Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Гравіта́цыя (сусве́тнае прыцягне́нне, прыцягне́нне) (ад лац.: gravitas — «цяжкасць») — універсальнае фундаментальнае ўзаемадзеянне паміж усімі матэрыяльнымі целамі. Пры малых хуткасцях і слабым гравітацыйным ўзаемадзеянні апісваецца тэорыяй прыцягнення Ньютана. У сучаснай фізіцы ў агульным выпадку гравітацыя найбольш дакладна апісваецца агульнай тэорыяй адноснасці Эйнштэйна, у якім з’ява прыцягнення з’яўляецца вынікам скрыўлення прасторы-часу пад уздзеяннем інерцыйных аб’ектаў. Аднак Ньютанаў просты закон сусветнага прыцягнення забяспечвае дакладнае прыбліжэнне для большасці фізічных сітуацый, у тым ліку і такіх крытычных разлікаў, як будаванне траекторыі руху касмічнага карабля.
| Гравітацыя | |
|---|---|
 | |
| Вывучаецца ў | Закон сусветнага прыцягнення і АТА |
| Першаадкрывальнік | Ісаак Ньютан |
| Код WordLift | data.thenextweb.com/tnw/… |
| Супрацьлегласць | non-gravitational force[d] |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Гравітацыя з’яўляецца самым слабым з чатырох тыпаў фундаментальных узаемадзеянняў (куды акрамя гравітацыі адносяцца электрамагнетызм і ядзерныя моцнае і слабае ўзаемадзеянні). На квантавай граніцы пераходзіць у квантавую тэорыі гравітацыі, якая яшчэ цалкам не распрацована. Дзякуючы гравітацыі Зямля і іншыя планеты застаюцца на сваіх арбітах вакол Сонца, Месяц круціцца па арбіце вакол Зямлі, існуюць прылівы і многае іншае.
Гравітацыйнае ўзаемадзеянне
У рамках класічнай механікі гравітацыйнае ўзаемадзеянне апісваецца законам сусветнага прыцягнення Ньютана, згодна з якім сіла гравітацыйнага прыцягнення паміж дзвюма матэрыяльнымі кропкамі масы m і M, падзеленымі адлегласцю R, прама прапарцыянальная абодвум масам і адваротна прапарцыянальная квадрату адлегласці між імі:
дзе G — гравітацыйная пастаянная, роўная прыкладна 6,6725×10−11 м³/(кг·с²)
Закон сусветнага прыцягнення — адна з праяў закона адваротных квадратаў, які сустракаецца таксама пры вывучэнні выпраменьванняў (гл. напрыклад, ціск святла) і з’яўляецца прамым вынікам квадратычнага павелічэння плошчы сферы пры павелічэнні радыуса, што прыводзіць да квадратычнага ж памяншэння ўкладу любой адзінкавай плошчы ў плошчу ўсяе сферы.
Гравітацыйнае поле, гэтак жа як і поле сілы цяжару, з’яўляецца . Гэта значыць, што можна ўвесці патэнцыяльную энергію гравітацыйнага прыцягнення пары цел, і гэтая энергія не зменіцца пасля перамяшчэння цел па замкнёным контуры. Патэнцыяльнасць гравітацыйнага поля цягне за сабой закон захавання сумы кінетычнай і патэнцыяльнай энергіі і пры вывучэнні руху цел у гравітацыйным полі часта істотна спрашчае рашэнне. У рамках ньютанаўскай механікі гравітацыйнае ўзаемадзеянне з’яўляецца далёкадзейным. Гэта азначае, што як бы масіўнае цела ні рухалася, у любой кропцы прасторы залежыць толькі ад становішча цела ў дадзены момант часу.
Вялікія касмічныя аб’екты, гэта значыць планеты, зоркі і галактыкі маюць вялікую масу і, такім чынам, ствараюць значныя гравітацыйныя палі. Сілы прыцягнення адны з самых слабых відаў сіл на ўзроўні , і часцей за ўсё ў квантавамеханічных разліках гравітацыю не ўлічваюць. Але яна дзейнічае на любых адлегласцях, да таго ж, усе масы дадатныя, у выніку, у маштабах Сусвету гэта адна з самых відавочных сіл. Тады як, напрыклад, электрамагнітнае ўзаемадзеянне паміж целамі ў касмічных маштабах малое, бо поўны электрычны зарад гэтых цел роўны нулю, а рэчыва ў цэлым электрычна нейтральнае. Таксама гравітацыя, у адрозненне ад іншых узаемадзеянняў, універсальная ў дзеянні на ўсю матэрыю і энергію. Да нашага часу не выяўлена ні аднаго аб’екта, у якога наогул адсутнічала бы гравітацыйнае ўзаемадзеянне.
