Нясвіж

Нясві́ж (трансліт.: Niasviž) — горад на паўднёвым захадзе Мінскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Нясвіжскага раёна, каля вытокаў ракі Ушы, на балтыйска-чарнаморскім водападзеле. За 112 км на паўднёвы захад ад Мінска, за 14 км ад чыгуначнай станцыі Гарадзея на лініі Мінск — Баранавічы, аўтамабільнымі дарогамі звязаны з Баранавічамі, Клецкам, Навагрудкам і аўтадарогай Мінск — Слуцк. Насельніцтва 15 557 чал. (2017).

Горад Нясвіж Герб Сцяг Краіна Беларусь Вобласць Мінская Раён Нясвіжскі Каардынаты 53°13′00″ пн. ш. 26°40′00″ у. д.^HGЯO Першая згадка 1223 Вышыня цэнтра 182 м Насельніцтва ▼15 909 чал. (1 студзеня 2025) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1770 Паштовыя індэксы 222603 і 222620 Аўтамабільны код 5 СААТА 6242501000 Афіцыйны сайт nesvizh.gov.by Нясвіж на карце Беларусі ±

Нясвіж на Вікісховішчы

Гісторыя

Ёсць думка, што першая ўскосная згадка Нясвіжа звязана з удзелам нясвіжскага князя Юрыя ў бітве на Калцы (1223) і менавіта яго нашчадкамі былі нясвіжскія князі Грыгорый і Іван, згаданыя пад 1388 годам. Аднак, датычнасць князёў Юрыя, Грыгорыя і Івана менавіта Нясвіжа, як і іх радавод, пакуль пэўна не вызначаны. Імаверна з канца XIII ст. Нясвіж у складзе Вялікага Княства Літоўскага. У 1430-я гады згадваецца князь Федзька Нясвіжскі, але і яго датычнасць менавіта Нясвіжа пэўна не вызначана.

Першы пэўна вядомы ўладальнік Нясвіжа — Клаўка, ён атрымаў паселішча ад вялікага князя ў 1430-я гады. Першая пісьмовая згадка Нясвіжа датавана 1445 годам і тычыцца яго перадачы пасля Клаўкі пану Мікалаю Няміравічу. Потым належаў Мантыгердавічам, у 1492 годзе перайшоў да роду Кішак, у 1513 годзе Ганна Кішчанка ўзяла шлюб з Янам Радзівілам Барадатым, Нясвіж як пасаг перайшоў да роду Радзівілаў. Пад 1499 годам згадваецца Нясвіжскі фальварак. У 1533 годзе на месцы гарадзішча быў пабудаваны драўляны Нясвіжскі замак. З 1547 года — цэнтр Нясвіжскага княства.

У XVI ст. Нясвіж становіцца адным з галоўных цэнтраў Рэфармацыі (кальвінізму) у Вялікім Княстве Літоўскім. Імёны дзеячаў гэтага часу, што жылі ў Нясвіжы, набылі шырокую вядомасць: Сымон Будны, Лаўрэнцій Крышкоўскі, Мацей Кавячынскі, Саламон Рысінскі, Даніэл Набароўскі і інш. пісьменнікі, паэты, філосафы. Каля 1560 года ў Нясвіжы Мікалаем Радзівілам Чорным была заснаваная друкарня, дзе выдаваліся творы Сымона Буднага і іншых філосафаў, друкарамі былі Д. Лянчыцкі, В. Цяпінскі (М. Радзівіл Чорны таксама валодаў Брэсцкай друкарняй). Сын і пераемнік М. Радзівіла Чорнага — М. К. Радзівіл Сіротка адмовіўся ад кальвінізму і перайшоў у каталіцтва, паводле яго загаду «вучоных-ерэтыкоў» выгналі з горада, на плошчы былі спаленыя кнігі С. Буднага і інш. асветнікаў. Пасля падарожжа ў Сірыю, Палесціну і Егіпет М. Радзівіл Сіротка ў 1586 годзе стварыў ардынацыі Радзівілаў з цэнтрам у Нясвіжы, тады ж гораду было нададзена магдэбургскае права і герб. З імем М. Радзівіла Сіроткі, які запрасіў у Нясвіж італьянскіх архітэктараў і з іх удзелам нанова збудаваў каменны замак і іншыя каменныя збудаванні ў горадзе, што зберагліся да нашіх дзён — Нясвіж пераўтвораны ў горад-крэпасць і ў канцы XVI ст. стаў даволі буйным горадам, у XVI—XVIII ст. дзейнічаў езуіцкі калегіум. Тады за Слуцкай брамай, на супрацьлеглым беразе Ушы, быў пабудаваны Новы горад (Новае места). У 1625 годзе ўзнікла яшчэ адно прадмесце — «Казімеж», у паўночна-заходнім баку ад Старога горада.

