Магелан

Ферна́н Магела́н, або Магалья́інш (парт.: Fernão de Magalhães [fɨɾˈnɐ̃w̃ ðɨ mɐɡɐˈʎɐ̃ȷ̃s], ісп.: Fernando (Hernando) de Magallanes [(f)eɾ'nando ðe maɣa'ʎanes]; каля 1480, вобласць , Партугалія — 27 красавіка 1521, востраў , Філіпіны) — партугальскі і іспанскі, мараплавец з тытулам . Камандаваў экспедыцыяй, што здзейсніла . Адкрыў праліў, пазней названы яго імем, стаў першым еўрапейцам, які прайшоў па моры з Атлантычнага акіяна ў Ціхі.

Фернан Магелан
парт.: Fernão de Magalhães ісп.: Fernando (Hernando) de Magallanes
Род дзейнасці	мараплавец
Дата нараджэння	каля 1480
Месца нараджэння	Ponte da Barca^[d], Каралеўства Партугалія
Дата смерці	27 красавіка 1521
Месца смерці	Мактан^[d], Cebu^[d], Central Visayas^[d], Філіпіны
Месца пахавання	невядома
Грамадзянства	Каралеўства Партугалія
Падданства	Кастылія і Леон
Бацька	Rui de Rui de Magalhães^[d]
Маці	Alda de Mesquita^[d]
Жонка	Justine Picq^[d]
Член у	ордэн Сант'яга^[d]
Прыналежнасць	Іспанская імперыя
Бітвы/войны	Battle of Mactan^[d]
Узнагароды і прэміі
Аўтограф
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Біяграфія

Юнацтва

Магелан па паходжанні партугалец. Месца яго нараджэння спрэчнае, асноўныя аўтары паказваюць у якасці такога горад , але, магчыма, ён нарадзіўся ў горадзе Порту. Пра сям’ю мараплаўца таксама вядома няшмат, у прыватнасці, тое, што яна прыналежала да дваранства. Мяркуецца, што бацькам яго быў Руй ці Радрыгу дэ Магальяйнш (1433—1500), які цягам некаторага часу быў алькальдам крэпасці Авейру. Маці Алда дэ Маскіта (Мішкіта). Апроч Фернана ў іх было чацвёра дзяцей. Пра іх жыццё нічога не вядома. У маладосці Фернан быў пажам у каралевы Леаноры Авіскай, жонкі Жуана II.

У 1498 годзе партугальцамі быў адкрыты марскі шлях у Індыю. Услед за Васка да Гамам з Партугаліі сталі адпраўляцца эскадра за эскадрай на заваёву Усходу. У 1505 годзе пры адпраўцы эскадры віцэ-караля Франсішку ды Алмейды маракоў ужо бракавала. Некаторыя рулявыя не ведалі, дзе права, а дзе лева. Тады да правага борта карабля прывязвалі часнык, а да левага — цыбулю і камандавалі па прынцыпе «сена-салома». У гэтай экспедыцыі ў якасці звышштатнага ваяра браў удзел і Магелан.

Індыя

Гл. таксама: і Партугальская Індыя

Шлях армады Франсішку Алмейды ва Усходняй Афрыцы (пурпурны).

Прайшоўшы мыс Добрай Надзеі, экспедыцыя пачынае баявыя дзеянні з захопу Кільвы і Мамбасы, потым яна ідзе ў Індыю. Магелан увесь час знаходзіцца ў складзе экспедыцыі, але ўпершыню яго імя згадваецца ў . У 1506 годзе Магелан бярэ ўдзел у падаўленні хваляванняў, будуе Мазамбік, пасля чаго зноў трапляе ў Індыю, дзе яго два разы раняць.

У карабель, на якім знаходзіўся Магелан, прабіўся скрозь строй і ўзяў на абардаж флагман праціўніка.

Армада Франсішку Алмейды на Малабарскім берагу.

