Патрыцыі

Патры́цыі (лац.: patricii, ад pater — бацька) у Старажытным Рыме — асоба, якая належала да старажытных рымскіх родаў, якія складалі кіруючы клас і трымалі ў сваіх руках грамадскія землі. У Сярэднявеччы ў германскіх гарадах — асоба, якая належала да заможных бюргерскіх родаў, якія адыгрывалі першынствуючую ролю ў гарадскім самакіраванні.

Антычная эпоха

У Старажытным Рыме першапачаткова ўключалі ўсё карэннае насельніцтва, якое ўваходзіла ў радавую абшчыну, складала рымскі народ (Populus Romanus Quiritium) і супрацьстаяла плебеям; пасля вылучэння з роду знатных патрыярхальных сем'яў да патрыцыяў стала адносіцца толькі радавая земляробчая арыстакратыя, продкі якой калісьці складалі царскі сенат. Прыналежнасць да радавой арыстакратыі можна было атрымаць па праве нараджэння, а таксама шляхам усынаўлення ці ўзнагароджання. Гэта права страчвалася пасля смерці або з-за абмежавання ў правах.

З канца VI стагоддзя да н.э. патрыцыі ператварыліся ў пануючы  — саслоўе Рымскай рэспублікі; эканамічнай асновай іх магутнасці было выключнае права на карыстанне грамадскай зямлёй (ager publicus).

Пасля ўключэння плебеяў у склад рымскага народа і ўраўнавання іх у правах з патрыцыямі (да пачатку III стагоддзя да н.э.) вярхі патрыцыяў, ці патрыцыяту, і плебсу, зліўшыся, утварылі набілітэт.

У эпоху ранняй Імперыі ўзнік новы патрыцыят, які склаў прывілеяваную частку сенатарскага саслоўя; у яго ўваходзілі высунутыя імператарам выхадцы Італіі і правінцый. Да гэтага часу старыя патрыцыянскія роды вымерлі, і саслоўе папоўнілася за кошт , «арыстакратыі па пісьму», якіх узвёў у патрыцыянскую годнасць ва ўзнагароду за службу імператар (гэты працэс пачаў яшчэ Цэзар).

У эпоху позняй Імперыі народжаных патрыцыяў амаль не засталося, а тытулам патрыцыя ўзнагароджваў выключна імператар. Гэты тытул быў адным з самых высокіх званняў у дзяржаве, але ўжо не быў звязаны з пэўнай пасадай.

Сярэднявечная Германія

«Патрыцыямі» (ням.: Patrizier) зваліся вышэйшыя пласты імперскага гарадскога бюргерства (гарадскіх грамадзян), прадстаўнікі купецкай знаці, чынавенства магістратаў, а таксама прадстаўнікоў іншых феадальных саслоўяў — арыстакратыі (дваранства) і рыцарства, якія прынялі прававы статус «» (перайшлі ў «») .

Патрыцыяту (ням.: Patriziat) належала фінансавая, палітыка-адміністрацыйная і судовая ўлада ў імперскіх і вольных гарадах. Яны, як правіла, складалі Гарадскі савет (ням.: StadtRat, Bürgerschaft), узначальвалі найважнейшыя гарадскія ўстановы, абіраліся Сенатарамі.

Па патрыцыі прыраўноўваліся да феадальнай дваранскай арыстакратыі (ням.: Adel, Adelstand), але з ёй ніколі не змешваліся.

Багацце патрыцыяту складалася ў гандлёва-ліхвярскай сферы. У шэрагу гарадоў Паўночнай Італіі, на паўночным захадзе Еўропы частка патрыцыяту занялася арганізацыяй рамяства паводле тыпу рассеянай мануфактуры.

Гл. таксама

• Ганзейскі саюз

Літаратура

• Обнорский Н. П. Патриции // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
• Патрициат // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.) (руск.). — СПб., 1890—1907.
• Никулина Т. С. Проблемы патрициата ганзейских городов в немецкой историографии. — В кн: Вопросы историографии внутренней и внешней политики зарубежных стран. Межвузовский сборник научных статей, Самара 1991, — Стр. 3-29.