У XVIII ст. Нясвіж быў значным культурным цэнтрам, тут дзейнічалі: кадэцкі корпус для прыватнага войска Радзівілаў і школа флоцкіх афіцэраў (у Альбе), балетная і музычная школы, капэла і тэатр Радзівілаў. Спусташэнні прынеслі Нясвіжу шматлікія войны. У Паўночнай вайне (1700—1721) Радзівілы выступалі саюзнікамі Расіі, у сакавіку 1706 года шведскія войскі пасля аблогі занялі замак і горад, ўзарвалі ўмацаванні і бастыёны, знішчылі большую частку ваеннай амуніцыі, утапілі гарматы, раскапалі валы, разрабавалі гарадскія кляштары і касцёлы, перакапалі склеп Радзівілаў. У 1720-я Нясвіж адбудаваны М. К. Радзівілам Рыбанькай. У 1724 годзе ў Нясвіжскім замку была створана капэла, але толькі пасля 1726 года Нясвіжскі замак быў адноўлены і перабудаваны — вакол сцен узвялі новыя валы. У 1726—1736 гадах дзейнічаў чыгуналіцейны завод (спачатку як плавільня альбо ліцейня), які выпускаў гарматы для арміі Радзівіла. За ўвесь час на заводзе працавала каля 50 чал. У 1740—1791 гадах дзейнічаў прыгонны тэатр. У 1750—1791 у горадзе працавала друкарня, дзе выдаваліся падручнікі і мастацкія творы на польскай і лацінскай мовах. У 1755 годзе ў парку «Альба» пабудавалі летні палац пад назвай «Кансаляцыя».

У 1793 годзе горад быў акупаваны Расійскай імперыяй і стаў цэнтрам Нясвіжскага павета (1793—1796). У 1793—1796 Нясвіж быў цэнтрам Мінскага, Ізяслаўскага (Валынскага) і Брацлаўскага генерал-губернатарства, бо генерал-губернатар выбраў горад сваёй рэзідэнцыяй, з якой было зручна кіраваць трыма губернямі. З 1796 года стаў пазаштатным горадам Слуцкага павета.

Падзеі 1812 года прынеслі гораду разбурэнні і заняпад, вынікі якіх адчуваліся доўгія дзесяцігоддзі.

Толькі ў 1875 годзе Радзівілы вярнуліся ў Нясвіж, быў адрамантаваны замак, закладзены, які зараз з’яўляецца помнікам ландшафтнай архітэктуры.

Таксама ў 1875 годзе была створаная Нясвіжская настаўніцкая семінарыя, якая праіснавала да 1919 года.

21 снежня 1906 года было зарэгістравана Польскае таварыства «Асвета» ў Нясвіжы, якое займалася падтрымкай польскамоўнай адукацыі; расійскія ўлады ліквідавалі яго ў 1909 або ў 1910 годзе. Падчас выбараў да самакіравання 1909 года ў гарадскую раду была абраны 11 палякаў, 3 рускіх і 1 яўрэй.

У час Першай сусветнай вайны Нясвіж з 1915 года з’яўляецца прыфрантавым горадам. Тут размясціўся штаб расійскай 2-й арміі Заходняга фронту, знаходзіліся рэзервовыя часці. У 1917 годзе ў горадзе размяшчаліся паштова-тэлеграфная кантора, паліцэйскі прыстаў, гарадское грамадскае кіраванне, натарыус, сіроцкі суд, мужчынская і жаночая гімназіі, настаўніцкая семінарыя, мужчынскае пачатковае вучылішча, аддзяленне Расійскага таварыства Чырвонага Крыжа, пажарнае таварыства, хрысціянскія таварыствы дапамогі бедным і ўзаемнай дапамогі рамеснікаў «Попечение», таварыства дапамогі бедным яўрэям.