Тымчасам партугальцы прыходзяць да высновы, што дзеля поўнага кантролю над гандлем ім трэба захапіць порт Малака. У 1509 годзе ў Індыю прыбывае эскадра , якая павінна здзейсніць першае плаванне да Малакі. Віцэ-кароль Індыі далучае да чатырох караблёў Сікейры пяты, на якім плылі Магелан і яго сябар (магчыма сваяк) .

11 верасня 1509 года партугальцы ўвайшлі ў Малаку. Спачатку была складзеная гандлёвая дамова паміж партугальцамі і мясцовымі ўладамі, але праз некалькі тыдняў выбухнуў канфлікт. Па адных звестках вінаватыя былі арабы, якія асцерагаліся, што партугальцы захопяць увесь гандаль, па іншых — яго справакавалі самыя партугальцы. Але ўсе сходзяцца на тым, што напад на еўрапейцаў адбыўся нечакана. Значная частка маракоў знаходзілася на беразе па гандлёвых справах ці ў звальненні. Амаль усе шлюпкі былі на беразе. На караблі ў гэты час прыбыло шмат малайцаў, нібы дзеля агляду.

Самы дасведчаны капітан Гарсіа дэ Соўзы зразумеў, што сітуацыя робіцца небяспечнай, і адправіў Магелана папярэдзіць флагмана пра магчымы напад. Магелан прыбыў на флагманскі карабель і паспеў папярэдзіць Сікейру. Калі малайцы падалі сігнал, партугальцы ўжо прыгатаваліся і ў хуткай сутычцы скінулі ворагаў з караблёў, а потым, абсекшы якарныя ліны, адбілі напад варожай флатыліі, што падышла. Але маракі, якія знаходзіліся на беразе, былі амаль усе перабітыя або захопленыя ў палон. Толькі невялікая група партугальцаў, у ліку якіх быў Серан, прабілася да берага. Усе іх лодкі былі захопленыя, яны выратаваліся толькі дзякуючы Магелану, які падышоў да берага на шлюпцы.

7-я Індыйская армада.

Звычайны для партугальцаў пяцігадовы тэрмін знаходжання ў Індыі падыходзіў да канца, і Магелан адправіўся на . Два караблі, на адным з якіх плыў Магелан, пацярпелі крушэнне на Падуанскай банцы ля Лакадыўскіх астравоў. Каманды выратаваліся на невялікай выспачцы. Частка экіпажу павінна была адправіцца на ацалелых лодках за дапамогай, частка — застацца на выспе. Так атрымалася, што ўсё афіцэры апынуліся сярод тых, хто сыходзілі на шлюпках, а на востраве засталіся толькі матросы. Гэта выклікала абурэнне каманды і боязь, што яны не вернуцца за простымі людзьмі. Магелан стаўся адзіным дваранінам, які пагадзіўся застацца на востраве, і тым самым супакоіў каманду. Мяркуючы па ўсім, у той час яго аўтарытэт ужо быў досыць вялікі.

Праз 10 дзён іх выратавалі, і Магелан вярнуўся ў Індыю, дзе, відавочна, заняўся гандлем, бо вядома, што ў 1510 годзе ён пазычыў аднаму камерсанту 200 , якія яму не вярнулі, і ён здолеў адсудзіць іх толькі праз 6 гадоў.

У гэтыя гады партугальцы захопліваюць Гоа, губляюць яго і рыхтуюцца да новага паходу на горад. Дзеля рашэння важнага пытання, ці выкарыстаць для нападу гандлёвыя караблі, збірае нараду з 16 чалавек. Сярод іх — Магелан, які яшчэ параўнальна нядаўна быў усяго толькі простым салдатам, а ў згаданы час стаў чалавекам, з думкай якога лічыўся віцэ-кароль. Найхутчэй, ён быў ужо капітанам. Ён, як і большасць удзельнікаў нарады, выказваецца за тое, каб гандлёвыя судны не бралі ўдзел у вайсковым паходзе, а адправіліся ў Еўропу, каб не прапусціць мусон. Вайсковыя караблі ідуць адныя і захопліваюць Гоа.

