Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Земгалы, зямгалы (аг.-усх.-слав.: земигола, зимигола, лат. zemgaļi, літ. žiemgaliai, žemgaliai) — племя, якое жыло ў парэччы Ліелупе (цяпер сярэдняя частка Латвіі), блізкае мовай да латгалаў. Рака Ліелупе (з латышскай «Вялікая рака») у лацінскіх крыніцах называецца «зямгальскай ракой» (flumen Semigalliae).
Упершыню згаданы пад 870 годам у дацкай хроніцы «Annales Ryenses». Зямгалаў як «Seimgaler» пад ХІ ст. згадвае скандынаўская «Інгварава сага». Рунічны надпіс ХІ стагоддзя на камені ў паўднёвай Швецыі згадвае краіну «Sœimgala».
Паводле крыніц ХІІІ стагоддзя, краіна зямгалаў падзялялася на сем зямель, па-лацінску яны называліся Sillene, Sagera, Dobene, Sparnene, Thervetene, Dubelene, Upemolle, усе яны лакалізаваны на тэрыторыі Латвіі (найперш) і Літвы.
Вядомы зямгальскія правадыры Вестард (Westhardus, цяперашняя латышская форма Viesturs) і Намейша (Nameise).
22 верасня 1236 года зямгальска-жамойцкае войска на чале з жамойцкім князем Вікінтам у бітве пры Саўле перамагло войска Ордэна мечаносцаў.
Асобная зямгальская мова, як лічаць, знікла ўжо да другой паловы XV стагоддзя.
Назва
Назва зямгалаў утвораная так жа сама, як і назва латгалаў, — бяссуфіксным чынам ад назвы зямлі, краю. Латгалы — ад Латгалія "Край народу латаў, латышоў", Зямгалія — "Паўночны край". У абедзвюх гэтых складанаўтвораных назвах другі складнік — ад літоўскага galas, латышскага gals "канец, край (> краіна, зямля)". На тэрыторыі Літвы з такім жа другім складнікам утвораныя назвы тыпу Майшагала, Арогала, але гэта ўжо адыменныя назвы (ад імёнаў тыпу Maišуs, Arys).
Першы складнік зямгальскай назвы звязаны з літоўскім žiemiai, латышскім ziemeļi «поўнач» (ад žiema, ziema «зіма»). Гэта пацвярджаюць формы «Seim-galer» і «Sœim-gala», а таксама «зимигола» старарускіх летапісаў. Таго ж паходжання назва мястэчка Жэймяліс (літ. Žeimеlis, Žeimys, адна з даўнейшых формаў Zemele) на тэрыторыі літоўскай часткі «Зямгаліі».
Назва «Паўночны край», згодна з Ул. Тапаровым, можа сведчыць на карысць колішняга перасялення з тэрыторыі цяперашняй Літвы. Зямгалы, рухаючыся на поўнач, першымі мелі дайсці да латвійскага ўчастка Дзвіны і, магчыма, перасягнулі яе, зайшоўшы і на поўнач ад гэтай ракі. К. Буга адзначаў перагук некалькіх тапонімаў каля Вільні (Spera, Kena) з назвамі ў зямгальскім краі (Speras, Cena), іх на поўнач мелі прынесці разам з сабой зямгалы.
Адзіная «зямгальская» назва на тэрыторыі цяперашняй Беларусі — назва былога хутара «» (польск. Żmigoła, рус. Змигола, ад *Зимгола) каля Шаркаўшчыны. Іншы падобны тапонім, Селігоры на Полаччыне, выводзяць ад назвы іншага балцкага племя селаў (ад Sēli-galā). «Латгальскіх» назваў на тэрыторыі цяперашняй Беларусі больш чым багата (Латыгаль і пад.)
Крыніцы
- K. Būga. Rinktiniai raštai. T. 3. Vilnius, 1961. C. 251—267.
- Топоров В. Н. Балтийские языки. Москва, 2006. С. 30.
- Aleksandras Vanagas. Lietuvos miestų vardai. Vilnius, 2004. С. 275—278.
- Топоров В. Н. Балтийские языки. Москва, 2006. С. 30-31.
- K. Būga. Rinktiniai raštai. T. 3. Vilnius, 1961. C. 267.