У сакавіку 1917 года ў Нясвіжы створаны Савет рабочых і салдацкіх дэпутатаў. Пад канец красавіка адбыўся з’езд салдацкіх камітэтаў 2-й арміі. З 27 па 29 верасня (з 10 па 12 кастрычніка) у горадзе праходзіла 1-я канферэнцыя РСДРП(б) 2-й арміі. 29 кастрычніка (11 лістапада) адбыліся перавыбары Савета рабочых і салдацкіх дэпутатаў, створаны Ваенна-Рэвалюцыйны камітэт (ВРК). Дзейнасць ВРК пачалася пасля таго, як з Нясвіжа была выведзена Уральская казацкая дывізія. У горад увайшлі салдаты 32-га Сібірскага стралковага палка, пры іх удзеле блізу горада былі разгромлены некаторыя маёнткі. ВРК прызначыў сваіх камісараў у паштова-тэлеграфную кантору і ваенны тэлеграф. 1-3 (14-16) лістапада ў замку Радзівілаў адбыўся 2-гі надзвычайны з’езд 2-й арміі, на якім быў створаны ВРК арміі. 10 лістапада ў горадзе ўстаноўлена ўлада Савета салдацкіх, рабочых і сялянскіх дэпутатаў, старшыня ВРК абраны кіраўніком выканкама Савета, а нясвіжская гарадская Дума прызнала савецкую ўладу.

У пачатку снежня 1917 года ў Нясвіжы ў палацы Радзівілаў, які на той момант быў заняты рознымі часовымі рэвалюцыйнымі арганізацыямі, адбываецца З’езд беларусаў-вайскоўцаў 2-й арміі, які прымае рэзалюцыю  ў падтрымку Вялікай беларускай рады і Усебеларускага з’езду.

7 (20) лютага 1918 года горад заняла германская пяхота, якая рушыла далей на Слуцк і Бабруйск. 25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай тэрыторыя абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. У пачатку красавіка 1918 года дэлегацыя Нясвіжа разам з дэлегацыямі іншых гарадоў наведвае Народны сакратарыят БНР. Нясвіжская міліцыя была пад кіраўніцтвам прабеларускі настроенага камандзіра - намесніка старшыні Беларускай Рады 2-й арміі А. Шляхто, які ў чэрвені 1918 года нават прасіў Народны Сакратарыят залічыць яго ў Раду БНР.

У снежні Нясвіж заняты Чырвонай Арміяй. З 1 студзеня 1919 года ў адпаведнасці з пастановай I з’езда КП(б)Б у складзе БССР, з 27 лютага 1919 года — у ЛітБел ССР. 14 сакавіка 1919 года пачалося Нясвіжскае паўстанне, у часе якога польскія жыхары вызвалілі горад ад бальшавікоў; 5 дзён пазней яно было задушана, а арганізатары расстраляныя.

З 6 жніўня 1919 года да ліпеня 1920 года ў ходзе вайны Нясвіж заняты польскімі войскамі. Пасля аднаўлення савецкай улады Нясвіжскі павет з 31 ліпеня 1920 года ў складзе БССР. У кастрычніку ў горад ізноў увайшлі польскія войскі.

Падчас Слуцкага збройнага чыну, у лістападзе-снежні 1920 г., Нясвіж выкарыстоўваўся ў якасці тылавой базы паўстання: тут праходзілі перамовы з польскімі ўладамі, сюды накіроўвалі ў шпіталь параненых. Пасля сканчэння баявых дзеянняў, на Нясвіжчыну адступіла частка паўстанцаў — 2-і Грозаўскі полк. Былымі паўстанцамі апякуецца Булак-Балаховіч. У 1921 годзе у Нясвіжы ўзнікае мясцовы аддзел партызанскай арганізацыі "Зялёны дуб", чый штаб размясціўся на Новым Месце, у мяшчанскай хаце на Браварнай вуліцы (цяпер Камсамольская).