У сярэдзіне 1511 года Магелан бярэ ўдзел у паходзе 19 караблёў на Малаку. і .

Адразу пасля захопу Малакі Альбукерке скіраваў экспедыцыю з трох караблёў да . Адным з трох караблёў камандаваў Франсішку Серан. Магчыма, у экспедыцыі браў удзел і Магелан (звесткі крыніц разыходзяцца). Карабель Серана трапіў у катастрофу, а сам ён выратаваўся і пасяліўся на востраве , заняўшы высокую пасаду ў мясцовага валадара.

Партугалія

Мануэл I

У ліпені 1512 года Магелан ужо ў Лісабоне, дзе яму прызначаецца пенсія 1000 рэалаў у месяц (самая маленькая). Неўзабаве яна павялічваецца да 1850 рэалаў.

У 1514 годзе ён бярэ ўдзел у баявых дзеяннях у Марока пад горадам . У адным баі яго паранілі ў нагу (ён застаўся кульгавым), у іншым пад ім забілі каня. Яму даручылі ахоўваць адбітую ў маўраў скаціну, але неўзабаве звінавацілі ў тым, што ён таемна прадаў маўрам частку здабычы. Абураны Магелан без дазволу адправіўся ў Партугалію, каб апраўдацца. Сваімі самавольнымі дзеяннямі ён выклікаў гнеў караля і быў змушаны вярнуцца да месца службы. У Афрыцы вінавачанні з яго знялі, ён падаў у адстаўку і вярнуўся на радзіму. Ён просіць караля павялічыць яму пенсію, але атрымоўвае адмову.

Складана сказаць, калі ў Магелана з’явілася задума вандравання, якая яго ўславіла. Сябар Серан пісаў з Малук лісты, з якіх можна было зрабіць выснову, што знаходзяцца вельмі далёка на Усходзе і параўнальна блізка ад Амерыкі. У адным са зваротных лістоў Магелан намякаў яму, што можа хутка прыбыць на гэтыя астравы, «калі не праз Партугалію, то праз Кастылію». Невядома, калі быў напісаны гэты ліст, але цалкам магчыма, што яшчэ падчас знаходжання Магелана ў Партугаліі. У гэты час ён вывучае даступныя яму партугальскія карты, гутарыць з капітанамі.

Падчас адной з аўдыенцый з Мануэлам I Магелан просіць даць яму марскую службу і адправіць у плаванне. Кароль адмаўляе. Тады ён пытае дазволу прапанаваць свае паслугі іншым дзяржавам. Кароль дазваляе. Яму не патрэбен Магелан. Некаторыя крыніцы сцвярджаюць, што Магелан зрокся падданства Партугаліі, але дакументаў пра гэта не захавалася. Неўзабаве з Партугаліі ў Іспанію перабіраецца цэлая група партугальскіх маракоў.

Іспанія

Магелан пасяліўся ў Севільі, дзе блізка сышоўся з партугальскім эмігрантам , начальнікам арсенала. У канцы 1517 — пачатку 1518 Магелан жэніцца з яго дачкой Беатрычэ. У лютым 1519 года ў іх нарадзіўся сын. Сын Барбозы — , як і Магелан, раней служыў у . Ужо пасля смерці Магелана і Дуартэ Барбозы за аўтарствам Дуартэ Барбозы выйдзе кніга з апісаннем краін Паўднёвай і Паўднёва-усходняй Азіі: «Livro de Duarte Barbosa» («Кніга Дуартэ Барбозы»). Аднак у архівах існуюць асобнікі дадзенай працы, дзе аўтарам паказаны Магелан. У гэтага існуюць розныя тлумачэнні. Магчыма, што дадзеныя асобнікі былі паднесеныя каралю пад імем Магелана, каб умацаваць яго аўтарытэт. Імаверна таксама, што кніга з’яўляецца супольнай працай Магелана і Барбозы.