- K. Būga. Rinktiniai raštai. T. 3. Vilnius, 1961. C. 539.
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Zemgaly zyamgaly ag ush slav zemigola zimigola lat zemgali lit ziemgaliai zemgaliai plemya yakoe zhylo y parechchy Lielupe cyaper syarednyaya chastka Latvii blizkae movaj da latgalay Raka Lielupe z latyshskaj Vyalikaya raka u lacinskih krynicah nazyvaecca zyamgalskaj rakoj flumen Semigalliae Upershynyu zgadany pad 870 godam u dackaj hronicy Annales Ryenses Zyamgalay yak Seimgaler pad HI st zgadvae skandynayskaya Ingvarava saga Runichny nadpis HI stagoddzya na kameni y paydnyovaj Shvecyi zgadvae krainu Sœimgala Pavodle krynic HIII stagoddzya kraina zyamgalay padzyalyalasya na sem zyamel pa lacinsku yany nazyvalisya Sillene Sagera Dobene Sparnene Thervetene Dubelene Upemolle use yany lakalizavany na terytoryi Latvii najpersh i Litvy Vyadomy zyamgalskiya pravadyry Vestard Westhardus cyaperashnyaya latyshskaya forma Viesturs i Namejsha Nameise 22 verasnya 1236 goda zyamgalska zhamojckae vojska na chale z zhamojckim knyazem Vikintam u bitve pry Sayle peramaglo vojska Ordena mechanoscay Asobnaya zyamgalskaya mova yak lichac znikla yzho da drugoj palovy XV stagoddzya NazvaNazva zyamgalay utvoranaya tak zha sama yak i nazva latgalay byassufiksnym chynam ad nazvy zyamli krayu Latgaly ad Latgaliya Kraj narodu latay latyshoy Zyamgaliya Paynochny kraj U abedzvyuh getyh skladanaytvoranyh nazvah drugi skladnik ad litoyskaga galas latyshskaga gals kanec kraj gt kraina zyamlya Na terytoryi Litvy z takim zha drugim skladnikam utvoranyya nazvy typu Majshagala Arogala ale geta yzho adymennyya nazvy ad imyonay typu Maisus Arys Pershy skladnik zyamgalskaj nazvy zvyazany z litoyskim ziemiai latyshskim ziemeli poynach ad ziema ziema zima Geta pacvyardzhayuc formy Seim galer i Sœim gala a taksama zimigola stararuskih letapisay Tago zh pahodzhannya nazva myastechka Zhejmyalis lit Zeimelis Zeimys adna z daynejshyh formay Zemele na terytoryi litoyskaj chastki Zyamgalii Nazva Paynochny kraj zgodna z Ul Taparovym mozha svedchyc na karysc kolishnyaga perasyalennya z terytoryi cyaperashnyaj Litvy Zyamgaly ruhayuchysya na poynach pershymi meli dajsci da latvijskaga ychastka Dzviny i magchyma perasyagnuli yae zajshoyshy i na poynach ad getaj raki K Buga adznachay peraguk nekalkih taponimay kalya Vilni Spera Kena z nazvami y zyamgalskim krai Speras Cena ih na poynach meli prynesci razam z saboj zyamgaly Adzinaya zyamgalskaya nazva na terytoryi cyaperashnyaj Belarusi nazva byloga hutara polsk Zmigola rus Zmigola ad Zimgola kalya Sharkayshchyny Inshy padobny taponim Seligory na Polachchyne vyvodzyac ad nazvy inshaga balckaga plemya selay ad Seli gala Latgalskih nazvay na terytoryi cyaperashnyaj Belarusi bolsh chym bagata Latygal i pad KrynicyK Buga Rinktiniai rastai T 3 Vilnius 1961 C 251 267 Toporov V N Baltijskie yazyki Moskva 2006 S 30 Aleksandras Vanagas Lietuvos miestu vardai Vilnius 2004 S 275 278 Toporov V N Baltijskie yazyki Moskva 2006 S 30 31 K Buga Rinktiniai rastai T 3 Vilnius 1961 C 267 K Buga Rinktiniai rastai T 3 Vilnius 1961 C 539