Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Латгалы (аг.-усх.-слав.: летьгола, лотыгола; лат.: latgaļi) — племя, якое па некаторых меркаваннях дало назву сучасным латышам. Этнонім захаваўся ў назвах асобных вёсак на Віцебшчыне.
| Латгалы | |
|---|---|
 | |
| Краіна | |
|
Назва
Назва латгальскага племя ад назвы краю Latgala (у пісаных крыніцах XI—XIII ст. летьгола, Lethigalli, Лотыгола). Другая аснова ад агульнабалцкага *galas «канец, край» (> мясціна, край, зямля).
Першая аснова гідранімічнага паходжання, ад напэўна не ідэнтыфікаванай ракі з назвай тыпу *Lata / *Leta, якую параўноўваюць з літоўскімі гідронімамі Latava, Latuva, Lat-upis (рэкі), Lat-ežeris (возера), латышскімі (у задзвінскім Відзэмэ) Late, Lat-upe. Далей да індаеўрапейскага *lat- «цячы».
Назвы многіх рэгіёнаў, утвораныя ад назваў балцкіх плямёнаў, звязаныя менавіта з гідронімамі, якія найчасцей таксама не захаваліся і не ідэнтыфікуюцца. Назвы Галіндыя, Натангія (прускія землі), Яцвязь, Судовія (зямля роднасных яцвягам судоваў), Селія, Нальшаны, імаверна і Літва, а таксама назва дагістарычных неўраў, звязваюцца з гідронімамі з асновамі Gal-ind-, Nat-ang-, Jat-(а)v-, Sūd-(а)v-, Sel-, Nal-š-, Liet-(u)v-, Nau-r-. Мяркуецца, што на адпаведных рэчках маглі знаходзіцца сакральна-рэлігійныя цэнтры пэўнага рэгіёна (племені).
Тэрыторыя рассялення
Латгалы засялялі ўсходнюю частку сучаснай Латвіі і паўночную частку Беларусі па правым беразе Дзвіны, на захадзе межавалі з лівамі, на поўдні — з селамі і земгаламі, на ўсходзе — з крывічамі, на поўначы — з плямёнамі эстаў. У X—XII стст. у латгальскім грамадстве вылучылася раннефеадальная вярхушка. З раннефеадальнага перыяду латгалы рассяляліся на тэрыторыю ліваў. Палітычная структура латгалаў у XII — пачатку XIII стагоддзяў уключала некалькі тэрытарыяльных аб’яднанняў з дзяржаўным кіраваннем.
Гаспадарчая дзейнасць і матэрыяльная культура
Займаліся земляробствам і жывёлагадоўляй. Была развітая апрацоўка жалеза і каляровых металаў. Будавалі ўмацаваныя паселішчы: Кокнесэ, Герцыке, Мукукалнс, Асатэ, Олінькалнс, Пекаскалнс. Неўмацаваныя селішчы ў асноўным размяшчаліся пры гарадзішчах. Вылучаюцца паселішчы на насцілах сярод азёр (IX—X стст., вядома каля 10). Зрубныя абарончыя пабудовы ўзводзілі з 2 паралельных сцен. На паселішчах, асабліва ў Кокнесе і Ерсіке, знойдзена шмат рэчаў з Русі (шкляныя пацеркі, бранзалеты, пярсцёнкі, шыферныя прасліцы, абразкі). Пахаванні ў бескурганных могільніках па абраду трупапалажэння: мужчын хавалі галавой на ўсход, жанчын — на захад. Магільныя ямы ў плане авальныя або прамавугольныя, глыбінёй 0,5—0,9 м. Нябожчыкаў клалі на дошкі, якія высцілалі шарсцяной ці льняной тканінай, лубам ці бяростай. На тэрыторыі могільнікаў знойдзены рытуальныя вогнішчы, што тлумачыцца шлюбнымі сувязямі латгалаў з крывічамі або літоўцамі. У жаночых пахаваннях знойдзены жалезныя сярпы, прасліцы, шыйныя грыўні, вайнагі, дугападобныя ланцугатрымальнікі, пярсцёнкі, пацеркі з ракавін каўры (часта ў спалучэнні са шклянымі), у мужчынскіх — наканечнікі коп’яў, спражкі, манжэтападобныя бранзалеты, арбалетападобныя фібулы. У мужчынскіх і жаночых пахаваннях сустракаюцца сякеры, бранзалеты, шпількі і падковападобныя фібулы. У X—XIII стст. ва ўсходняй частцы Латгаліі быў вядомы курганны абрад пахавання. Знешне курганы не адрозніваюцца ад старажытнарускіх, але іх пахавальны інвентар ідэнтычны з рэчавым матэрыялам латгальскіх бескурганных могільнікаў.