У 1921—1939 гадах горад у складзе Польшчы, цэнтр павета Навагрудскага ваяводства. У 1921—1923 гадах дзейнічала Нясвіжская беларуская гімназія пад кіраўніцтвам Язэпа Шнаркевіча, затым пераведзеная ў Клецк. 25 кастрычніка 1926 года ў Нясвіжы ў палацы Радзівілаў адбыўся з’езд прадстаўнікоў «віленскіх кансерватараў» і сустрэча з маршалам Юзафам Пілсудскім (1867—1935).

У пачатку Другой сусветнай вайны 17 верасня 1939 года Нясвіж заняты Чырвонай Арміяй. З 2 лістапада 1939 года ў складзе БССР, з 15 студзеня 1940 года цэнтр раёна Баранавіцкай вобласці.

З 28 чэрвеня 1941 года па 4 ліпеня 1944 года акупіраваны войскамі гітлераўскай Германіі. Акупанты загубілі ў Нясвіжы больш за 6000 чалавек.

27 сакавіка 1978 года ў склад горада ўключана вёска Нясвіжскага сельсавета.

26 кастрычніка 1991 года на Нясвіжскім біяхімічным заводзе (сёння Нясвіжскі завод медыцынскіх прэпаратаў) адбыўся радыяцыйны інцыдэнт, у выніку якога аператар прамысловай стэрылізацыйнай устаноўкі атрымаў смяротную дозу апраменьвання.

Насельніцтва

• 1673 год — 2,4 тыс. чал.
• 1880 год — 8177 чал., з іх каля 5 тыс. іўдзеяў і 1 тыс. каталікоў;
• 1.1.1896 года — 10 237 чал. (5448 мужчынаў і 4789 жанчын), з іх паводле веры: праваслаўных 2890, каталікоў 1545, пратэстантаў 32, іўдзеяў 5692, іншых 78; паводле саслоўя: шляхты 165, духоўнага саслоўя 59, ганаровых грамадзян і купцоў 63, мяшчан 7885, ваеннага саслоўя 791, сялян 1180, іншых 94;
• 1897 год — 8446 чал.
• 1921 год — 6840 чал.;
• 1959 год — 6,7 тыс. чал.;
• 1973 год — 9,6 тыс. чал.;
• 1989 год — 14,0 тыс. чал.;
• 1991 год — 15 тыс. чал.;
• 1995 год — 15 тыс. чал. (15,2 тыс. чал);
• 2006 год — 14,3 тыс. чал.;
• 2007 год — 12 684 чал.;
• 2008 год — 14,3 тыс. чал.;
• 2009 год — 14 033 (перапіс);
• 2016 год — 15 434 чал.;
• 2017 год — 15 557 чал.;
• 2023 год — 15 907 чал.

Эканоміка

Прадпрыемствы медыцынскай (завод медыцынскіх прэпаратаў), харчовай, швейнай прамысловасці, рыбхоз «Альба». Гасцініца «Нясвіж». Сядзіба «Нясвіжская» (турыстычныя паслугі). Нясвіж — перспектыўны цэнтр турызму міжнароднага значэння.

Культура і адукацыя

Нясвіжскі гісторыка-краязнаўчы музей. У 1996 годзе заснаваны Нацыянальны гісторыка-культурны музей-запаведнік «Нясвіж». З 1995 у горадзе праводзіцца нацыянальны фестываль старажытнай і камернай музыкі «». Нясвіжскі дзяржаўны каледж імя Якуба Коласа.

СМІ

• Газета «Нясвіжскі час». Недзяржаўнае выданне. Уваходзіць у склад «Асацыяцыі выдаўцоў рэгіянальнай прэсы „Аб’яднаныя Масмедыі“».
• Газета «Нясвіжскія навіны». Орган мясцовых улад.
• Бясплатная газета «Капейка».

Славутасці

• Нясвіжскі фарны касцёл Найсвяцейшага Божага Цела (былы касцёл езуітаў; XVI ст.) і езуіцкі калегіум
• Нясвіжскі касцёл і кляштар бенедыкцінак
• Нясвіжская ратуша і гандлёвыя рады (XVI ст.)
• Нясвіжская замкавая вежа (XVI ст.)
• Нясвіжскі палацава-паркавы комплекс (XVI—XVIII ст.ст.)
• Слуцкая брама (2-я пал. XVII ст. — XVIII ст.)
• Дом рамесніка («Дом на рынку», 1721)
• Нясвіжскі манастыр бернардзінцаў (1598, дабудаваны ў XVII ст.)
• Плябанія (кан. XVI ст. — пач. XVII ст.)
• Паркавы комплекс «Альба».
• Свята-Ушэсцеўская царква (2016)
• Свята-Георгіеўская царква (1954)