Магелан выкладае ідэю сваёй экспедыцыі ў севільскай (ведамстве, што займаецца арганізацыяй экспедыцый). Ён не сустракае там падтрымкі, але Хуан дэ Аранда, адзін з кіраўнікоў Палаты, уваходзіць у кантакт з Магеланам і абяцае яму сваю падтрымку за 20 % ад будучых прыбыткаў. Неўзабаве ў Іспанію прыбывае паплечнік Магелана астраном Руі Фалеру. З яго дапамогай атрымоўваецца старгавацца на 1/8 прыбытку, належнай Арандзе. Дамова была завераная ў натарыуса. Неўзабаве Магелан падаў свой праект каралю Іспаніі, і ён быў ухвалены. Пачалася падрыхтоўка экспедыцыі.

Вандраванне вакол свету

Асноўны артыкул:

У экспедыцыю рыхтавалася пяць караблёў з запасам харчу на два гады. Магелан сам асабіста сачыў за гружэннем і пакаваннем прадуктаў, тавараў і рыштунку. Магелан камандаваў «Трынідадам». «Сант’яга» камандаваў Жуан Серан — брат Франсішка Серана, выратаванага Магеланам у Малацы. Трыма іншымі караблямі камандавалі прадстаўнікі іспанскай шляхты, з якімі ў Магелана адразу пачаліся канфлікты. Іспанцам не падабалася, што экспедыцыяй камандуе партугалец. Апроч таго, Магелан хаваў меркаваны маршрут плавання, і гэта выклікала незадаволенасць капітанаў. Супрацьстаянне было даволі сур’ёзным. Капітану Мендосе нават было перададзенае адмысловае патрабаванне караля спыніць спрэчкі і падпарадкавацца Магелану. Але ўжо на Канарскіх астравах Магелан атрымаў звесткі пра тое, што іспанскія капітаны дамовіліся паміж сабою прыбраць яго з паста, калі палічаць, што ён ім замінае.

20 верасня 1519 года флатылія на чале з Магеланам выйшла з порта Санлукар-дэ-Барамеда (утока ракі Гвадалквівір). Неўзабаве на эскадры разгарэўся канфлікт. Капітан «Сан-Антоніа» Картахена, што з’яўляўся прадстаўніком кароны ў плаванні, падчас аднаго з рапартаў дэманстратыўна парушыў субардынацыю і стаў зваць Магелана не «капітан-генерал» (адмірал), а проста «капітан». Картахена быў другой асобай у экспедыцыі, па статусе амаль роўнай камандзіру. Цягам некалькіх дзён ён працягваў гэта рабіць нягледзячы на заўвагі Магелана. Таму давялося трываць гэта, пакуль капітаны ўсіх караблёў не былі скліканыя на «Трынідад» дзеля вырашэння пытання пра лёс матроса-злачынца. Забыўшыся, Картахена зноў парушыў дысцыпліну, але гэтым разам ён быў не на сваім судне. Магелан асабіста схапіў яго за каўнер і абвясціў арыштаваным. Картахене дазволілі знаходзіцца не на флагманскім караблі, а на караблях капітанаў, якія яму спачувалі. Камандзірам «Сан-Антоніа» стаў сваяк Магелана Алвару Мішкіта.

29 лістапада флатылія дасягнула ўзбярэжжа Бразіліі, а 26 снежня 1519 года — Ла-Платы, дзе праводзіліся пошукі меркаванага праліва. «Сант’яга» быў пасланы на захад, але неўзабаве вярнуўся з паведамленнем, што гэта не праліў, а гіганцкай ракі. Эскадра пачала павольна прасоўвацца на поўдзень, даследуючы бераг. На гэтым шляху маракі ўбачылі пінгвінаў. Пасоўванне на поўдзень ішло павольна, караблям заміналі штормы, набліжалася зіма, а праліва ўсё не было. 31 сакавіка 1520 года, дайшоўшы да 49° пд. ш., флатылія становіцца на зімоўку ў бухце, названай .