У X—XI стст. у васальнай залежнасці ад Полацка і Пскова. У пачатку XIII ст. заняволены нямецкімі рыцарамі-крыжакамі. У «Хроніцы Лівоніі» Генрыха Латвійскага (1224—1227) латгалы названы яшчэ летамі.
Гл. таксама
- Латгальская мова
- Латгальцы
Крыніцы
- K. Karulis. Latviešu etimoloģijas vārdnīca. Rīga, 2001. C. 504—507.
- V. Mažiulis. Prūsų kalbos etimologijos žodynas. Vilnius, 2013. C. 207—208, 296—289, 649, 890.
- Топоров В. Н. Еще раз о неврах и селах в общебалтийском этноязыковом контексте (народ, земля, язык, имя). Из истории и.-евр. *neur-: *-nour- и *sel- (неумирающая память об одном балтийском племени) // Балто-славянские исследования. XVII. Москва, 2006. С. 479—482.
- Vanagas A. Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. — Vilnius: Mokslas, 1981. — С. 105, 137, 182, 185, 223, 231—232, 295, 319.
- Топоров В. Н. Еще раз о неврах и селах в общебалтийском этноязыковом контексте (народ, земля, язык, имя). Из истории и.-евр. *neur-: *-nour- и *sel- (неумирающая память об одном балтийском племени) // Балто-славянские исследования. XVII. Москва, 2006. С. 453—462.
Літаратура
- Дучыц, Л. У. Латгалы / Л. У. Дучыц // Археалогія Беларусі: энцыклапедыя: у 2 т. / [склад. Ю. У. Каласоўскі; рэдкал.: Т. У. Бялова (гал. рэд.) і інш.]. Т. 2: Л — Я. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2009. — 492, [1] c. — С. 8. — ISBN 978-985-11-0354-2.
- Латгалы // БЭ ў 18 тамах, Т. 9. Мн., 1999.
- Мугуревич Э. С. Восточная Латвия и соседние земли в X—XIII вв.: Экономические связи с Русью и другими территориями. Пути сообщения / Академия наук Латвийской ССР, Институт истории. — Рига: Зинатне, 1965. — 145 с., 32 л. ил.
- История Латвийской ССР: сокр. курс / АН Латвийской ССР, Ин-т истории. 2-е перераб. и доп. изд. — Рига: Зинатне, 1971. — 923 с.
Спасылкі
![image]()
На Вікісховішчы пакуль няма медыяфайлаў па тэме, але Вы можаце загрузіць іх- Латгалы (інфлянты) Архівавана 21 снежня 2005.
- Фестываль балтыйскіх культур, ліпень 2006 Архівавана 13 ліпеня 2007.
- Латгалы — этнаграфічная група, карэнны народ ці нацыянальная меншасць? Архівавана 24 лістапада 2007.
