Azərbaycanca
Беларуская
Deutsch
English
Français
Қазақ
Lietuvių
Русский
ภาษาไทย
Türkçe
Українська
Мезазой або Мезазойская эра — прамежак часу ў геалагічнай гісторыі Зямлі ад 251 млн да 65 млн гадоў таму, адна з трох эр Фанеразоя. Упершыню вылучаны ў 1841 годзе брытанскім геолагам .
| Мезазой | |
|---|---|
| Кім названа | John Phillips[d] |
| Дата пачатку | каля |
| Дата заканчэння | каля |
| Колер (шаснаццатковы трыплет) | 67C5CA |
 | |
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |
Мезазой — эра тэктанічнай, кліматычнай і эвалюцыйнай актыўнасці. Адбываецца фарміраванне асноўных контураў сучасных мацерыкоў і гораўтварэння на перыферыі Ціхага, Атлантычнага і Індыйскага акіянаў; падзел сушы спрыяў відаўтварэнню і іншым важным эвалюцыйным падзеям. Клімат быў цёплым на працягу ўсяго часовага перыяду, што таксама адыграла важную ролю ў эвалюцыі і ўтварэнні новых відаў жывёл. Да канца эры асноўная частка відавой разнастайнасці жыцця наблізілася да сучаснага яе стану.
Геалагічныя перыяды
Паводле геахраналагічнай шкалы, мезазой раздзелены на тры перыяды, у наступным парадку
- трыясавы перыяд (251,902 ± 0,024 — 201,3 ± 0,2 млн гадоў назад)
- юрскі перыяд (201,3 ± 0,2 — 145,0 млн гадоў назад)
- мелавы перыяд (145 — 66,0 млн гадоў назад)
Ніжняя (паміж пермскім і трыясавым перыядамі, то бок паміж палеазоем і мезазоем) мяжа азначаная , у выніку якога памерла каля 90-96 % марской фаўны і каля 70 % наземнай. Верхняя мяжа ўсталяваная паміж мелавым перыядам і палеагенам, калі адбылося другоей буйное выміранне многіх груп раслін і жывёл, якое найчасцей тлумачаць падзеннем гіганцкага астэроіда (кратэр на паўвостраве Юкатан) і наступнай «астэроіднай зімой». Вымерла каля 50 % усіх відаў, уключаючы нелятучых дыназаўраў.
Тэктоніка і палеагеаграфія
У параўнанні з інтэнсіўным гораўтварэннем позняга палеазоя, мезазойскія тэктанічныя дэфармацыі можна лічыць мяккімі. Асноўнай тэктанічнай падзеяй быў распад суперкантынента Пангеі на паўночную частку Лаўразію і паўднёвую Гандвану. Пазней распаліся і яны. Пры гэтым утварыўся Атлантычны акіян, аточаны пераважна кантынентальнымі ўскраінамі пасіўнага тыпу (напрыклад, усходняе ўзбярэжжа Паўночнай Амерыкі).
Флора і фаўна
Выміраюць , , многія дзеразападобныя. У трыясе дасягаюць росквіту голанасенныя, асабліва хваёвыя. У юрскім перыядзе выміраюць насенныя папараці і з'яўляюцца першыя пакрытанасенныя расліны (тады прадстаўленыя толькі драўнянымі формамі), якія паступова распаўсюджваюцца на ўсе мацерыкі. Гэта абумоўлены шэрагам пераваг — пакрытанасенныя маюць моцную развітую праводную сістэму, якая забяспечвае надзейнасць крыжаванага апылення, зародыш забяспечваецца запасамі ежы (дзякуючы падвоенаму апладненню развіваецца ) і абаронены абалонкамі і г.д.
У перыяд мезазою дасягаюць росквіту насякомыя і рэптыліі. Рэптыліі займаюць дамінантнае становішча і прадстаўлены вялікай колькасцю форм. У юрскі перыяд лятучыя яшчары заваёўваюць паветранае асяроддзе, а мора — водныя рэптыліі. У мелавы перыяд спецыялізацыя рэптылій працягваецца, яны дасягаюць вялізных памераў, некаторыя з дыназаўраў важаць да 50 тон.
Пачынаецца паралельная эвалюцыя кветкавых раслін і насякомых-апыляльнікаў.
У канцы мелавога перыяду пачынаецца пахаладанне, скарачаецца арэял каляводнай расліннасці. Выміраюць расліннаедныя, а за імі і драпежныя дыназаўры. Буйныя рэптыліі захоўваюцца толькі ў трапічным поясе (кракадзілы). У выніку вымірання многіх рэптылій пачынаецца хуткая адаптыўная рэакцыя птушак і млекакормячых, якія займаюць вызваленыя экалагічныя нішы. У марах выміраюць многія формы нехрыбтовых і .