Помнікі

• расстраляным бальшавікамі арганізатарам нясвіжскага паўстання, Мечыславу Валністаму, Палікарпу Календзе, Юзафу Янушкевічу, Канстанціну Шыдлоўскаму, Станіславу Іваноўскаму на гарадскіх могілках (1926);
• на брацкай магіле салдат Чырвонай Арміі і партызан у гарадскім парку;
• вызваліцелям Нясвіжа 2 ліпеня 1944 г. (вул. Савецкая);
• ахвярам Халакосту ў Нясвіжы, знішчаным 30 кастрычніка 1941 года (у гарадскім парку, на вул. Сноўскай і на гарадскіх могілках);
• паўстанню ў Нясвіжскім гета (вул. 1 Мая);
• Сымону Буднаму (вул. Ленінская);

Іншае

• мемарыяльныя дошкі (вул. Савецкая) і (вул. К. Лібкнехта);
• бюсты ў гарадскім парку, прысвечаныя князю Юрыю Нясвіжскаму, князю Мікалаю Радзівілу Сіротку, Уладзіславу Сыракомлі, Джавані Марыя Бернардоні, Тамашу Макоўскаму, Якубу Коласу (1990-я)
• скульптуры «Дама ў чорным», «Ундзіна» і іншыя;
• вазы з надпісамі «1794», «За нашу і вашу свабоду», «1410. Грунвальд», «Gloria victoria».

Страчаная спадчына

• Касцёл Міхаіла Арханёла 1598 года.
• Помнік нясвіжскага паўстання 1919 года ў цэнтры горада (знішчаны ў час Другой сусветнай вайны).
• Касцёл Яна Хрысціцеля і кляштар дамініканцаў.
• 1766 года.

• Нясвіжскі палацава-замкавы комплекс
• Слуцкая брама
• Нясвіжская ратуша і гандлёвыя рады
• Нясвіжскі фарны касцёл

Вядомыя асобы

• Радзівілы
• Мікалай Радзівіл Чорны (1515—1565) — вялікалітоўскі дзяржаўны, ваенны, культурны і рэлігійны дзеяч.
• Сымон Будны (~1530-1593) — гуманіст, асветнік, вучоны, царкоўны рэфарматар, філосаф.
• Мікалай Крыштаф Радзівіл Сіротка (1549—1616) — вялікалітоўскі дзяржаўны і ваенны дзеяч.
• Адольф Янушкевіч (1803—1857) — падарожнік, пісьменнік.
• Міхал Апанасавіч Вітушка (1907—2006) — беларускі палітычны дзеяч, кіраўнік беларускага антысавецкага супраціву, калабарацыяніст.
• Дзмітрый Касмовіч (1909—1991) — беларускі палітычны і грамадскі дзеяч, выдавец.
• Шомер (Нохум-Меер Шайкевіч) (?-1905) — яўрэйскі пісьменнік.
• Сяргей Сцяпанавіч Забродскі (1911—1980) — вучоны ў галіне гідрадынамікі, цепла- і масаабмену