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Latgaly ag ush slav letgola lotygola lat latgali plemya yakoe pa nekatoryh merkavannyah dalo nazvu suchasnym latysham Etnonim zahavaysya y nazvah asobnyh vyosak na Vicebshchyne LatgalyKraina LatviyaNe blytac z Latgalcy Gistoryya LatviiNazva LatviiKundskaya kultura Fina ygorskiya narody BaltySyarednyavechchaLivy Latgaly Sely Zemgaly Kurshy Vendy Gersickae knyastva Kukejnoskae knyastva Livonski kryzhovy pahod Orden mechnikay Livonski orden Kurlyandskae biskupstva Ganza Tera Maryyana Livonskaya vajna Livonskae karaleystva Kurlyandyya i Semigaliya Kalonii KurlyandyiNovy chasVajna Rechy Paspalitaj sa Shvecyyaj 1600 1629 Paynochnaya vajna 1655 1660 Livonskae vayavodstva Paynochnaya vajna Liflyandskaya gubernya Kurlyandskaya gubernya Mladalatyshy Pershaya susvetnaya vajna Latyshskiya stralkiNajnoyshy chasBaracba za nezalezhnasc Latvii Baltyjskae gercagstva Latvijskaya Sacyyalistychnaya Saveckaya Respublika Mirny dagavor z Rasiyaj Dagavor ab nenapadze pamizh Germaniyaj i Saveckim Sayuzam Daluchenne da SSSR Rejhskamisaryyat Ostland Latvijskaya Saveckaya Sacyyalistychnaya Respublika Suchasnyya gadyAdnaylenne nezalezhnasci 1990 1991 Narodny front Latvii Baltyjski shlyah Uvahodzhanne y Eyrapejski sayuz 2004 NazvaNazva latgalskaga plemya ad nazvy krayu Latgala u pisanyh krynicah XI XIII st letgola Lethigalli Lotygola Drugaya asnova ad agulnabalckaga galas kanec kraj gt myascina kraj zyamlya Pershaya asnova gidranimichnaga pahodzhannya ad napeyna ne identyfikavanaj raki z nazvaj typu Lata Leta yakuyu paraynoyvayuc z litoyskimi gidronimami Latava Latuva Lat upis reki Lat ezeris vozera latyshskimi u zadzvinskim Vidzeme Late Lat upe Dalej da indaeyrapejskaga lat cyachy Nazvy mnogih regiyonay utvoranyya ad nazvay balckih plyamyonay zvyazanyya menavita z gidronimami yakiya najchascej taksama ne zahavalisya i ne identyfikuyucca Nazvy Galindyya Natangiya pruskiya zemli Yacvyaz Sudoviya zyamlya rodnasnyh yacvyagam sudovay Seliya Nalshany imaverna i Litva a taksama nazva dagistarychnyh neyray zvyazvayucca z gidronimami z asnovami Gal ind Nat ang Jat a v Sud a v Sel Nal s Liet u v Nau r Myarkuecca shto na adpavednyh rechkah magli znahodzicca sakralna religijnyya centry peynaga regiyona plemeni Terytoryya rassyalennyaLatgaly zasyalyali yshodnyuyu chastku suchasnaj Latvii i paynochnuyu chastku Belarusi pa pravym beraze Dzviny na zahadze mezhavali z livami na poydni z selami i zemgalami na yshodze z kryvichami na poynachy z plyamyonami estay U X XII stst u latgalskim gramadstve vyluchylasya rannefeadalnaya vyarhushka Z rannefeadalnaga peryyadu latgaly rassyalyalisya na terytoryyu livay Palitychnaya struktura latgalay u XII pachatku XIII stagoddzyay uklyuchala nekalki terytaryyalnyh ab yadnannyay z dzyarzhaynym kiravannem Gaspadarchaya dzejnasc i materyyalnaya kulturaLatgalskae yprygozhanae vilajne Rekanstrukcyya pa znahodkah arhealagichnyh raskopak u Karli Ajnave XII stagoddze Voyna latun Ekspazicyya Latvijskaga nacyyanalnaga gistarychnaga muzeya rusk Zajmalisya zemlyarobstvam i zhyvyolagadoylyaj Byla razvitaya apracoyka zhaleza i kalyarovyh metalay Budavali ymacavanyya paselishchy Koknese Gercyke Mukukalns Asate Olinkalns Pekaskalns Neymacavanyya