Птушкі, на думку большасці вучоных, пайшлі ад адной з груп дыназаўраў. Поўнае раздзяленне артэрыяльнага і вянознага крыватокаў абумовіла іх цеплакоўнасць. Яны шырока распаўсюдзіліся па сушы і далі пачатак мноству форм, у тым ліку нелятучым і гігантам.
Узнікненне млекакормячых звязана з шэрагам буйных арамарфоз, якія ўзніклі ў аднаго з падкласаў паўзуноў. Арамарфозы: высокаразвітая нярвовая сістэма, асабліва кары вялікіх паўшар’яў, якія забяспечваюць адаптацыю да ўмоў існавання шляхам змяненне паводзін, перамяшчэння канцавін з бакоў пад цела, узнікненне органаў, якія забяспечваюць развіццё зародка ў целе маці і наступнае выкормліванне малаком, з’яўленне паўсцянога покрыва, поўнае раздзяленне колаў кровазвароту, узнікненне альвіалярных лёгкіх, якія падвысілі інтэнсіўнасць газаабмену і, як вынік, агульны ўзровень абмену рэчываў.
Млекакормячыя з’явіліся ў трыясе, але не маглі канкурыраваць з дыназаўрамі і цягам 150 мільёнаў гадоў займалі другараднае становішча ў экалагічных сістэмах таго часу.
Зноскі
- Cohen K. M., Gibbard P., Fan J. International Chronostratigraphic Chart 2024/12 — International Commission on Stratigraphy, 2024.
- https://stratigraphy.org/ICSchart/CGMW_ICS_colour_codes.xlsx
- Международная стратиграфическая шкала (версия за декабрь 2016) на сайте Международной комиссии по стратиграфии.
- проф. И. Н. Пономарёва, О. А. Корнилова, Т.Е Лощилина 10 класс, Учебник для учащихся общеобразовательных учреждений
Аўтар: www.NiNa.Az
Дата публікацыі:
Mezazoj abo Mezazojskaya era pramezhak chasu y gealagichnaj gistoryi Zyamli ad 251 mln da 65 mln gadoy tamu adna z troh er Fanerazoya Upershynyu vyluchany y 1841 godze brytanskim geolagam MezazojKim nazvanaJohn Phillips d Data pachatkukalyaData zakanchennyakalyaKoler shasnaccatkovy tryplet 67C5CA Medyyafajly na VikishovishchyGeahranalagichnaya shkalaEon Era PeryyadF a n e r a z o j Kajnazoj ChacvyarcichnyNeagenPaleagenMezazoj MelYuraTryyasPaleazoj PermKarbonDevonSilurArdovikKembryjD a k e m b r y j P r a t e r a z o j Nea praterazoj EdyyakaryjKryagenijTonijMeza praterazoj StenijEktazijKalimijPalea praterazoj StateryjAraziryjRyasijSideryjA r h e j NeaarhejMezaarhejPaleaarhejEaarhejKatarhejKrynica Mezazoj era tektanichnaj klimatychnaj i evalyucyjnaj aktyynasci Adbyvaecca farmiravanne asnoynyh konturay suchasnyh macerykoy i goraytvarennya na peryferyi Cihaga Atlantychnaga i Indyjskaga akiyanay padzel sushy spryyay vidaytvarennyu i inshym vazhnym evalyucyjnym padzeyam Klimat byy cyoplym na pracyagu ysyago chasovaga peryyadu shto taksama adygrala vazhnuyu rolyu y evalyucyi i ytvarenni novyh viday zhyvyol Da kanca ery asnoynaya chastka vidavoj raznastajnasci zhyccya nablizilasya da suchasnaga yae stanu Gealagichnyya peryyadyPavodle geahranalagichnaj shkaly mezazoj razdzeleny na try peryyady u nastupnym paradku tryyasavy peryyad 251 902 0 024 201 3 0 2 mln gadoy nazad yurski peryyad 201 3 0 2 145 0 mln gadoy nazad melavy peryyad 145 66 0 mln gadoy nazad Nizhnyaya pamizh permskim i tryyasavym peryyadami to bok pamizh paleazoem i mezazoem myazha aznachanaya u vyniku yakoga pamerla kalya 90 96 marskoj fayny i kalya 70 nazemnaj Verhnyaya myazha ystalyavanaya pamizh melavym peryyadam i paleagenam kali adbylosya drugoej bujnoe vymiranne mnogih grup raslin i zhyvyol yakoe najchascej tlumachac padzennem giganckaga asteroida krater na payvostrave Yukatan i nastupnaj asteroidnaj zimoj Vymerla kalya 50 usih viday uklyuchayuchy nelyatuchyh dynazayray Tektonika i paleageagrafiyaU paraynanni z intensiynym goraytvarennem poznyaga paleazoya mezazojskiya tektanichnyya defarmacyi mozhna lichyc