Магеланаў праліў. Эскіз карты Пігафеты. Поўнач унізе.

У маі Магелан паслаў «Сант’яга» на чале з на поўдзень дзеля выведкі мясцовасці. У 60 мілях на поўдзень была знойдзена бухта . Яшчэ праз некалькі дзён, трапіўшы ў буру, карабель страціў кіраванне і разбіўся. Маракі, апроч аднаго чалавека, выратаваліся і апынуліся на беразе без ежы і запасаў. Яны спрабавалі вярнуцца да месца зімоўкі, але з-за стомленасці і знясілення злучыліся з асноўным атрадам толькі праз некалькі тыдняў. Страта судна, адмыслова прызначанага для выведкі, а таксама запасаў, што знаходзіліся на ім, нанесла вялікую шкоду экспедыцыі.

21 кастрычніка пад 52° пд. ш. караблі апынуліся ля вузкага праліва, які вёў у глыб мацерыка. «Сан-Антоніа» і «Кансэпс’ён» пасылаюцца на выведку. Неўзабаве наляцела бура, якая доўжылася два дні. Маракі асцерагаліся, што пасланыя на выведку караблі загінулі. І яны, сапраўды, ледзь не загінулі, але калі іх панесла да берага, перад імі адкрыўся вузкі праход, у які яны ўвайшлі. Яны апынуліся ў шырокай бухце, за якой цягнуліся яшчэ пралівы і бухты. Вада ўвесь час заставалася салёнай, а вельмі часта не даставаў дна. Абодва судны вярнуліся з радаснай весткай пра магчымы праліў.

Ля вострава Доўсан праліў падзяляецца на два каналы, і Магелан ізноў падзяляе флатылію. «Сан-Антоніа» і «Кансепсьён» ідуць на паўднёвы ўсход, два іншых караблі застаюцца для адпачынку, а на паўднёвы захад адпраўляецца лодка. Праз тры дні лодка вяртаецца, і маракі паведамляюць, што бачылі адкрытае мора. Неўзабаве вяртаецца «Кансепсьён», але ад «Сан-Антоніа» няма вестак. 28 лістапада 1520 года караблі Магелана выходзяць у акіян. Шлях па праліве заняў 38 дзён. На доўгія гады Магелан застанецца адзіным капітанам, які прайшоў праліў і не страціў ніводнага карабля.

Выйшаўшы з праліва, Магелан 15 дзён рухаўся на поўнач, дайшоўшы да 38° пд. ш., павярнуў на , а 21 снежня 1520 года, дайшоўшы да 30° пд. ш., павярнуў на . Флатылія прайшла па Ціхім акіяне не менш за 17 тыс. км. Не гатовая да такога пераходу экспедыцыя цярпела велізарныя нягоды.

Падчас плавання экспедыцыя дайшла да 10° пн. ш. і апынулася значна паўночней Малукскіх астравоў, да якіх імкнулася. Магчыма, Магелан хацеў пераканацца, што адкрытае Бальбоа Паўднёвае мора з’яўляецца часткай гэтага акіяна, а магчыма, ён асцерагаўся сустрэчы з партугальцамі, якая для яго патрапанай экспедыцыі скончылася б жаласна. 24 студзеня 1521 года маракі ўбачылі незаселены востраў (з архіпелага Туамоту). Высадзіцца на яго не было магчымасці. Праз 10 дзён быў выяўлены яшчэ адзін востраў (у архіпелагу Лайн). Высадзіцца таксама не атрымалася, але экспедыцыя налавіла акулаў для пражытку.

6 сакавіка 1521 года флатылія ўбачыла востраў Гуам з групы Марыянскіх астравоў. Ён быў населены. Лодкі атачылі флатылію, пачаўся гандаль. Неўзабаве высветлілася, што мясцовыя жыхары крадуць з караблёў усё, што трапіцца пад руку. Калі яны ўкралі шлюпку, еўрапейцы не вытрымалі. Яны высадзіліся на востраў і спалілі паселішча астраўлянаў, забіўшы пры гэтым 7 чалавек. Пасля гэтага яны забралі лодку і захапілі свежыя прадукты. Астравы былі названыя Зладзейскімі (Ландронес). Пры сыходзе флатыліі мясцовыя жыхары пераследавалі караблі на лодках, закідваючы іх камянямі, але без асаблівага поспеху.

