Парагвай

У паняцця ёсць і іншыя значэнні, гл. Парагвай (значэнні).

Парагва́й, Рэспубліка Парагвай (ісп.: República del Paraguay, гуарані: Tetã Paraguái) — краіна ў Паўднёвай Амерыцы. Мяжуе з Аргенцінай на поўдні і паўднёвым захадзе, Бразіліяй на ўсходзе і паўночным усходзе, Балівіяй на паўночным захадзе. Непасрэднага выхаду да мораў не мае. Сталіца — горад Асунсьён. Дзень Незалежнасці — 14 мая.

Рэспубліка Парагвай
ісп.: República del Paraguay
гуар.: Tetã Paraguái

Сцяг Парагвая Герб Парагвая
Дэвіз: «Paz y justicia (ісп.: «Мір і правасуддзе»)»
Гімн: «Paraguayos, República o Muerte»
Дата незалежнасці	15 мая 1811 (ад Іспаніі)
Афіцыйная мова	іспанскі і гуарані
Сталіца	Асунсьён
Найбуйнейшыя гарады	Асунсьён, Сьюдад-дэль-Эстэ
Форма кіравання	Прэзідэнцкая рэспубліка
	Марыа Абда Бенітэс
Плошча • Агулам • % воднай паверхні	58-я ў свеце 406 752 км² 2,3
Насельніцтва • Ацэнка (2024) • Шчыльнасць	6 218 879 чал. (113-я) 15,6 чал./км²
ВУП   • Разам (2004)   • На душу насельніцтва	$27,6 млрд.  (96-ы) $4,347
Валюта	Гуарані
Інтэрнэт-дамен	.py
Код ISO (Alpha-2)	PY
Код ISO (Alpha-3)	PRY
Код МАК	PAR
Тэлефонны код	+595
Часавыя паясы	-4

Паводле ацэнкі 2024 года, у Парагваі жыве 6,2 млн чалавек. Сталіца дзяржавы і самы вялікі горад — Асунсьён. Афіцыйны мовы — іспанская і гуарані, абедзве шырока выкарыстоўваюцца. Большасць насельніцтва складаюць метысы.

Індзейцы гуарані пражывалі на тэрыторыі Парагвая перад прыходам іспанцаў у 16 стагоддзі, калі Парагвай стаў часткай Іспанскай каланіяльнай імперыі. Парагвай атрымаў незалежнасць ад Іспаніі ў 1811 годзе.

18 лістапада 1992 года ўтаноўлены дыпламатычныя адносiны памiж Рэспублiкай Беларусь i Рэспублiкай Парагвай.

Гісторыя

Асноўны артыкул:

У дакалумбаву эпоху на тэрыторыі Парагвая жылі індзейцы (гуарані, аравакі і гуайкуру), якія займаліся збіральніцтвам, паляваннем, рыбнай лоўляй, вырошчвалі сельскагаспадарчай культуры. У 1537 г. у Парагваі з’явіліся іспанцы, якія заснавалі г.Асунсьён — адміністрацыйны цэнтр іспанскай калоніі на паўночным усходзе Паўднёвай Амерыкі. У 1588 г. з’явіліся місіянеры-езуіты. З мэтай хрысціянізацыі гуарані яны стварылі спецыяльныя пасяленні — рэдукцыі, у Кіх індзейцы займаліся земляробствам. У хуткім часе рэдукцыі ператварыліся ў своеасаблівую «дзяржаву езуітаў». У 1767 г. іспанскі кароль Карл III выгнаў езуітаў з іспанскіх калоній, рэдукцыі былі знішчаны, а іх землі захапілі іспанскія каланісты. З 1776 г. Парагвай — частка іспанскага віцэ-каралеўства Ла-Плата з цэнтрам у г.Буэнас-Айрэс. У выніку антыіспанскага паўстання 14 мая 1811 г. абвешчана незалежнасць Парагвая. У 1814—1840 гг. кіраўнік дзяржавы праводзіў палітыку ізаляцыі Парагвая ад знешняга свету. У 1844 г. прэзідэнтам стаў , які спрыяў развіццю гандлю, будаўніцтву чыгунак, школ, стварыў моцную армію. У 1862 г. прэзідэнтам абраны яго сын , у час кіравання якога краіна ўцягнута ў вайну з Бразіліяй, Аргенцінай і Уругваем (1864—1870 гг.) — . У выніку паражэння Парагвай страціў амаль палавіну тэрыторыі і насельніцтва.