myakkimi Asnoynaj tektanichnaj padzeyaj byy raspad superkantynenta Pangei na paynochnuyu chastku Layraziyu i paydnyovuyu Gandvanu Paznej raspalisya i yany Pry getym utvaryysya Atlantychny akiyan atochany peravazhna kantynentalnymi yskrainami pasiynaga typu napryklad ushodnyae yzbyarezhzha Paynochnaj Ameryki Flora i faynaTyranazayr adzin z najbujnejshyh drapezhnikay Mezazojskaj eryBrantazayr Vymirayuc mnogiya dzerazapadobnyya U tryyase dasyagayuc roskvitu golanasennyya asabliva hvayovyya U yurskim peryyadze vymirayuc nasennyya paparaci i z yaylyayucca pershyya pakrytanasennyya rasliny tady pradstaylenyya tolki draynyanymi formami yakiya pastupova raspaysyudzhvayucca na yse maceryki Geta abumoyleny sheragam peravag pakrytanasennyya mayuc mocnuyu razvituyu pravodnuyu sistemu yakaya zabyaspechvae nadzejnasc kryzhavanaga apylennya zarodysh zabyaspechvaecca zapasami ezhy dzyakuyuchy padvoenamu apladnennyu razvivaecca i abaroneny abalonkami i g d U peryyad mezazoyu dasyagayuc roskvitu nasyakomyya i reptylii Reptylii zajmayuc daminantnae stanovishcha i pradstayleny vyalikaj kolkascyu form U yurski peryyad lyatuchyya yashchary zavayoyvayuc pavetranae asyaroddze a mora vodnyya reptylii U melavy peryyad specyyalizacyya reptylij pracyagvaecca yany dasyagayuc vyaliznyh pameray nekatoryya z dynazayray vazhac da 50 ton Pachynaecca paralelnaya evalyucyya kvetkavyh raslin i nasyakomyh apylyalnikay U kancy melavoga peryyadu pachynaecca pahaladanne skarachaecca areyal kalyavodnaj raslinnasci Vymirayuc raslinnaednyya a za imi i drapezhnyya dynazayry Bujnyya reptylii zahoyvayucca tolki y trapichnym poyase krakadzily U vyniku vymirannya mnogih reptylij pachynaecca hutkaya adaptyynaya reakcyya ptushak i mlekakormyachyh yakiya zajmayuc vyzvalenyya ekalagichnyya nishy U marah vymirayuc mnogiya formy nehrybtovyh i Ptushki na dumku bolshasci vuchonyh pajshli ad adnoj z grup dynazayray Poynae razdzyalenne arteryyalnaga i vyanoznaga kryvatokay abumovila ih ceplakoynasc Yany shyroka raspaysyudzilisya pa sushy i dali pachatak mnostvu form u tym liku nelyatuchym i gigantam Uzniknenne mlekakormyachyh zvyazana z sheragam bujnyh aramarfoz yakiya yznikli y adnago z padklasay payzunoy Aramarfozy vysokarazvitaya nyarvovaya sistema asabliva kary vyalikih payshar yay yakiya zabyaspechvayuc adaptacyyu da ymoy isnavannya shlyaham zmyanenne pavodzin peramyashchennya kancavin z bakoy pad cela uzniknenne organay yakiya zabyaspechvayuc razviccyo zarodka y cele maci i nastupnae vykormlivanne malakom z yaylenne payscyanoga pokryva poynae razdzyalenne kolay krovazvarotu uzniknenne alvialyarnyh lyogkih yakiya padvysili intensiynasc gazaabmenu i yak vynik agulny yzroven abmenu rechyvay Mlekakormyachyya z yavilisya y tryyase ale ne magli kankuryravac z dynazayrami i cyagam 150 milyonay gadoy zajmali drugaradnae stanovishcha y ekalagichnyh sistemah tago chasu ZnoskiCohen K M Gibbard P Fan J International Chronostratigraphic Chart 2024 12 International Commission on Stratigraphy 2024 lt a href https wikidata org wiki Track Q402104 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q63456514 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q1740096 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q57807895 gt lt a gt lt a href https wikidata org wiki Track Q131615085 gt lt a gt https stratigraphy org ICSchart CGMW ICS colour codes xlsx Mezhdunarodnaya stratigraficheskaya shkala versiya za dekabr 2016 na sajte Mezhdunarodnoj komissii po stratigrafii prof I N Ponomaryova O A Kornilova T E Loshilina 10 klass Uchebnik dlya uchashihsya obsheobrazovatelnyh uchrezhdenij