Капенгаген

Капенгаген (дацк.: København; «Гавань гандляроў») — горад у Даніі, сталіца краіны. Размяшчаецца на двух астравах: Зеландыя і Амагер.

Горад Капенгаген дацк.: København Герб^[d] Сцяг Краіна  Данія Рэгіён Каардынаты 55°41′13″ пн. ш. 12°35′00″ у. д.^HGЯO Кіраўнік Lars Weiss^[d] Заснаваны 1167 Першая згадка XI стагоддзе Плошча 88,25 км² Вышыня цэнтра 14 м Водныя аб’екты Праліў Эрэсун Насельніцтва 518 574 чалавек (2009) Шчыльнасць 5876 чал./км² Часавы пояс UTC+1, летам UTC+2 Тэлефонны код 3 Паштовыя індэксы 1000 Афіцыйны сайт www3.kk.dk (дацк.)(англ.) Капенгаген на карце Даніі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Насельніцтва горада — каля 0,52 млн чал., з прыгарадамі — больш 1,18 млн чал. Адміністрацыйны цэнтр амта Капенгаген. Галоўны эканамічны і культурны цэнтр краіны. Ваенна-марская база.

Гісторыя

Упершыню згадваецца ў 1043 як вёска Хаўн, каля якой у 1167 пабудаваны замак. Біскуп Абсалон пасля пабудовы замка, у 1167 годзе, залажыў тут умацаваны горад. У 1254 г. Капенгаген атрымаў першыя гарадскія прывілеі. У 1416 г. Эрык Памеранскі заваяваў Капенгаген і ў 1433 годзе зрабіў яго сваёй рэзідэнцыяй.

Найбольшага росквіту дасягнуў у XVI—XVII ст. У час Графскай вайны Капенгаген вытрымаў жорсткую аблогу, а ў 1658—1659 гадах па-геройску абараняўся ад шведаў. Моцна разбураны паводкай 1728 і пажарам 1795, бамбардзіроўкай брытанскім флотам у 1807. У выніку паражэння Даніі ў вайне 1813-14 горад заняпаў. Пасля рэканструкцыі (з 2-й пал. ХІХ ст.) значны прамысловы цэнтр. У 1940-45 пад нацысцкай акупацыяй.

Архітэктура і планіроўка

У старой частцы Капенгагена захавалася сярэдневяковая радыяльна-кальцавая планіроўка з вузкімі крывымі вуліцамі. Галоўныя помнікі: у стылі дацкага рэнесансу — палац Росенбарг (1606-34) і будынак біржы (1619-25, архітэктары абодвух браты Стэнвінкель); барочныя палац Шарлотэнбарг (1672-77, арх. Л. Хавен, цяпер будынак Каралеўскай акадэміі прыгожых мастацтваў) і палацавы комплекс Амаліенбарг (будаваўся з 1750, арх. Н. Эйгвед), палац-парламент Крысціянсбарг (1733-40, арх. Э. Д. Хёйсер, адноўлены пасля пажару арх. Х. К. Хансенам у 1800-20, Т. Ёргенсенам у 1907-22 у псеўдабарочных формах); класіцыстычны Музей Торвальдсена (1839-48, арх. Г. Бінесбёль, мастак I. Зоне); Капенгагенская ратуша ў стылі нацыянальнага рамантызму (1892—1905, арх. М. Нюрап) і інш.

На месцы старых умацаванняў, ад якіх захавалася толькі цытадэль, разбіты бульвары, да якіх прымыкаюць прадмесці (Вестэрбро, Нерэбро і Эстэрбро), у апошнія гады яны амаль зліліся з горадам. У гаспадарчым дачыненні адно цэлае з горадам складаюць таксама Фрэдэрыксберг на захадзе (46954 жыхара), Утэрслеў на паўночным захадзе (2596 жыхара) і Зундб'ернэ на востраве Амагер (13310 жыхара). Капенгаген ўмацаваны моцнымі марскімі фартамі.

Горад развіваецца ў 5 асноўных кірунках у выглядзе рукі з растапыранымі пальцамі («далонь» — стары горад, «пальцы» — новыя раёны), паміж імі зялёныя насаджэнні. Сярод збудаванняў ХХ ст.: царква Грунтвіга (1921-40, арх. П. В. Енсен-Клінт і К. Клінт), аэравакзал з гасцініцай «Роял» (1959-61, арх. А. Якабсен) і інш.

Паркі, у т.л. Каралеўскі (з XVII ст.), батанічны сад (з 1874), заалаічны сад, луна-парк Цівалі. Сімвал горада — скульптура «Маленькая русалачка».

Насельніцтва

Год Колькасць 1801 100 975 1840 120 819 1860 155 143 1870 181 291 1890 312 859 Год Колькасць 1910 453 576 1921 561 344 1930 617 069 1950 768 105 1972 601 200 Год Колькасць 1985 633 000 1992 466 000 1998 488 000 2005 502 362 2008 509 900 Год Колькасць 2010 528 208 2017 602 481 2022 644 431 2025 667 099

Прамысловасць

У Капенгагене выпускаецца каля 40 % прамысловай прадукцыі краіны. Пераважаюць машынабудаванне (у т.л. вытворчасць суднаў, дызеляў, электратэхнічная і радыёэлектронная) і металаапрацоўка. Развіты харчасмакавая, фарфоравая (з XVIII стагоддзя, Каралеўская фабрыка фарфору), хімічная прамысловасць.

