pierapis-16] Усерасійскі перапіс насельніцтва-2010. Том 1. Колькасць і размяшчэнне насельніцтва (руск.)(недаступная спасылка). Дзяржаўны камітэт статыстыкі Расійскай Федэрацыі. (23 жніўня 2014). Архівавана з першакрыніцы 25 сакавіка 2016. Праверана 26 жніўня 2014.

[pierapis2-17] Гл. звесткі Архівавана 8 красавіка 2014. на партале Дзяржаўнага камітэта статыстыкі Расійскай Федэрацыі.

[18] Наталья Антонова.. Карельский, вепсский и финский языки получили государственную поддержку в Республике Карелия (руск.)(недаступная спасылка). Афіцыйны партал органаў дзяржаўнай улады Рэспублікі Карэлія. (20 жніўня 2014). Архівавана з першакрыніцы 3 студзеня 2015. Праверана 26 жніўня 2014.

[19] Республика Карелия (руск.). Арена. Атлас религий и национальностей России (20 жніўня 2014).

[20] Валовой региональный продукт на душу населения, рублей (руск.)(недаступная спасылка). Федэральная служба дзяржаўнае статыстыкі Расійскай Федэрацыі (20 жніўня 2014). Архівавана з першакрыніцы 24 лютага 2021. Праверана 26 жніўня 2014.

[21] Горнопромышленный комплекс республики подвел итоги работы за полугодие (руск.). Афіцыйны партал органаў дзяржаўнай улады Рэспублікі Карэлія. (20 жніўня 2014).