Пасля вайны ў Парагвая вялася працяглая барацьба за ўладу паміж рознымі клікамі, за 1870—1932 гг. змяніліся больш як 30 прэзідэнтаў. У 1954 г. у Парагваі ўсталявалася дыктатура генерала , які абапіраўся на ваенныя вярхі і партыю «Каларада». У час яго дыктатуры (1954—1989 гг.) у выніку рэпрэсій загінула больш за 12 тысяч чалавек. У лютым 1989 г. Стрэснер скінуты генералам , які пачаў палітычную лібералізацыю рэжыму. У маі 1993 г. адбыліся першыя за 40 гадоў свабодныя выбары, на якіх прэзідэнтам абраны лідар партыі «Каларада» . У 1997 г. у 1-м туры прэзідэнцкіх выбараў перамог кандыдат «Каларада» . Арыштаваны пазней па абвінавачванні ў забойстве палітычнага саперніка. Новы прэзідэнт вызваліў Аўеда, але пад пагрозай імпічменту ў 1999 г. уцёк з краіны. У сакавіку 1999 г. прэзідэнтам Парагвая абвешчаны кіраўнік Сената .

Геаграфія і клімат

Краіна падзелена на дзве няроўных часткі ракой Парагвай. На захад ад ракі знаходзіцца вобласць , пустынны край, які займае каля 60 % плошчы краіны. На ўсходзе, дзе сканцэнтравана асноўная частка насельніцтва, знаходзяцца ўрадлівыя раўнінныя землі і субтрапічныя лясы. Клімат Парагвая субтрапічны.

Насельніцтва

Насельніцтва краіны (па ацэнцы (на 2009 год) складае каля 6 349 000 чалавек, сярэдняя шчыльнасць насельніцтва каля 15,6 чалавек на км².

Этнічныя групы: метысы (дзеці ад змяшаных шлюбаў іспанцаў і індзейцаў) — 95 %, іспанцы, гуарані, японцы, італьянцы, партугальцы. Мова: іспанская (дзяржаўная), гуарані. Веравызнанне: каталікі — 90 % (дзяржаўная рэлігія), пратэстанты (у асноўным менаніты).

Палітычная структура

Дзяржаўны лад — рэспубліка. Кіраўнік дзяржавы — прэзідэнт. Парламент Рэспубліки Парагвай мае дзвюхпалатную структуру і складаецца з Сенату і Палаты дэпутатаў.

Эканоміка

Парагвай — аграрная краіна, адзін з найбуйнейшых у свеце вытворцаў соі (6-е месца ў свеце).

Сельская гаспадарка — бавоўнік, цукровы трыснёг, соя, кукуруза, пшаніца, тытунь, кассава (тапиока), садавіна, гародніна; мяса-малочная жывёлагадоўля, свінні, птушка; лесанарыхтоўкі. Прамысловасць — вытворчасць цукру, цэменту, тэкстылю, напояў, лесаматэрыялы; гідраэнергетыка.

Зноскі

1. https://portalgeoestad.ine.gov.py/
2. [tz-announce 2025a release of tz code and data available] — 2025.
3. https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/southamerica

Літаратура

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.12: Палікрат — Праметэй / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 12. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0198-2 (Т. 12).

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Парагвай
• Парагвайскі турыстычны партал (ісп. мова).
• http://www.presidencia.gov.py/
• Езуіцкая ўтопія Гісторыя езуіцкай дзяржавы Паракварыя на тэрыторыі будучага Парагвая.