Культура, адукацыя, навука

У Капенгагене знаходзяцца Дацкія каралеўскія акадэмія навук і літаратуры (з 1742), акадэмія тэхнічных навук, акадэмія прыгожых мастацтваў, акадэмія музыкі, шматлікія ВНУ, у т.л. Капенгагенскі ўніверсітэт (з 1479), вышэйшыя эканамічная і сельскагаспадарчая школы.

Бібліятэкі: Нацыянальная (Каралеўская; з XVII ст.), універсітэта (з 1482), Муніцыпальная і Публічная.

Музеі: Нацыянальны музей Даніі, Каралеўскі марскі, гарадскі, мастацкі і дэкаратыўнага мастацтва, заалагічны, гісторыі тэатра, Гісторыі музыкі, Торвальдсена, кінамузей, Новая гліптатэка Карлсберга (зборы антычнага мастацтва, дацкі і французскі жывапіс) і інш.

Тэатры: Народны, «Новы», «Ню Скала», «Гладсакс-тэатр» і інш.

Транспарт

Міжнародны аэрапорт Каструп. Порт у праліве Эрэсун. Аўтамабільным і чыгуначным паромамі звязаны з гарадамі Мальмё, Хельсінгбарг і Ландскруна (Швецыя). Капенгагенскі метрапалітэн.

Турызм

Капенгаген — цэнтр міжнароднага турызму.

Гарады-пабрацімы

•  Берлін, Германія
•  Груец, Польшча
•  Курытыба, Бразілія
•  Кіеў, Украіна (19 красавіка 2023)
•  Марсель, Францыя
•  Нук, Грэнландыя
•  Осла, Нарвегія
•  Пекін, Кітай
•  Прага, Чэхія
•  Рэйк’явік, Ісландыя
•  Торсхаўн, Фарэрскія астравы
•  Хельсінкі, Фінляндыя
•  абшчына Амстэрдам^[d], Нідэрланды
•  камуна Стакгольм, Швецыя

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

• Ханс Крысціян Андэрсен
• Нільс Гадэ
• Карл Тэадор Дрэер
• Сёрэн Абю К’еркегор
• Нільс Стэнсен
• Нільс Юэль

Гл. таксама

• Хрысціянія
• Царква Фрэдэрыка
• Розенборг
• Domus Vista

Крыніцы

1. https://www.dr.dk/nyheder/seneste/lars-weiss-bliver-overborgmester-i-koebenhavn-indtil-naeste-valg
2. https://it-ch.topographic-map.com/map-dgnb3l/Copenaghen/?zoom=19&center=55.67526%2C12.56982&popup=55.67526%2C12.5698
3. Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. — Т. 13. — С. 122.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135"></a>
4. Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 8: Канто — Кулі — С. 21.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13028710"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q24038851"></a>
5. Большой словарь географических названий / под ред. В. М. Котляков — Екатеринбург: Русское географическое общество, 2003. — С. 324. — 832 с. — ISBN 5-94799-148-9
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q113510146"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q726762"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q887"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q4236098"></a>
6. Большая российская энциклопедия — М.: Большая российская энциклопедия, 2004. Праверана 25 жніўня 2024.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1768199"></a>
7. http://www.statbank.dk/BY1 — 2017.
8. Statistikbanken — Statistics Denmark.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1164337"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q12336913"></a>
9. Statistikbanken — Statistics Denmark.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1164337"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q12336913"></a>
10. https://kyivcity.gov.ua/kyiv_ta_miska_vlada/pro_kyiv/mista-pobratimi_z_yakimi_kiyevom_pidpisani_dokumenti_pro_poridnennya_druzhbu_spivrobitnitstvo_partnerstvo/

Літаратура

• Капенга́ген // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 8: Канто — Кулі / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 8. — С. 21. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0144-3 (т. 8).
• Копенга́ген // Большой словарь географических названий (руск.) / Гл. ред. . — Екатеринбург: У-Фактория, 2003. — С. 324. — 832 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-94799-148-9.
• Копенга́ген // Географический энциклопедический словарь: Географические названия (руск.) / Гл. ред. А. Ф. Трёшников; Ред. кол.: Э. Б. Алаев, П. М. Алампиев (зам. гл. ред.) и др. — 2-е изд., исправл. и дополн. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — С. 248. — 592 с. — 210 000 экз. — ISBN 5-85270-057-6.
• Копенга́ген // Т. 13. Конда — Кун. — М. : Советская энциклопедия, 1973. — С. 122—123. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Bruun, «Kjøbenhavn, en illustreret Skildring af dets Historie etc.» (1884 и сл.)
• Nielsen, «Kjøbenhavn under Kong Frederik IV» (1892);
• Jonas, «Kopenhagen und Umgebungen» (Б., 1893).
• Trap, «Historisk-topografisk Beskrivelse af Danmark» (K., 1879);
• Salmonen, «Kopenhagen und Umgegend» (1883);