selishchy y asnoynym razmyashchalisya pry garadzishchah Vyluchayucca paselishchy na nascilah syarod azyor IX X stst vyadoma kalya 10 Zrubnyya abaronchyya pabudovy yzvodzili z 2 paralelnyh scen Na paselishchah asabliva y Koknese i Ersike znojdzena shmat rechay z Rusi shklyanyya pacerki branzalety pyarscyonki shyfernyya praslicy abrazki Pahavanni y beskurgannyh mogilnikah pa abradu trupapalazhennya muzhchyn havali galavoj na yshod zhanchyn na zahad Magilnyya yamy y plane avalnyya abo pramavugolnyya glybinyoj 0 5 0 9 m Nyabozhchykay klali na doshki yakiya vyscilali sharscyanoj ci lnyanoj tkaninaj lubam ci byarostaj Na terytoryi mogilnikay znojdzeny rytualnyya vognishchy shto tlumachycca shlyubnymi suvyazyami latgalay z kryvichami abo litoycami U zhanochyh pahavannyah znojdzeny zhaleznyya syarpy praslicy shyjnyya gryyni vajnagi dugapadobnyya lancugatrymalniki pyarscyonki pacerki z rakavin kayry chasta y spaluchenni sa shklyanymi u muzhchynskih nakanechniki kop yay sprazhki manzhetapadobnyya branzalety arbaletapadobnyya fibuly U muzhchynskih i zhanochyh pahavannyah sustrakayucca syakery branzalety shpilki i padkovapadobnyya fibuly U X XIII stst va yshodnyaj chastcy Latgalii byy vyadomy kurganny abrad pahavannya Zneshne kurgany ne adroznivayucca ad starazhytnaruskih ale ih pahavalny inventar identychny z rechavym materyyalam latgalskih beskurgannyh mogilnikay U X XI stst u vasalnaj zalezhnasci ad Polacka i Pskova U pachatku XIII st zanyavoleny nyameckimi rycarami kryzhakami U Hronicy Livonii Genryha Latvijskaga 1224 1227 latgaly nazvany yashche letami Gl taksamaLatgalskaya mova LatgalcyKrynicyK Karulis Latviesu etimologijas vardnica Riga 2001 C 504 507 V Maziulis Prusu kalbos etimologijos zodynas Vilnius 2013 C 207 208 296 289 649 890 Toporov V N Eshe raz o nevrah i selah v obshebaltijskom etnoyazykovom kontekste narod zemlya yazyk imya Iz istorii i evr neur nour i sel neumirayushaya pamyat ob odnom baltijskom plemeni Balto slavyanskie issledovaniya XVII Moskva 2006 S 479 482 Vanagas A Lietuviu hidronimu etimologinis zodynas Vilnius Mokslas 1981 S 105 137 182 185 223 231 232 295 319 Toporov V N Eshe raz o nevrah i selah v obshebaltijskom etnoyazykovom kontekste narod zemlya yazyk imya Iz istorii i evr neur nour i sel neumirayushaya pamyat ob odnom baltijskom plemeni Balto slavyanskie issledovaniya XVII Moskva 2006 S 453 462 LitaraturaDuchyc L U Latgaly L U Duchyc Arhealogiya Belarusi encyklapedyya u 2 t sklad Yu U Kalasoyski redkal T U Byalova gal red i insh T 2 L Ya Mn Belaruskaya Encyklapedyya 2009 492 1 c S 8 ISBN 978 985 11 0354 2 Latgaly BE y 18 tamah T 9 Mn 1999 Mugurevich E S Vostochnaya Latviya i sosednie zemli v X XIII vv Ekonomicheskie svyazi s Rusyu i drugimi territoriyami Puti soobsheniya Akademiya nauk Latvijskoj SSR Institut istorii Riga Zinatne 1965 145 s 32 l il Istoriya Latvijskoj SSR sokr kurs AN Latvijskoj SSR In t istorii 2 e pererab i dop izd Riga Zinatne 1971 923 s SpasylkiNa Vikishovishchy pakul nyama medyyafajlay pa teme ale Vy mozhace zagruzic ih Latgaly inflyanty Arhivavana 21 snezhnya 2005 Festyval baltyjskih kultur lipen 2006 Arhivavana 13 lipenya 2007 Latgaly etnagrafichnaya grupa karenny narod ci nacyyanalnaya menshasc Arhivavana 24 listapada 2007