З-за глабальнага характару гравітацыя адказная і за такія буйнамаштабныя праявы, як структура галактык, чорныя дзіркі і пашырэнне Сусвету, і за элементарныя астранамічныя з’явы, як існаванне арбіты ў планет, і за простае прыцягненне да паверхні Зямлі і падзенне цел.
Гравітацыя была першым узаемадзеяннем, апісаным матэматычнай тэорыяй. Арыстоцель лічыў, што аб’екты з рознай масай падаюць з рознай хуткасцю. Толькі шмат пазней Галілеа Галілей эксперыментальна вызначыў, што гэта не так — калі выключыць супраціўленне паветра, то ўсе целы паскараюцца аднолькава. Закон усеагульнага прыцягнення Ісака Ньютана, сфармуляваны ў 1687 годзе, добра апісваў агульныя паводзіны гравітацыі. У 1915 годзе Альберт Эйнштэйн стварыў агульную тэорыю адноснасці, якая больш дакладна апісвае гравітацыю ў тэрмінах геаметрыі прасторы-часу.
Тэорыі гравітацыі
Квантавыя эфекты гравітацыі надзвычай малыя нават у самых экстрэмальных эксперыментальных і назіраемых умовах, таму да гэтага часу не існуе надзейных эксперыментальных даных аб квантавых праявах гравітацыі. Тэарэтычныя ацэнкі паказваюць, што ў пераважнай большасці выпадкаў можна абмежавацца класічным апісаннем гравітацыйнага ўзаемадзеяння.
Існуе сучасная кананічная класічная тэорыя гравітацыі — агульная тэорыя адноснасці, мноства ўдакладняючых яе гіпотэз і тэорый рознай ступені распрацаванасці, канкуруючых паміж сабой. Усе гэтыя тэорыі даюць вельмі падобныя прадказанні ў рамках таго прыбліжэння, у якім у цяперашні час ажыццяўляюцца эксперыментальныя тэсты.
Агульная тэорыя адноснасці
У стандартным падыходзе агульнай тэорыі адноснасці гравітацыя разглядаецца найперш не як сілавое ўзаемадзеянне, а як праява скрыўлення прасторы-часу. Такім чынам, гравітацыя вытлумачваецца як геаметрычны эфект, прычым прастора-час разглядаецца ў рамках нееўклідавай псеўдарыманавай геаметрыі. Гравітацыйнае поле, якое часам называецца полем прыцягнення, атаясамліваецца з тэнзарным метрычным полем — чатырохмернай прасторы-часу, а — з прасторы-часу, вызначаецца метрыкай.
Стандартнай задачай агульнай тэорыі адноснасці з’яўляецца вызначэнне кампанентаў метрычнага тэнзара, якія ў сукупнасці задаюць геаметрычныя ўласцівасці прасторы-часу, па вядомым размеркаванні крыніц энергіі-імпульсу ў разглядаемай сістэме чатырохмерных каардынат. У сваю чаргу веданне метрыкі дазваляе разлічваць рух пробных часціц, што раўназначна веданню ўласцівасцей поля прыцягнення ў гэтай сістэме. У сувязі з тэнзарным характарам ураўненняў, а таксама са стандартным фундаментальным абгрунтаваннем яе фармулёўкі, лічыцца, што гравітацыя таксама носіць тэнзарны характар. Адным з вынікаў з’яўляецца тое, што гравітацыйнае выпраменьванне павінна быць не ніжэйшым за квадрупольны парадак.
Гл. таксама
- Кансерватыўная сіла
- Левітацыя, фізіка
Літаратура
- Тяготе́ние, гравитация, гравитационное взаимодействие / Новиков И. Д. // Т. 26. Тихоходки — Ульяново. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — С. 419—423. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
- Тяготе́ние (гравитация, гравитационное взаимодействие) // Физика. Большой энциклопедический словарь / Гл. ред. А. М. Прохоров. — 4-е изд. — М.: Большая Российская энциклопедия, 1998. — C. 772—775. — 944 с: ил., 2 л. цв. ил. — ISBN 5—85270—306—0 (БРЭ). (руск.)
- Визгин В. П. Релятивистская теория тяготения. — М.: Навука.
Спасылкі
![image]()
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Гравітацыя- Прыцягненне. Фізічная энцыклапедыя
- Закон сусветнага прыцягнення. Па-простаму аб складаным.
- Праблемы гравітацыі. BBC
- Зямля і гравітацыя Архівавана 18 студзеня 2013.