Праз некалькі дзён іспанцы першымі з еўрапейцаў дасягнулі Філіпінскіх астравоў, якія Магелан назваў архіпелагам Святога Лазара. Асцерагаючыся новых сутыкненняў, ён шукае незаселены востраў. 17 сакавіка іспанцы высадзіліся на востраве Хаманхом. Пераход праз Ціхі акіян скончыўся.

На востраве Хаманхом быў уладкаваны лазарэт, куды перавезлі ўсіх хворых. Свежая ежа хутка вылечыла маракоў, і флатылія адправілася ў далейшы шлях сярод астравоў. На адным з іх раб Магелана Энрыке, які нарадзіўся на Суматры, сустрэў людзей, якія размаўлялі на яго мове. Кола замкнулася. Упершыню чалавек абыйшоў зямлю.

7 красавіка 1521 года экспедыцыя ўвайшла ў порт Себу на аднайменным востраве. Месцы былі цывілізаваныя, і з еўрапейцаў нават паспрабавалі ўзяць гандлёвую пошліну. Іспанцы адмовіліся плаціць, а мусульманскі купец, які аказаўся ў горадзе, параіў раджы не ваяваць з еўрапейцамі, і вымога была знята.

Пачаўся ажыўлены гандаль. За жалезныя вырабы астраўляне лёгка аддавалі золата і прадукты. Уражаны сілай іспанцаў і іх зброяй, уладар вострава раджа Хумабон згаджаецца аддацца пад заступніцтва іспанскага караля і неўзабаве хрысціцца пад імем Карлас. Услед за ім хрысціцца яго сям’я, мноства прадстаўнікоў шляхты і простых астраўлянаў. Апякуючы новага Карласа-Хумабона, Магелан спрабаваў прывесці пад яго ўладу як мага больш мясцовых кіраўнікоў.

Смерць

Адзін з правадыроў вострава (Сілапулапу) працівіўся новым парадкам і не збіраўся аддавацца пад уладу Хумабона. Магелан арганізаваў супраць яго вайсковую экспедыцыю. Ён хацеў навочна прадэманстраваць мясцовым жыхарам моц Іспаніі. Бітва аказалася непадрыхтаванай. З-за водмелі судны і лодкі не змаглі падысці на блізкую адлегласць, каб эфектыўна падтрымаць дэсантны атрад агнём. Падчас знаходжання еўрапейцаў на Себу мясцовыя жыхары мелі магчымасць вывучыць еўрапейскую зброю і яе слабыя бакі. Яны хутка рухаліся, не даючы еўрапейцам прыцэліцца, і атакавалі маракоў у неабароненыя даспехамі ногі. Калі іспанцы пачалі адыходзіць, Магелан быў забіты.

У гонар Магелана названыя

• Магеланавы аблокі.
• Магеланаў праліў.
• Падводнае ў Ціхім акіяне, ля Маршалавых астравоў.

