Каліфорнія

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Каліфорнія (значэнні).

Каліфорнія (англ.: California) — штат на захадзе ЗША. Займае 1-е месца па колькасці насельніцтва і 3-е па плошчы тэрыторыі (пасля Аляскі і Тэхаса). Штат знаходзіцца на ўзбярэжжы Ціхага акіяна. Мяжуе са штатамі Арэгон, Невада і Арызона, а таксама з Мексікай на поўдні. Сталіца штата — горад Сакрамента. Буйныя гарады — Лос-Анжэлес, Сан-Дыега, Сан-Хасэ, Сан-Францыска, Санта-Ана, Глендэйл, Мадэста.

Каліфорнія
англ.: State of California
Сцяг
Краіна	ЗША
Гімн	I Love You, California^[d]
Уваходзіць у	ЗША
Адміністрацыйны цэнтр	Сакрамента
Дата ўтварэння	9 верасня 1850
Кіраўнік	Гэвін Ньюс^[d]
Насельніцтва	▲39 538 223 чал. (1 красавіка 2020)
Плошча	423 970 км²
Вышыня над узроўнем мора	884 м
Часавы пояс	UTC-8, PDT^[d], America/Los_Angeles^[d] і UTC-7
Код ISO 3166-2	US-CA
Афіцыйны сайт (англ.)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Геаграфія

Геаграфія Каліфорніі адрозніваецца разнастайнасцю ад узбярэжжа Ціхага акіяна да хрыбта Сьера-Невада на ўсходзе краіны, ад пустыні Махавэ на паўднёвым усходзе да лесу Рэдвуд-Дуглас на паўночным захадзе. У сярэдняй частцы штата знаходзіцца Цэнтральная даліна, адзін з самых прадуктыўных сельскагаспадарчых раёнаў у свеце. У Каліфорніі размяшчаюцца самае высокае (гара Уітні) і самае нізкае (Даліна Смерці) месца ЗША. Амаль 40 % Каліфорніі пакрыта лясамі — нямала для параўнальна засушлівага штата. На тэрыторыі знаходзяцца Іасеміцкі нацыянальны парк і Нацыянальны парк Кінгс-Каньён. Каля паўднёвага ўзбярэжжа Каліфорніі месціцца архіпелаг Чанэл. Ён складаецца з 8 астравоў, 5 з якіх уваходзяць у склад аднайменнага марскога запаведніка. На рацэ Фетэр Оравілская плаціна.

Гісторыя

Тэрыторыя Каліфорніі была населена ў 12 тысячагоддзі да н. э. Да прыходу еўрапейцаў тут жылі шматлікія плямёны індзейцаў вінтун, ёкутаў, , вапа, мона, тымбіша, чумашаў, тонгва, серана, паютэ, шашонаў, махавэ, чэмехуэві, пома, ката, хупа, талова, мівок, эселен, оланяў, юрок, юкі, віёт, і г. д. Некаторыя даследчыкі лічаць, што чумашы і тонгва мелі даеўрапейскія кантакты з палінезійцамі.

Пачынаючы з канца васямнаццатага стагоддзя раён, вядомы як , быў каланізаваны Іспанскай імперыяй, стаўшы часткай віцэ-каралеўства Новая Іспанія. У 1821 Мексіка, у тым ліку , стала Першай Мексіканскай імперыяй, спачатку як манархія і з наступным пераходам да рэспублікі. У 1846 група амерыканскіх пасяленцаў у Саноме абвясціла незалежнасць . У выніку Амерыкана-мексіканскай вайны Мексіка саступіла Каліфорнію ЗША. Каліфорнія стала 31-м штатам 9 верасня 1850.

У дзевятнаццатым стагоддзі Каліфарнійская залатая ліхаманка парадзіла драматычныя сацыяльныя, эканамічныя і дэмаграфічныя змены ў Каліфорніі, вялікі прыток людзей і эканамічны рост. Асноўныя падзеі ў пачатку 20 стагоддзя ўключалі з’яўленне ў Лос-Анджэлесе цэнтра амерыканскай забаўляльнай індустрыі, а таксама рост буйнамаштабнага турыстычнага сектара.

Эканоміка

У дадатак да квітнеючай сельскагаспадарчай галіны Каліфорніі важны ўклад у эканоміку штата ўносяць аэракасмічная, нафтаперапрацоўчая галіны, а таксама сектар інфармацыйных тэхналогій. Калі б Каліфорнія была асобнай краінай, яна займала б месца сярод 10 найбуйнейшых эканомік у свеце, з ВУП аналагічным Італіі, і была б 35-й па колькасці насельніцтва краінай.

Судовая сістэма

Іерархія судовай сістэмы Каліфорніі складаецца з Вярхоўных, Апеляцыйных і Вышэйшых судоў. Вышэйшыя суды — дзяржаўныя суды першай інстанцыі з шырокай юрысдыкцыяй датычна крымінальных спраў, у тым ліку крымінальных злачынстваў і правапарушэнняў. Запісы па кожнай справе захоўваюцца ў рэестры з пэўнымі звесткамі, такімі як нумар крымінальнай справы, дата падачы справы і імя зарэгістраванага боку.

У Каліфорніі 58 вышэйшых судоў, па адным у кожнай акрузе. Каліфарнійскія суды абслугоўваюць амаль 34 мільёны чалавек. Бюджэт судовай улады складае 1,5% ад агульнага дзяржаўнага фонду.

Памятныя мясціны

• Блайцкія фігуры
• Мафусаіл (дрэва)

Вядомыя асобы

• Лора Зіскін
• Джэніфер Эністан
• Марк Хопус

Крыніцы

1. 2020 United States Census / пад рэд. Бюро перапісу насельніцтва ЗША Праверана 20 сакавіка 2022.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q637413"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q23766566"></a>
2. https://california.courtrecords.org/criminal-court-records/ Архівавана 23 ліпеня 2020.
3. https://www.courts.ca.gov/superiorcourts.htm

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 7: Застаўка — Кантата / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 7. — 604 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0130-3 (т. 7).

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Каліфорнія