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Gravita cyya susve tnae prycyagne nne prycyagne nne ad lac gravitas cyazhkasc universalnae fundamentalnae yzaemadzeyanne pamizh usimi materyyalnymi celami Pry malyh hutkascyah i slabym gravitacyjnym yzaemadzeyanni apisvaecca teoryyaj prycyagnennya Nyutana U suchasnaj fizicy y agulnym vypadku gravitacyya najbolsh dakladna apisvaecca agulnaj teoryyaj adnosnasci Ejnshtejna u yakim z yava prycyagnennya z yaylyaecca vynikam skryylennya prastory chasu pad uzdzeyannem inercyjnyh ab ektay Adnak Nyutanay prosty zakon susvetnaga prycyagnennya zabyaspechvae dakladnae pryblizhenne dlya bolshasci fizichnyh situacyj u tym liku i takih krytychnyh razlikay yak budavanne traektoryi ruhu kasmichnaga karablya Gravitacyya source source source source source source source track Vyvuchaecca yZakon susvetnaga prycyagnennya i ATAPershaadkryvalnikIsaak NyutanKod WordLiftdata thenextweb com tnw Supracleglascnon gravitational force d Medyyafajly na Vikishovishchy Gravitacyya z yaylyaecca samym slabym z chatyroh typay fundamentalnyh uzaemadzeyannyay kudy akramya gravitacyi adnosyacca elektramagnetyzm i yadzernyya mocnae i slabae yzaemadzeyanni Na kvantavaj granicy perahodzic u kvantavuyu teoryi gravitacyi yakaya yashche calkam ne raspracovana Dzyakuyuchy gravitacyi Zyamlya i inshyya planety zastayucca na svaih arbitah vakol Sonca Mesyac krucicca pa arbice vakol Zyamli isnuyuc prylivy i mnogae inshae Gravitacyjnae yzaemadzeyanneU ramkah klasichnaj mehaniki gravitacyjnae yzaemadzeyanne apisvaecca zakonam susvetnaga prycyagnennya Nyutana zgodna z yakim sila gravitacyjnaga prycyagnennya pamizh dzvyuma materyyalnymi kropkami masy m i M padzelenymi adleglascyu R prama praparcyyanalnaya abodvum masam i advarotna praparcyyanalnaya kvadratu adleglasci mizh imi F G m MR2 displaystyle F G cdot frac m cdot M R 2 dze G gravitacyjnaya pastayannaya roynaya prykladna 6 6725 10 11 m kg s Zakon susvetnaga prycyagnennya adna z prayay zakona advarotnyh kvadratay yaki sustrakaecca taksama pry vyvuchenni vypramenvannyay gl napryklad cisk svyatla i z yaylyaecca pramym vynikam kvadratychnaga pavelichennya ploshchy sfery pry pavelichenni radyusa shto pryvodzic da kvadratychnaga zh pamyanshennya ykladu lyuboj adzinkavaj ploshchy y ploshchu ysyae sfery Zakon susvetnaga prycyagnennya Gravitacyjnae pole getak zha yak i pole sily cyazharu z yaylyaecca Geta znachyc shto mozhna yvesci patencyyalnuyu energiyu gravitacyjnaga prycyagnennya pary cel i getaya energiya ne zmenicca paslya peramyashchennya cel pa zamknyonym kontury Patencyyalnasc gravitacyjnaga polya cyagne za saboj zakon zahavannya sumy kinetychnaj i patencyyalnaj energii i pry vyvuchenni ruhu cel u gravitacyjnym poli chasta istotna sprashchae rashenne U ramkah nyutanayskaj mehaniki gravitacyjnae yzaemadzeyanne z yaylyaecca dalyokadzejnym Geta aznachae shto yak by masiynae cela ni ruhalasya u lyuboj kropcy prastory zalezhyc tolki ad stanovishcha cela y dadzeny momant chasu Vyalikiya kasmichnyya ab ekty geta znachyc planety zorki i galaktyki mayuc vyalikuyu masu i takim chynam stvarayuc znachnyya gravitacyjnyya pali Sily prycyagnennya adny z samyh slabyh viday sil na yzroyni i chascej za ysyo y kvantavamehanichnyh razlikah gravitacyyu ne ylichvayuc Ale yana dzejnichae na lyubyh adleglascyah da tago zh use masy dadatnyya u vyniku u mashtabah Susvetu geta adna z samyh vidavochnyh sil Tady yak napryklad elektramagnitnae yzaemadzeyanne pamizh celami y kasmichnyh mashtabah maloe bo poyny elektrychny zarad getyh cel royny nulyu a rechyva y celym elektrychna nejtralnae Taksama gravitacyya u adroznenne ad inshyh uzaemadzeyannyay universalnaya y dzeyanni na ysyu