Крыніцы

1. Fernão de Magalhães // The Fine Art Archive — 2003. Праверана 13 лютага 2021.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q10855166"></a>
2. Напісанне Фернан Магелан, Магальяінш паводле Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 9: Кулібін — Малаіта / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 9. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0155-9 (т. 9).
3. Подобно солнцу… Жизнь Фернана Магеллана и первое кругосветное плавание (Ланге П. В.)
4. Субботин В.А. 1998, с. 172.
5. Субботин В.А. 1998, с. 173.
6. Субботин В.А. 1998, с. 174.
7. Субботин В.А. 1998, с. 175-176.
8. Субботин В.А. 1998, с. 177.
9. Субботин В.А. 1998, с. 178.
10. Субботин В.А. 1998, с. 179.
11. Субботин В.А. 1998, с. 181.
12. Подобно солнцу… Жизнь Фернана Магеллана и первое кругосветное плавание (Ланге П. В.)
13. Цвейг С. 2009.
14. Субботин В.А. 1998, с. 179-180.
15. Субботин В.А. 1998, с. 180-181.
16. Субботин В.А. 1998, с. 182.
17. Субботин В.А. 1998, с. 183.
18. Субботин В.А. 1998, с. 185-186.
19. Подобно солнцу… Жизнь Фернана Магеллана и первое кругосветное плавание (Ланге П. В.)
20. Субботин В.А. 1998, с. 192-193.
21. Подобно солнцу… Жизнь Фернана Магеллана и первое кругосветное плавание (Ланге П. В.)
22. Субботин В.А. 1998, с. 196-197.
23. Субботин В.А. 1998, с. 199-200.
24. Магидович И.П. 1983, с. 128.
25. Магидович И.П. 1983, с. 130.
26. Подобно солнцу… Жизнь Фернана Магеллана и первое кругосветное плавание (Ланге П. В.)
27. Субботин В.А. 1998, с. 207.
28. Магидович И.П. 1983, с. 130-131.
29. Магидович И.П. 1983, с. 131-132.
30. Субботин В.А. 1998, с. 211.
31. Субботин В.А. 1998, с. 211-212.
32. Магидович И.П. 1983, с. 132-133.
33. Магидович И.П. 1983, с. 133.
34. Субботин В.А. 1998, с. 214-215.
35. Подобно солнцу… Жизнь Фернана Магеллана и первое кругосветное плавание (Ланге П. В.)
36. Субботин В.А. 1998, с. 215.
37. Субботин В.А. 1998, с. 215-218.

Літаратура

• Фернан Магелан. Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 9: Кулібін — Малаіта / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 9. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0155-9 (т. 9).
• Бойцов, М. А. Путь Магеллана: Раннее Новое Время. Книга для чтения по истории. — М., 2006. — С. 20—24.
• Стефан Цвейг. Магеллан. — М., 2001.
• Казакова Н. А., Катушкина Л. Г. Русский перевод XVI в. первого известия о путешествии Магеллана. (Перевод письма Максимилиана Трансильвана) // ТОДРЛ. — Л., 1968. — Т. 23. — С. 227—252.
• Кунин К. И. Магеллан. — М., Молодая гвардия, 1940.
• Магидович И. П., Магидович В. И. Очерки по истории географических открытий. В 5 томах. — Издание третье, переработанное и дополненное. — М.: Просвещение, 1983. — Т. 2. — 200 000 экз.
• Пигафетта А., Митчелл М. Путешествие Магеллана. Эль-Кано — первый кругосветный мореплаватель. — М.: Мысль, 2000. — 304 с.
• Субботин В. А. Великие открытия. Колумб. Васка да Гама. Магеллан. — М.: УРАО, 1998. — 272 с. — 3 000 экз. — ISBN 5-204-00140-9.
• Стефан Цвейг. Америго Веспуччи. Фернан Магеллан. — Дрофа, 2009. — 528 с. — ISBN 5-7107-9807-Х.
• Ланге П. В. Подобно солнцу… Жизнь Фернана Магеллана и первое кругосветное плавание. — М.: Прогресс, 1988. — 240 с.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Фернан Магелан
• Фернан Магеллан: разорванный круг. Программа «Эхо Москвы» из цикла «Всё так»
• Степанова Т. Жизнь за плавание вокруг света.
• А. Пигафетта. «Путешествие Магеллана» (часть 1; часть 2).
• КАПИТУЛЯЦИЯ, ЗАКЛЮЧЁННАЯ С ЭРНАНДО ДЕ МАГЕЛЛАНОМ И БАКАЛАВРОМ ЛУИСОМ ФАЛЕРО ОБ ОТКРЫТИИ ОСТРОВОВ ПРЯНОСТЕЙ