Заўвагі

1. GeoNames — 2005. Праверана 9 ліпеня 2017.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q830106"></a>
2. Численность населения на 1 января 2025 г. и среднегодовая численность населения за 2024 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Белстат, 2025.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6520738"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q133574508"></a>
3. Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Мінская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2003. — 604 с. ISBN 985-458-054-7. (DJVU)
4. Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.
5. Ліцкевіч А. Яшчэ раз пра «Пачаткі Нясвіжа»: першая пісьмовая згадка і асоба нобіля Клаўкі // Герольд Litherland, № 19. — Горадня-Менск, 2013. — С. 44-53.
6. Лойка, П. А. Прыватнаўласніцкія сяляне Беларусі: Эвалюцыя феадальнай рэнты ў другой палове XVI—XVIII ст. / П. А. Лойка; АН БССР, Інстытут гісторыі; Пад рэд. В. І. Мялешкі. — Мн.: Навука і тэхніка, 1991. — 111 с. — С. 24. — ISBN 5-343-00563-2. Са спасылкай на: ЦГДА БССР. — Ф. 1747. — Воп. 1. — Спр. 36. — Арк. 44—46.
7. Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 11: Мугір — Паліклініка / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 11. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0188-5 (т. 11).
8. Życie społeczno-kulturalne. Oświata. W: Między nadzieją…. Ss. 37-38.
9. W walce o prymat w kraju. Samorząd lokalny. W: Między nadzieją…. S. 169.
10. Быль В.А. Абуджэнне заштатнага горада: зараджэнне нацыянальных рухаў у Нясвіжы ў канцы ХІХ – пачатку ХХ ст. // Прыватнаўласніцкія гарады Вялікага Княства Літоўскага: лёс праз ста годдзі : зборнік мат-лаў міжнар. навук.-практ. канф. (Нясвіж, 23–24 красавіка 2014 г.). — Мн.: А.М. Янушкевіч, 2014. — С. 221.
11. Месцы памяці ахвяр камунізму ў Беларусі c. 211—213
12. ARCHE - Нясвіжскі рубеж Слуцкага паўстання (нявызн.). web.archive.org (29 сакавіка 2013). Архівавана з першакрыніцы 29 сакавіка 2013. Праверана 15 студзеня 2024.
13. Рашэнне выканкома Мінскага абласнога Савета народных дэпутатаў Беларускай ССР ад 27 сакавіка 1978 г. // Зборнік законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1978, № 13 (1567).
14. International Atomic Energy Agency The Radiological Accident at the Irradiation Facility in Nesvizh(англ.). — International Atomic Energy Agency, 1996. — С. 1–76.
15. Пазднякоў В. Нясвіж // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т.. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя. — С. 368. С. 368
16. Nieśwież // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom VII: Netrebka — Perepiat (польск.). — Warszawa, 1886. S. 118
17. Несвиж // Нясвіж // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
18. Беларусь 1995.
19. Несвиж // Большая советская энциклопедия : ([в 30 т.]) / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд.. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978. (руск.)
20. Несвиж // Большой энциклопедический словарь (руск.) / Гл. ред. В. П. Шишков. — М.: НИ «Большая Российская энциклопедия», 1998. — 640 с.: ил. — ISBN 5-85270-262-5.
21. Niaśviž // Zaprudnik J. Historical dictionary of Belarus. — Lamham. — London: Scarecrow Press, 1998. P. 166.
22. Перепись населения — 2009. Минская область (руск.) Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь
23. Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.

Літаратура

• Несвиж // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. — ISBN 978-985-11-0384-9.
• Нясвіж // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 540. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
• Dariusz Tarasiuk: Między nadzieją a niepokojem. Działalność społeczno-kulturalna i polityczna Polaków na wschodniej Białorusi w latach 1905—1918. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 211. ISBN 978-83-227-2629-7

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Нясвіж

• Геаграфічныя звесткі па тэме Нясвіж на OpenStreetMap
• Здымкі на Radzima.org
• Нясвіж — Нацыянальны гісторыка-культурны музей-запаведнік
• Jurkau kutoczak — Юркаў куточак — Yury’s Corner. Старажытнае дойлідства Нясвіжа Архівавана 24 мая 2012.
• К. Я. Шышыгіна-Патоцкая. «Паданні і легенды Нясвіжу і Радзівілаў»
• Шышыгіна-Патоцкая К. Нясвіж i Радзівілы XX стагоддзя // Спадчына. 1995. №1. С. 82-91.
• Кастусь Антановіч «Радзівілаўскі акцэнт музеефікацыі» Інфармацыя пра Нясвіжскі палацава-замкавы комплекс Архівавана 5 сакавіка 2016.
• (руск.) Здымкі на Globustut.by
• (руск.) Інфармацыя пра Нясвіж і здымкі горада Архівавана 2 красавіка 2015.
• (руск.) «Легенды Нясвіжа» — старонка пра гісторыю і паданні Нясвіжа (ёсць фотагалерэя)
• Песня пра Нясвіж Архівавана 30 кастрычніка 2011.
• Надвор’е ў горадзе Нясвіж
• Янкоўскі Чэслаў. Станіслаў Аўгуст Панятоўскі ў гасцях у князя 'Пане Каханку'. Пераклад Леаніда Лаўрэша