materyyu i energiyu Da nashaga chasu ne vyyaylena ni adnago ab ekta u yakoga naogul adsutnichala by gravitacyjnae yzaemadzeyanne Z za glabalnaga haraktaru gravitacyya adkaznaya i za takiya bujnamashtabnyya prayavy yak struktura galaktyk chornyya dzirki i pashyrenne Susvetu i za elementarnyya astranamichnyya z yavy yak isnavanne arbity y planet i za prostae prycyagnenne da paverhni Zyamli i padzenne cel Gravitacyya byla pershym uzaemadzeyannem apisanym matematychnaj teoryyaj Arystocel lichyy shto ab ekty z roznaj masaj padayuc z roznaj hutkascyu Tolki shmat paznej Galilea Galilej eksperymentalna vyznachyy shto geta ne tak kali vyklyuchyc supraciylenne pavetra to yse cely paskarayucca adnolkava Zakon useagulnaga prycyagnennya Isaka Nyutana sfarmulyavany y 1687 godze dobra apisvay agulnyya pavodziny gravitacyi U 1915 godze Albert Ejnshtejn stvaryy agulnuyu teoryyu adnosnasci yakaya bolsh dakladna apisvae gravitacyyu y terminah geametryi prastory chasu Teoryi gravitacyiKvantavyya efekty gravitacyi nadzvychaj malyya navat u samyh ekstremalnyh eksperymentalnyh i naziraemyh umovah tamu da getaga chasu ne isnue nadzejnyh eksperymentalnyh danyh ab kvantavyh prayavah gravitacyi Tearetychnyya acenki pakazvayuc shto y peravazhnaj bolshasci vypadkay mozhna abmezhavacca klasichnym apisannem gravitacyjnaga yzaemadzeyannya Isnue suchasnaya kananichnaya klasichnaya teoryya gravitacyi agulnaya teoryya adnosnasci mnostva ydakladnyayuchyh yae gipotez i teoryj roznaj stupeni raspracavanasci kankuruyuchyh pamizh saboj Use getyya teoryi dayuc velmi padobnyya pradkazanni y ramkah tago pryblizhennya u yakim u cyaperashni chas azhyccyaylyayucca eksperymentalnyya testy Agulnaya teoryya adnosnasci U standartnym padyhodze agulnaj teoryi adnosnasci gravitacyya razglyadaecca najpersh ne yak silavoe yzaemadzeyanne a yak prayava skryylennya prastory chasu Takim chynam gravitacyya vytlumachvaecca yak geametrychny efekt prychym prastora chas razglyadaecca y ramkah neeyklidavaj pseydarymanavaj geametryi Gravitacyjnae pole yakoe chasam nazyvaecca polem prycyagnennya atayasamlivaecca z tenzarnym metrychnym polem chatyrohmernaj prastory chasu a z prastory chasu vyznachaecca metrykaj Standartnaj zadachaj agulnaj teoryi adnosnasci z yaylyaecca vyznachenne kampanentay metrychnaga tenzara yakiya y sukupnasci zadayuc geametrychnyya ylascivasci prastory chasu pa vyadomym razmerkavanni krynic energii impulsu y razglyadaemaj sisteme chatyrohmernyh kaardynat U svayu chargu vedanne metryki dazvalyae razlichvac ruh probnyh chascic shto raynaznachna vedannyu ylascivascej polya prycyagnennya y getaj sisteme U suvyazi z tenzarnym haraktaram uraynennyay a taksama sa standartnym fundamentalnym abgruntavannem yae farmulyoyki lichycca shto gravitacyya taksama nosic tenzarny haraktar Adnym z vynikay z yaylyaecca toe shto gravitacyjnae vypramenvanne pavinna byc ne nizhejshym za kvadrupolny paradak Gl taksamaKanservatyynaya sila Levitacyya fizikaLitaraturaTyagote nie gravitaciya gravitacionnoe vzaimodejstvie Novikov I D T 26 Tihohodki Ulyanovo M Sovetskaya enciklopediya 1977 S 419 423 Bolshaya sovetskaya enciklopediya v 30 t gl red A M Prohorov 1969 1978 rusk Tyagote nie gravitaciya gravitacionnoe vzaimodejstvie Fizika Bolshoj enciklopedicheskij slovar Gl red A M Prohorov 4 e izd M Bolshaya Rossijskaya enciklopediya 1998 C 772 775 944 s il 2 l cv il ISBN 5 85270 306 0 BRE rusk Vizgin V P Relyativistskaya teoriya tyagoteniya M Navuka SpasylkiNa Vikishovishchy yosc medyyafajly pa teme Gravitacyya Prycyagnenne Fizichnaya encyklapedyya Zakon susvetnaga prycyagnennya Pa prostamu ab skladanym Prablemy gravitacyi BBC Zyamlya i gravitacyya Arhivavana 18 studzenya 2013