Масавы лік

Ма́савы лік — агульная колькасць нуклонаў (пратонаў і нейтронаў) ў атамным адры, адна з асноўных яго характарыстык.

Пазначаецца літарай A. Пры пазначэнні элемента масавы лік пішуць верхнім індэксам перад сімвалам элемента, напрыклад, ³He або ²³⁵U. Ужываецца таксама пазначэнне гелій-3, уран-235.

Іншыя лікі, якія характарызуюць ядро: зарадавы лік Z і лік нейтронаў N: A = Z+ N

Веданне масавага ліку дазваляе ацаніць масу ядра і атама. Калі мы ведаем масавы лік, то маса М атама і яго ядра ацэньваецца з наступных суадносін М ≈ А · mN, дзе mN ≈ 1,67 · 10-27 кг — маса нуклонаў. Напрыклад, у склад атама алюмінію-27 і яго ядра ўваходзіць 27 [нуклонаў] (13 пратонаў і 14 нейтронаў). Яго маса прыкладна роўная 27 · 1,67 · 10-27 кг ≈ 4,5 · 10-26 кг. Калі трэба атрымаць масу ядра з большай дакладнасцю, то трэба ўлічыць, што нуклоны ў ядры звязаныя сіламі ядзернага прыцягнення, і таму ў адпаведнасці з суадносінамі E = mc² маса ядра памяншаецца. У масу атама таксама варта дадаць сумарную масу электронаў на арбітах вакол ядра. Аднак усе гэтыя папраўкі не перавышаюць 1%.

Адрозненне масы аднаго грам-атама пэўнага ізатопа ад масавага ліку яўляе сабой дэфект масы ў адносінах да вугляроду 12С. Вуглярод 12С прыняты за стандарт вымярэння атамнай адзінкі масы (а. а. м.) У мас-спектраскапіі, яго атамная маса прымаецца за 12 адзінак. Бо дэфект мас ўсіх ядраў значна меншы за а. а. м., то ва ўсіх вядомых ізатопаў масавы лік гэта бліжэйшы цэлы лік да атамнай масы элемента.

Ва ўсіх ядзерных рэакцыях і радыеактыўных працэсах сума масавага ліку зыходных часціц роўная суме масавага ліку канечных часціц, што адлюстроўвае закон захавання барыённага зарада. Пры бэта-працэсе масавы лік застаецца пастаянным, змяняюцца толькі суадносіны паміж лікам нейтронаў і пратонаў у ядры. Масавы лік павялічваецца на адзінку пры захопе нейтрона з выпусканнем фатона. У астрафізіцы такая з'ява мае месца пры у s- і r-працэсах нейтроннага захопу. Ізатопы розных элементаў, якія маюць ядры з розным зарадам, але з аднолькавым масавым лікам, называюць ізабарны. Элемент з найбольшым дэфектам мас пры пэўным масавым ліку ёсць стабільным адносіна ўсіх працэсаў слабога ўзаемадзеяння.

Пры няцотныя масавым ліку залежнасць поўнай энергіі ядра ад Z мае адзін мінімум. Пры A цотным са зменай Z чаргуюцца цотна-цотныя і няцотныя-няцотныя ядры, залежнасць поўнай энергіі ядра ад Z мае некалькі мінімумаў, якія адпавядаюць некалькім стабільным ізабарам. Адрозненне хімічных уласцівасцяў розных ізатопаў вядзе ў астрафізіцы да важнага эфекту іх фракцыянавання. Пры ядзернай шчыльнасці рэчыва ў нетрах нейтроннай зоркі разам з нейтронамі могуць быць моцна пераабагачаныя нейтронамі ізатопы .

Гл. таксама

• Атамны нумар
• Атамная маса

Зноскі

1. "Массовое число".
2. "Астронет.Массовое число".

Літаратура

• Болсун А. Н. Краткий словарь физических терминов / Сост. А. И. Болсун. — Мн.: Вышэйшая школа, 1979. — С. 202. — 416 с. — 30 000 экз. (руск.)

Спасылкі

• Массовое число(недаступная спасылка) (руск.) // Вялікая савецкая энцыклапедыя